Lweny Maduong’

7—Luther Opogore Oa Rumi

Jal mane ochung’ nyime, kuom jogo mane oluongi mondo oti ne kanisa ka golo oko e mudho kakelo e ler mar yie maliw, ne en Martin Luther. Ka en kod miyumo, bende otegno kendo ochiwore, ka okia luoro moro amora mak mana luoro Ruoth Nyasaye kende, bende ok oyie gi mise moro amora mar yie mar lemo to mak mana ndiko maler, Luther ne en dichwo e ndalone. Kokalo kuome, Nyasaye ne okelo lokruok kuom kanisa, kendo omiyo piny ng’eyo. LM 96.1

Mana kaka jo injili mane okwongo nyiso ji gima ne biro timore. Luther ne odum ka wuok e ngas mar chan. Ngimane mokwongo ne odago e dala mamuol mar ja German rna jatich puodho. Ka otiyo pile pile kaka jakuny dhahabu. wuon gi ne oyudone yo mar somo. Ne ochano mondo chieng’ moro obed okil; to kare Nyasaye ne osechano mondo okete obed jagedo ei hekalu maduong’ mane chungo malo mos ka kalo kuom higni miche. Ngima matek, chando. kod kum mager, mago ema ne obedo kaka sikul ma rieko ma onge gikone ne oiko ne Luther, ne ote ma owinjore mar ngimane. LM 96.2

Wuon Luther ne en ng’ama pache otegno kendo tiyo kod kido mang ongo mar ang’enge, jaratiro, bende ma keto chunye, kendo ng’ama oriere tir. ne en jaadiera kuom gima onego otim; we gigogo otimre. Paro maber mane en-go, ne omiyo omedo ngima mar jo-padri gi kiawa. Chieng moro ne ok obedo marnor kane owinjo ni Luther odonjo e ngima mar jo-padri ka en to okia, kendo wuoro ne ok oweyo ne wuode kethone, to kata mana e saano pache ne osiko mana kamano. LM 96.3

Jonyuol Luther ne oketo nengo kuom puonjo kendo tiego nyithindgi. Ne giramo ni nyaka gitieggi kuom ng’eyo mar Nyasaye kod pak mabeyo mag jaKristo. Lemo mar wuoro ne osiko ka idho ka wuode winjo, mondo nyathino onyal paro nying Ruoth, mondo chieng’ moro achiel okony kuom chwalo adiera mare. Kony duto mag paro maber kod rieko mar obwongo mane ngimagi mar tich matek oyienegi mondo giwinj berne, ne jonyuolgi omedo loso ka oketo chunygi ahinya. Ne gimedo keto tekregi gi chunygi duto, bende ne gin kod dhil mondo giik nyithindgi ne ngima mar bidhmok kod bedo gi tich. Ka gichung’ matek kendo kitgi bende otegno, nitiere kinde moko mane gibedo nrakwiny; to kata kamano, jakel lokruok owuon, kata obedo ni ne ong’eyo ni nitiere kuonde moko mathoth mane gibothie. ne oyudo gik mathoth mane onyalo yiego. moloyo mane onyalo kwedo kuom kum mane imiyogi. LM 96.4

E sikul mane ochako ka pod en rawera. Luther ne itiyogo gi gero kata mana gi lweny. Jonynolne ne jochan ahinya, ma kane oa dalagi ka odhi somo e boma machielo, to ne chune ni mondo oyud chiemo, ne nyaka ower ka olworore e udi ka oa e dhoot moro ka odhi e machielo, kendo kech ne thoro chame. Paro nrolil mag jwok mag lemo, mane dhi nyime e ndalono, ne opong’e gi luoro. Ne onyalo nindo piny gotieno ka chunye okuyo ahinya, ka orange, ka otetni higni mag mudho mane ni nyime, kendo ka en kod bwok ma ok mm ka oparo ni Nyasaye kwiny, kendo en jang’ad bnra ma ok dog chien, jakwinyo mager kar bedo wuoro ma jang’wono modak e Polo malo. LM 97.1

To kata mana e bwo gik madongo kendo mathoth magolo chuny, Luther ne omedo riyore ka oketo chunye ka odhi nyime kochomo rang’iny mamalo mar bedo gi kido maber kod lony mar obwongo mane oseywayo chunye. Ne en kod riyo mar yudo ng’eyo, kendo kido mane en godo mar timo gik moko duto ka oketo chunye ne omiyo ogombo gino motegno man kod tich, moloyo mar nyisruok malal nono. LM 97.2

Kane oromo jahigni apar kod aboro mi odonjo e mbalariany mar Erfurt, okang’ mane entie ne obedo maberber, kendo gik mane ohawo ne omedo bedo marieny moloyo hike mokwongo. Nikech ne gin joma kungo kendo matiyo matek, jonyuolne ne obedo joma olony. omiyo koro ne gin kod nyalo mar miye kony duto mane onyalo dwaro, kendo mbi mar osiepe ma jobura ne chal ka gima odwoko chien kuyo mar ngimane mokwongo. Ne oketore mar somo pach jondiko maberie moloyo, ka okano weehegi ma nengogi tekgo e chunye, kendo otimo rieko jomariek doko mare owuon. Kata mana e bwo kum mager mar jopuonjre mokwongo, ne omedo chiwo singruok mar viido rang’iny mamalo e penj. kendo ka en kod mbi mabeyo, pache ne oruyo dongo. Paro makano wach, paro mabeyo, kod bedo motegno kuom poro wach gi chiwruok ne kwayo ma onge olo moro, ne oru kete ewi ngas man nyime e kind jowetene. Kum mar obwongo ne ochiego winjo mare, mi ochiewo pache mondo oti. kendo ne omiye wang’ maiye mabith mane ike ne Iwenje mag ngima. LM 97.3

Luoro Ruoth Nyasaye ne nitie e ehuny Luther kamiye nyalo mar bedo mongirore kuom !uwo chenro mare, mi omiye bolruok matut ahinya e nyim Nyasaye. Ne osiko ka en kod gombo mar siko ka oyiengore kuom kony ma oa kuom Nyasaye, kendo ne ok oweyo mak ochako odiochieng’ mare kod lemo, ka chunye to ne osiko kayueyo kwayo mondo otaye kendo osire. Ne osiko ka owachoga niya: “osiep lemo maber ma ngita gi del. en somo.” D'Aubigne. b. 2.ch.2. LM 98.1

Chieng’ moro aehiel ka onono huge man e od somo e kar kano buge man ei mbalariany, Luther ne ofwenyo Biblos ma ondiki gi dho Latin. Buk ma kamano ne pok oneno nyaka nene. Ne okia kata ni buk ma kamano nitiere. Ne ose mana winjo migepe moko mag injili kod kalatese moko. ma ne isomo ne ji e kuonde lemo mane itimo ayanga, kendo ne oparo ni magi ne gin Biblos duto. Koro ne ohango rango Biblos ngima. Ka en kod bwok gi wuoro, ne oelo kalatesene malergo eko; ka adundone gwecho matek kendo chunye diko. ne osomo kende owuon weche mag ngima, ka oehung’ e kinde ka kinde ka ovracho niya: “O, mad a Nyasaye yie miya buk ma kama obed mara!” Ibid” b.2,ch.2. Vlalaike mag Polo ne ochung’ e bathe, kendo nyiriri mag ler ma owuok e kom duong’ mar Nyasaye ne ofwenyo ne pache mwandu mag adiera. Ne osebedo ka en kod luoro mar chwanyo Nyasaye. to koro sani paro mane odonjone matut kuom okang’ mare kaka jaricho. ne omake moloyo kaka ne osebedo chien kacha. LM 98.2

Gombo makende mar bedo thuolo kuom richo, kod mar bedo gi kmve gi Nyasaye ne orniyo odonjo e kar tiegruok mar jo-padri mi ochiwore ne ngima ma kamano. Ma e kama ne idwaro ni otimie tije maricho ka okwecho e dhoudi. Ne osegik e higa ma ji gomboe luor kod pwoch, kendo paro ma kamago ne osiko ka chando chunye, to ne omedo bedo modhil e chandmokne ka oyie ni gima kamano ne dwarore nikech richone. LM 98.3

Thuolo moro amora mane onyalo bedogo bang’ tijene ma pilepile, ne otiyogo mondo osom, ka otuonore en owuon kata mana nindo. ka otiyo kod kata mana thuolo mar chiemo, to moyombo gik moko duto, ne ohero somo wach Nyasaye. Ne oyudo Muma ma otwe gi nyororo e kor ot, kendo kanyo e kama ne osiko ka odhiyoe: Kaka ne ng’eyo mare kuom richo medo bedo matut, ne otemo mondo oyud weyo richo kod kwe ka otiyo gi tekre owuon. Ne odago ngima matek moloyo ka onano gi tweyo kod neno otieno thuru, ka ichwade gi dende mondo olo richo ma nitiere e kite, ma ngima mare mar bedo ja-padri ne ok omiye yot. Ne ok oweyo ma ok otimo misango moro amora mane nyalo miyo ochopi ei ler mar chuny ma kamano, mane nyalo miye nyalo mar chopo e rang’iny mar pwoch mar Nyasaye. ka ochung’ e nyime. LM 99.1

Ne oduogo owacho achien niya: “Ne an ja-padri malong'o ndi. kendo ne aluwo chik mar chenrona, kendo ne ok adwar oyuma moloyo kaka anyalo wacho. Ka dipo ni ja-padri ne nyalo yudo Polo nikech ratiro mage kaka japadri, an ne aromo chopo e Polo. Tong’ dine amed dhiyo nyime mana matin kende, dine abedo kod pacha ka chalo kamano nyaka kar tho.” Ibid.. b.2,ch.3. Dwoko mar kum magerni ne obedo lal mar tekre kendo niuche bende ne osiko ka rumo mi ne ok ochango chuth. To ni kata ne otem magi duto, to chunye ne ok oyudo hoyo. Mi ne otundo kama koro chunye ne dwaro a. LM 99.2

Kane onenore ne Luther ni duto oselal. Nyasaye ne ochungone osiep kendo jakonyne. Staupits, ng'at mamuol, ne oyawo wach Nyasaye ne pach Luther, kendo ne onyise ni owe ng'iyore en owuon. bende owe paro kuom kum mochwere ma ikumogodo ketho chik N'yasaye, mondo ong’i Yesu, Jawarne ma weyone richone. “Kar sandori in iwuon nikech richoni. bolri e lwet Jawar. Gen kuome. kuom ngimane makare, kuom dolo mar thone - ling iwinj gima wuod Nyasaye wacho, ne obedo dhano mondo omiyi singruok mar ber mar Polo. Here, en Jal mane okwongo heroi.” Ibid.. b.2.ch.4. Kamano e kaka jaote mar ng’wononi ne owuoyo; wechene ne oweyo gimoro matut e pach Luther. Bang’ kedo kuom kinde malac’n gi both mane osebedo ka oywoyo, ne omiye nyalo mar gamo adiera, kendo kuwe ne obirone e chunye mane chandore. LM 99.3

Luther ne owir kaka jadolo kendo ne oluonge ka igole a e kar tiegruok mar jopadri ka itere e tiegruok e mbalariany mar jo-Wittenberg. Ma e kama ne ochiworee ne somo Biblos mane ondiki gi dhok mokwongo. Ne ochako puonjo kuom Biblos; kendo buk mar Zaburi, buge mag injili, kod banipe ne oyawore ne winjo mar jawinjo mane mor. Staupits mane osiepne to be ne oloye ne odhire rnondo oidh ewi kar yalo e Kanisa mondo oyal wach Nyasaye. Luther ne omindni. ka oparo kaka en owuon ok oromo mondo owuo gi ji e lo Kxisto. Ne en mana bang’ lweny marabora, eka ne owinjo gima ne osiepne nyise. Ne osebedo maduong’ kuom ndiko, kendo ng’wono mar Nyasaye ne yueyo kuome. Wechene ma ne mol ka pi ne omako dho jowinjo mage, ler kod teko mane ochiwogo wach Nyasaye ma en adiera, ne orniyo wach odonjo ne pachgi. Kendo dimbruok mare ne omulo chunygi. LM 100.1

Luther ne pod en wuod kanisa mar Papa hie. kendo ne oonge kod paro ni ne obiro bedo gimoro nono. Kuom gweth mar Nyasaye, ne oyiene ni mondo odhi otim limbe e dala mar Rumi. Ne owuotho mana gi tiende ka obworo e kwonde dak mag jo-padri ka odhi. Kane ochopo e kar dak mar jopadri man e dala mar Italy, ne opong’ gi wuoro kane oneno mwandu mane gin godo mane nenore malich, kod gik rnamiyo nginta bedo maber. Ka gin kod yuto mar osuru mar joka kingi, jo-padrigo ne jodak ei ute malungla ka girwakore gi kendhe ma omewo kendo ma nengogi tekie moloyo, ka gichamo chiemo modhethore. Ka en kod parruok malit, Luther ne opimo gima ne onenono kod ngima mar pek kod tuonrmok mare owuon. Pache ne osechako dhier nono. LM 100.2

Giko to ne oneno gi kuma bor boma maduong’ ma oger e kind gode abiriyo. Ne okulore piny nyaka e lowo ka en kod paro matut mi owacho niya: “Rumi maler, misawa!” Ne odonjo e dala. mi olimo kanisni, mi owinjo sigendini malich ntiwuoro mane jodolo kod jo-padri jonwoyo, mi ne gitimo nyasi duto mane dwarore. Kamoro amora, ne oneno gik mane pong’o chunye gi bwok kod luoro. Ne oneno ka richo ogoyo tach kuom kidienje duto mag jo-padri. Ne owinjo weche mag milruok ka wuok e dho jodolo, kendo ne opong’ kod bwok kaka ne giyenyo malich miwuoro kata mana e saa mane icharno misa. Kaka ne oriwore gi jo-padri go gi jodak mag piny, ne oromo gi mer kod nek. Ka olokore kama ne entiere, kama ne onego opwodhie ji. ne oyudoe mana kethruok. Ne oduogo ondiko bang’e niya: “Onge ng’ama nyalo yie gi gima awaeho: ni rieho kod timbe maricho ma itimo e dala mar Rumi, gin nyaka nen-gi mi winjgi eka ji nyalo yie kodgi. Kuom mano gin kod kido mar waeho niya: “Ka nitie nam mar mach, to kare Rumi oger e wiye: en e bugo ma richo duto wuokie” Ibid., b.2,ch,6. LM 100.3

Kaluwore kod chik ma nokalie. Papa ne osingore ni oyie rniyo ng'ato ang’ata gimoro antora ntodwaro, ka oidho “Ngas mar Pilato”. mi olak gi chonge. ngas ma iwacho ni Jawar bende ne olorgo ka wuok e od bura mar jo-Rumi ma bende ne oting’ e yor hono kigolo Jerusalem kitero nyaka Rumi. Luther chieng’ moro ne ochiwore mondo oidh ngasno. eka dwol machalo gi mor Polo ne owinjore ka diemo wang’ nono ka wachone niya: “Ng’at moket kare kuom yie nobed mangima.” Ne odum malo kochung’ ewi tiende mi oreto ka owuok kanyo ka en kod wichkuot kod bwok. Wesno ne ok owito tekone ei chunye. Chakre chieng’no, ne omedo neno maler moloyo chien kacha miriambo mar geno kuom timbe mag dhano mondo ng’ato oyud warruok. kod dwaro mar yie ma ongirore kuom ber mar Kristo. Wengene ne oyepo, bende ne ok nyal chak lorgi kendo, mondo Papa ochak owuondgi. Kane oloko wang’e kawuok Rumi, ne oloko chunye bende; kendo chakre kindeno. pogruok ne omedo bedo malach, nyaka ne ong’ado tudruok duto gi dala mar Rumi. LM 101.1

Bang’ kane osea Rumi, Luther ne oyudo e mbalariany mar Wittenberg rang’iny mar bedo Laktar mar wach Nyasaye. Koro ne en kod thuolo mar chiwruok en owuon, moloyo chien kacha ne sonio ndiko mane ohero. Ne osekawo kuong’ruok makende mondo osom kod ritruok, mondo oyal wach Nyasaye gi chir, to ok weche kod puonj mag Papa; ndalo duto mag ngimane. Koro ne ok en mana ja-padri kata ng’at man kod somo malach kende, to ne en ng’ama omi thuolo mar nyiso gik mantie ei Biblos. Ne oseluonge kaka jakwath mondo omi kweth mag Nyasaye chiemo. Kweth mane kech gi riyo mar dwaro adiera osehewe. Ne ochung’ motegno ka owacho ni; onego kik rwak puonj moro amora to mak mana mano ma oyiengore kuom teko mantiere ei ndiko mater. Wechegi eki ne odwong’o tiend loch mar Papa. Ne giting’o loye madongo man ei timo lokruok. LM 101.2

Luther ne oneno masira mantie kuom ting’o paro mar dhano malo moyombo wach Xyasaye. Ne omonjo ka oonge kod luoro wuoyo awuoya mar miganga mar josonro, mi ne opingo jo-tieko mag piny, kod jo-Sayans mar wach Nyasaye, mane osebedo komoko kuom mbi mane tayo oganda. Ne okwedo sonro ma kamago kaka mago ma onge mana gi nengo kende, to giwito ji bende; mi ne otenro mondo olok pach jowinjo mage, ka ogolo oko kuom lony mar jorieko mag pinyni, kod jo-sayans mar wach Nyasaye ka oterogi e adiera mochwere mane joote kod jonabi oketo. LM 102.1

Ote mane oting’o ne ni kod nengo kuom oganda mane ni kod dwaro, kendo mane omako wechene. Puonj ma kamano ne pok olwar ne it nyaka nene. Huma mar mor mar hera mar Jawar, singruok mar weyo richo kod kwe kokalo kuom rembe mar misango, ne omoro chunygi mi ne okudho geno ma ok tho kuomgi. Ler nomoki e dala mar Wittenberg ma nyiriri mage ne dhi landore e tunge piny duto, kendo mane dhi rnedo rieny nyaka giko mar ndalo. LM 102.2

To ler kod mudho ok nyal winjore. Nitiere lweny moro ma ok nyal geng! ma nitiere e kind adiera gi mudho. Ka iting’o malo kendo isiro moro, mano e tiend rnonjo kendo loyo machielo. Jawarwa owuon ne owacho niya: “Kik upar kane abiro mondo akel kue e piny: to ligangla.” Higni manok kaaye to timo lokruok chakore, Luther ne owacho niya: Nyasaye ok chika, to odhira nyime. Oting’a, odhi koda. to ok an ruodha awuon. Agombo mondo adag kama okwe, to kata kamano, iwita e chuny koko kod lokruok mar Sirkal. D' Anbigne b.5.ch2. Ne koro ochiegni range mondo odonji e piem. LM 102.3

Kanisa mar Rumi ne oseloko ohala kod ng’wono mar Nyasaye. Mes mag jowil pesa. (Mathayo 21:12) ne ochungi but kendo mar misango kendo dwond joloko kod jong’iewo ne winjore e kor yamo, e bwo kwayo mar timo solro mondo oger godo kanisa mar St. Petro e dala mar Rumi. Weyo ne ji richo, ne iloko ayanga gi jotelo mag Papa. Ka gitiyo kod nengo mar mahundu, ne gigero ne Nyasaye Hekalu mar lemo - kidi mar lisoso ne oketi gi misach tim marnono. To yorno ero kende mane Rumi okwanyo mondo odhethregodo, ne ochiwo adhong’ mar tho marachie moloyo kuom tekone kod duong’ mare. Ma ema ne ochiewo joma oramo kendo moketo chunygi ahinya kuom jowasik Rumi, ma ne okelo lweny mane oyiengo kom duong’ mar Papa mi odhiro osimbe adek mane nitie ewi moth. LM 102.4

Jatich mar apis mane oyier mondo olok weyo richo e piny Ujermani - nyinge en Tetzel - ne otimo mahundu madongo e kind jopiny kendo e nyim Nyasaye; to kane oseringo mi otony ma ok okume, kaluwore kod mahundu mare, ne ochak ondike mondo omed dhiyo nyime ka otimo timbe mag Papa ma ok odhi karego. Ka en gi wang’ teko nraduong’, ne onwoyo miriambo ma ong’ong’ore, ka opimo sigendni miwuoro mondo owuondgo jonra otarore, man kod kia. ma ohero timbe jwok. Tong dine gibed gi wach Nyasaye, dine ok owuondgi kamano. Ne opandnegi Muma, mana ni mondo Papa okwed mahundu kod teko mar jo-padrt mage ma ngwedhwa, kendo mondo obed kitgi e bwo loch mar Papa. (Nee John C.L Gieseler. 4.sec. I par 5.) LM 103.1

Chieng’ rnoro. kane Tetze! donjo e boma moro. jaote rnoro ne otelo e nyime, ka lando niya: “Ng’wono mar Nyasaye kod mar wuoro maler, nitie e dhorangeyeu” - D. Abigne b.3.ch l. Kendo ji norwako jal ma ja ayany ma wuondoreni, ka gima ne en Nyasaye owuon, ma olor obiro negi e piny koa e polo. Ohala ma ok ler no ne oketi ei kanisa -kendo Tetzel ne oidho ewi kar yalo. Ne oting’o induljensia malo mana ka gima en mich ma nengone tekie moloyo moa kuom Nyasaye. Ne owacho ni. kaluwore kod timbene mabeyo man kuom kalatasene mag weyo richo ditto ma ng’ama ngiewo ne nyalo somo mondo otim bang’e, ne ibiro wene” Ibid.b.3.ch.I. To moloyo ma, ne osingo ne jowinjo mage ni. induljensia nc nikod teko mar reso, ok jok mangima kende, to kata mana Mosetho bende; ni saa onogo ma pesa olwarie e sanduk ni i, mano e saa ma chuny ma ocluil ne pesa bende tony kowuok e pugratori. kae to ringo ka dhi e polo. (Nee bende. K.R. Hagenbach, History oj the reformation. Vol. 1 pg 96) LM 103.2

Kane Simon Vlargus ochiwore mondo ong’iew kuom joote teko mar timo honni. Petro ne odwoke niya: “Pesani mondo olal kodi” Tich-Joote 8:20. To chiwo mar Tetzei ne okaw gi ji tara mathoth. Dhahabu, kod led ha ne omol ka donjo e kar keno. Warruok n:a inyal ng’iew kod pesa. ne ji nyalo yudo mayot moloyo mano madwaro lokruok. weyo richo. yie. kod temo matek mondo oked-gi richo mi lo. LM 104.1

Puonj mar induljensia ne okwedi gi joma osomo kendo modimbore ei kanisa mar Rumi, bende ne nitie ji mathoth mane oke kod yie kuom wuondruok mane opogore ahinya kod poro wach gi fwenv. Onge jadolo mane otemo mondo oting’ dwonde ka owuoyo kuom ohala mar riehoni eri; to kata kamano. pach ji ne koro chako ehandore kendo ne gionge ytieyo. kendo ji mathoth ne open jo Nyasaye wach ka bende ne ok odhi tiyo gi gige moko mag tich mondo opwodhgo kanisane. LM 104.2

Luther kata ne obedo ni ne pod en nyathi Papa kamano, kendo ma oriere tir. ne opong” gi bwok kane oneno ayany mar wuondruok mane jo ohand induljensia ne nigo. Thoth joma ne opuonjo ne oseng’iewo otiko mar weyo negi richo, kendo ne gichako biro ir pate ka gihulonegi richogi, kendo ne gigeno ni ibiro weyo negi. Ok nikech ne giloko chunygi, kendo ni gigombo mondo gilokre. to nikeeh ne giseng'iewo induljensia. Luther to ne otuonogi weyo richo. kendo ne osemogi ni mak mana ka gihulo richogi kendo giweyo mi giloko ngimagi. ne nyaka gilal ei richogi. Ne gidok ir Tetzei ka gin kod bwok maduong’. ka gin gi ng'ur ni ng’ama ne onego owe negi richogi ne otamore yie gi barupegi; kendo jomoko ne owacho gi chir mondo odwoknegi pesagi. Jatend Papa ne opong’ gi iehwang’. Ne ogolo kum ma bwogo ji moloyo, ne oketo mondo mach omoki e dho kanisa. mi owacho ni: “Ne oseyudo chik moa kuom ji mondo owang’ ji ditto ma puonjo puonj mobarn, mane otemo mondo owuondre ni gipiem kod induljensia maler moloyo” D ‘Aubigne b.3.ch.4. LM 104.3

Luther koro ne odonjo e tichne gi chir, mar bedo jaloch mar injili. Dwonde ne owinji ka wuok e kar valo. ka siemo ji malit. Ne oketo e nyim ji kido marach mar richo, mi opuonjo ji ni mondo dhano kokadho kuom timbene rnabeyo en owuon, ok nyal dwoko teko mar richo chien, kala mondo otony ne kum mare. Onge gimoro machielo mak mana lokruok dok ir Nyasaye kiwevo richo kod yie kuom Kristo ema nvalo waro dhano. Ng’wono mar Kristo ok nyal ng’iew gi pesa; en mich ma iyudo nono. Ne ong'ado ne ji rieko mondo kik ging'iew irrduljensia, to mondo girang Jawar mane ogur kuom yie. Ne opimonegi okang” malit mane en owuon ne osekadhoe. kaka ne otemo e yordhil kayiem nono mondo oyudgo warruok. kendo ne osingo ne jowinjo mage ni mana ka gmg’iyo mabor gin giwegi. kendo yie kuom Kristo. eka giniyud mor kod kwe. LM 104.4

Kaka ne Tetzel omedo dhiyo nyime gi ohande kod wuondruok mare, Luther ne oramo mar mondo odonji e ng’anyo nikech timbe maricho mane ji ywaknegi. Kendo mapiyo nono thuolo ne olosore. Kanisa mar Wittenberg ne ni kod gik moko machon, ma e kinde mag odiochienge moko maler ne ipedho e nyim ji. kendo ji duto mane odhi e kanisa ne isingonegi weyo richo chutho ka gihulogi. Kendo kaluwore kod wachno, kwan mar ji mathoth ne biro kendo ne bworo kanyo. Achiel kuom kinde mabeyogi eki. mane iluongo ni: “Nyasi mar joma ler duto” Ne koro kayo machiegni. Odiochieng’ ma kaae to otimore, Luther ne oriwore gi ji mane osewuok dhi donjo e kanisa, mi omuono e dhoot mar kanisa kalatas moro mane osendiki mane oting’o weche piero ochiko gabich mane temo nyiso tiend rach mar puonj mar induljensia. Bende ne owacho. ni ne oikore mar siro wechegi eki odiochieng’ mane luwo bang’e e mbalariany, ka obedo kod jok mane neno ni ber mondo omonjgi. LM 105.1

Weche mane owachogo ne omako pach ji e piny ngima. Ne osomogi kendo onwoyogi mi orudgi koni gi koni. ilo mane wachno ochueyo ei mbalariany, kata mana ei boma owuon ne duong’. Wechegi eki ne onyiso maler ni teko mar weyo ne ji richogi, ne en mano mane ok oseketi e lwet Papa kata dhano moro amora. Chenrono duto ne en wuond, — yor miriambo mar choko pesa kuom ji kaluwore gi gima gin giwegi ne giparo - rieko mar Jachien mar ketho chunje ji duto, ma oyie gi wuondruok mage mag miriasia. Bende ne onyisore maler ni injili mar Kristo e mwandu ma nengone tekie moloyo ma Kanisa nigo, kendo ni; ng’wono mar Nyasaye ma ofwenyore kanyo iketo kuom ji duto ma manye ka ohulo richogi kuom yie. LM 105.2

Weche mag Luther gi ne ochiwo andong’e kuom goyo mbaka; ka onge ng’ama ne otemo mondo oyie gi andong’e gi eki. Penjo mane openjo, ne olandore kuom kinde manok nyaka dala mar Germany, kendo ne gilandore e piny jo-Kristo duto kuom jumbe mana manok kende. Thoth jo-Rumi mane ochiwore, mane oseneno kendo odengo nikech richo mane dhiyo nyime ei kanisa, to ne ok ong’eyo kaka ne inyalo maki dongone, ne osomo gik mane ondiki go ka gin kod mor maduong’ ka giyango ni dwond Nyasaye nitie e iye kanyo. Ne giwinjo ka gima Nyasaye oseketo bade mar ng’wono mondo omakgo ohula mane yienyo mapiyo mar mibadhi mane wuok e dala mar Rumi. Yawuot raodhi kod jo-bura ne obedo mamor ling’ling, nikech ne idhi din ne ng’ayi kod teko mane otamogi e ratiro mar dok mako wach kuom gimoro amora ma oseng’ado. LM 106.1

To joma ohero richo kod timbe jwok ne obwok, e seche ma wuond mariek mane osesom kuom luoro margi, ne oywe kucha. Jotend lemo ma joneko, ne odonjo e kind wach mar timo mahundu, kendo kane gineno ka yuto margi ochomo masira, ne giruto ka gigoyo koko mondo giting’ wuondruokgi malo. Jatim lokruok ne obedo kod ji mathoth mane donjone gi kwinyo mane onyalo romogo. Jornoko ne odonjone gi ketho mar dhi matek ka ok oseparo maber. Jomoko to ne odonjone gi ketho mar wuondruok ka giwacho ni Nyasaye ne ok ochike, to ne otimo mana gik moko kuom sunga gi ting’mok malo. LM 106.2

Ng’ama ok ong’eyo? Ne owachi ni: “Ng’ato pok ne okelo paro moro amora manyien ma ok ochalo ka gima osungore, kendo ma ok odonjne gi ketho mar kelo koko - Ang’o ma ne omiyo Kristo kod joote onegi? Nikech ne gichalo ka gima gisungore, ka gichayo rieko mane nitie e ndalogi. To bende nikech ne gichoro sigana ma ok gikwongo gibolore ka gipenjo wach kuom chike mag paro machon.” LM 106.3

Eka ne ochak’ owacho niya: “Gimoro amora ma atimo, ibiro tim; ok gi ng’eyo mar dhano to mana gi teko mar Nyasaye. Ka tijni obedo mar Nyasaye, Ere ng’ama biro chunge? To ka ok en, to ere ng’ama nyalo miyo odhi nyime? Ok en dwacha kata margi, kata marw'a, to mana dwachi yaye Wuoro Maler man ei Polo” Ibid, b.3 ch.6. LM 106.4

Kata obedo ni Roho mar Nyasaye ema ne ochoro Luther mondo ochak tichne. ne ok odhi terogo nyime ma onge Kveny mager. Monj mane jowasike monjego. kaka ne gitemo wuoyo kuorn chenro mage e yo mobam. bende yo mane gimanyo godo pache kod kite gi gwondo ma ok odhi kare, ne obiro kuome mana ka ohula mayuoyo gik moko; kendo ne gitimo gintoro. Ne osewinjo ka en gi chir ni, jotelo mag oganda, mantie e kanisa gi sikul kanyakla ne biro riwore kode gi mor ka giketo tekregi mondo gikel lokruok. Weche mag jip mane oa kuom yach mane nigi ntigepe moting’re malo. ne opong’e gi mor kod geno. Ne osechako goyo picha mar odiochieng’ maler marieny e pache, ka yawore ne kanisa. To jip ne olokore mana dhawo kod ng’ado bura mar tho. Jotelo madongo mag kanisa kod mag piny, ne oyie gi adiiera mane nitie kuom weche mane opuonjo. To ne giruyo neno ni rwako adieragi eki ne biro kelo lokruok madongo. Miyo ji ng’eyo kendo lokogi, ne en mana bwono loch mar Rumi kendo chungo aore gana mane koro mol ka donjo ei aguch keno, kendo mano ne dhi njawo dhethruok kod dak mabcr marjotend Papa. To bende moloyo mano, puonjo ji mondo opar kendo otim kaka jok man thuolo, ka ging’iyo Kristo kende mondo giyud warruok, ne biro loko kom duong’ mar jotend Rumi ka aye to giko ne biro ketho lochgi. Nikech wachno, ne gidagi ng’eyo mane Nyasaye ooronegi, mi giriedo mondo giked gi Kristo kod adiera e yor kedo gi jal mane ooro mondo opuonjgi. LM 107.1

Luther ne okimi kane orangore en owuon - ng’ato achiel ma kedo gi loch marateke mag piny. Nitiere seche moko ma kata mana en bende ne obedo gi kiawa, ni to be en adier ni Nyasaye ema ne chike; ma okete e piemruok gi jotelo mag kanisa? Ne ondiko niya: “Anto an ng'a ma dapiem gi loch mar Papa, ma ruodhi mag piny, kod piny ngirna tetni e nyime?” “Onge ng’ama nyalo ng’eyo chandruok mane chunya oyudo kuom higni ariyogo, kod dhier gi chuny maa mane an godo, ka anyalo wachogi” Ibid b.3.ch.6. To ne ok oweye mondo chunye otho chutho, ka kony mar dhano ne osegore piny, ne ong’iyo Nyasaye kende mi opuonjore ni ne onyalo yiengore kuom lwedo ma rategono gi kwe ma ogik kare chuth. LM 107.2

Luther ne ondiko ne osiep lokmok moro niya: “Ok wanyal chopo e winjo tiend ndiko maler kokadho kuom somo kata gi rieko mar obwongo. Tichni mokwongo. en chako gi lento, kwa Nyasaye mondo orniyie ng’wonone maduong’, winjo madieri kuom wachne. Onge jaloko machielo mar wach Xyasaye ntaloyo jandiko mar wachni, ntana kaka en owuon ne osewacho niya: “Giduto, Xyasaye ema puonjogi” (Kik igen gimoro antora kuom gima in iwuon inyalo timo, kuom winjoni iwuon; gen agena kuom Xyasaye kende. kendo kuom mbi mar Roho mare maler. Yic gima ni e wi wach mar ng anta osekadho e okang’ moro) - Ibid, b.3 ch.7. Ka eri. nitiere puonj ntowinjore ahinya ne jogo ma winjo ni Xyasaye oseluongo gi mondo mi gichiw ne joma ntoko adiera malich miwuoro mag ndalowani. Adiera gi eki biro rudo sign mar jachien kod mar jogo ma ohero sigendni ma oseloso. Ei lweny mikedoe gi teko mag jochiende, nitiere dwaro mar gimoro moloyo teko mar obwongo kod rieko mar dhano. LM 108.1

Ka jowasigu odonjo kuom kido kod tinibe mag kwere kata kuom weche kod loeh mar Papa, Luther ne oronto kodgi gi Biblos. kendo Biblos kende e kama ne nitie mbaka mane ok ginyal dwoko. Kuom mano, wasumbini mag chike mag dhano kod timbe ntagjwok ne ogontbo riembe, mana kaka jo-Yahudi ne ogombo riembo Yesu Kristo. Jokinda mag Rumi ne oywak ni: En ja miriambo. En ndhogo kanisa e yo mamalo ahinya ka waweyo mondo jamiriambo malich ma kama odagi kata mana kuom saa achiel kende. Walosne uru kar nek mondo mi ong’awee piyo” Ibid b.3. ch.9. LM 108.2

To kata kamano ne ok gimako Luther. Nyasaye ne ni kod tich mane odwaro ni mondo Luther otim. Kendo Malaika mag Nyasaye ne oor mondo orite. To kata kamano oganda mathoth mane oserwako ler ma nengone tek mane Luther oting’o ne olwar kuom mirirnb jachien, kendo ne osandgi mi oneggi ka gionge kod luoro nikech adiera. LM 108.3

Puonj mag luther ne oywayo pach jogo mariek duto mane nitie e dala mar German duto. Ler madongo ne wuok kuom injili mane oyalo kod weche mane ondiko, mane ochiewo kendo omenyo pach ji gana. Yie mangima ne koro okawo kar chike mag piny motho mane kanisa osemokoe kuom kinde malach. Ji ne osechako wito geno mane gin godo gi gik mane Rurni paro apara. Ohinga mag gwondo ne mukore. Wach Nyasaye mane Luther temo godo puonj duto kod weche duto, ne chalo gi ligangla ma dhoge ariyo, kendo ne ng’ado ka donjo ei chunje mag ji. Kuonde duto, ne nitiere chiewo mar gombo mar dongruok e weche mag chuny. Kamoro amora ne nitie kech gi riyo mar dwaro tim makare moloyo kaka ne osebedoe nyaka nene kuom tienge mathoth. Wenge mag oganda mane osebedo ka rango lisweche kod jogach mag pinyni. ne koro lokore ka chunygi otur ka gin kod yie kuom Kristo mane ogur. LM 109.1

Gombo mar ng’eyo malachni ne onredo chiewo luoro mar jotend Papa. Luther ne oluongi mondo odhi ochung’ e nyim bura e dala mar Rumi mondo odwok wach mane odonjne godo mar bedo ja miriambo. Chikno ne opong’o osiepene gi bwok. Ne ging’eyo masira mane ni e nyime maber, ei bonra rnopong’ gi mibadhino, mane osemer gi remb jo-Kristo maler mane osenego. Ne ging’anjo ne wachne mar dhi Rumi, kendo ne gikwayo mondo omiye penj e dala mar Germany. LM 109.2

Giko to chenrono ne ochopo kare, kendo jombetre mag Papa ne oyier mondo mi owinj wachne. Puonj mane Papa omiyo jotende ne oting’o wach maiye niya: “Luther ne osewachi ni en ja miriambo” omiyo jombetre ne ochiki kuom mano mondo ong’ad bura kendo ochun ma onge deko. Ka opo ni osiko ka ochung’ motegno, kendo ka jombetre ok oyudo gimoro ma di make godo, to ne gidhi ketone weche mondo oriembe e Germany duto, mondo ogole kikuong’e, kendo ogol nying ji duto ma otudore kode” Ibid b.4. ch.2. To Papa ne ornedo chiko jombetre mage mondo opudh wuond marachno gi lop tiende, ka giriembo ji duto ma ojwang’o mako Luther kod lange mondo otergi mondo Rumi ochul negi kuor. Ne ochike mondo kik odew ng’ato, bed ni oduong’ kata otin, bed ni en e ngas mane. Mak mana Papa kende. LM 109.3

Roho hie mar jo papa ne ofwenyore ka. Onge ndach loch moro amora mar jaKristo ka. kata mana mar tim makare ma ji ong’eyo ma inyalo ne ei wachni duto. Luther ne ni mabor ahinya gi Rumi. ne pok oyudo kata mana thuolo mar lero kendo siro okang’ mare: to eka ka pok ne onon kata mana wachne maber, ne ose mana luonge ni jamriambo. kendo mano e odiochieng’ mane gimakee. mi gidonjone, kendo ging'adone bura mar tho: to magi duto ne itimo gi ng’at mane iluongo ni wuoro maler. jal ma wacho ni ok riambi. kendo jaloch mar kanisa kod piny. LM 110.1

Ei lak sechegi kane Luther dwaro ahinya kech kod rieko mar osiep mar adiera. gweth mar Nyasaye ne ooro Melanchthon e dala mar Wittenberg. Ne en ng’ama hike pod nok. ng’ama ondisore kendo ma kite ber. Melanchthon ne ni kod rieko maber, pache bende ne lach, kendo ne ong’eyo wuoyo maber, kite ne liw. bende kite ne ochung’ tir, mi piny ngima ne opuoye kendo ne orwake. Were mage ma rieny ne ok nenre molovo bolruok mar kite. Ne oruyo bedo japuonjre mar injili ma oketo chunye ahinya. kendo osiep Luther ma ogenoe moloyo, kendo jal man kod nengo masiro berne, kod bedo motang’ kod dimbruok mare ka otiyo kaka ng’ama ne medo Luther chir kod teko. Riwruok margi e tich, ne omedo teko kuom tich mar timo lokruok. kendo ne obedo kuku marjip ne Luther. LM 110.2

Augsberg ne oseketi kaka kar tern, kendo jatim lokruok ne ochako wuoth ka dhi gi tiende. Ji ne obedo gi luoro malich nikech wachne. Ne nitiere bwok ma ayanga ni ne ibi make mi nege e wang'yo ka odhi, kendo osiepene ne osaye ni kik odhiyo, bende ne gisaye ni owuog e dala mar Wittenberg kuom kinde moro mondo opondi ir jogo mane biro konye gi mor. To ne ok onyal weyo migawo mane Nyasaye oseketee. Ne nyaka odhi nyime ka en jaadiera mondo osik gi adiera ka ok odewo apaka mane goye. Dhok mane owacho ne ma: “Achalo kod Jeremia jalweny kod koko. to kaka gimedo bwoga mathoth, e kaka morna medore. Giseketho luor mara kod humba. Koro gimoro achiel kende ema odong’; en mana ringra modhiemi. We mondo gikawe. Gibiro ng’ado ngimana e yo ma kamano kuom seche manok. to kuom chunya to ok ginyal kawo manb. Jal ma dwaro ni oyal waeh Nyasaye ni piny, nyaka gen ni onyaio tho samoro amora” LM 110.3

Huma mar chopo mar Luther e dala mar Augsberg. ne omiyo jotend Papa owinjo ka giromo. Jal ma puonjo miriambo kendo mane osechiewo pach ji duto e piny ngima ne chal ka gima ni e bwo teko mar Rumi koro. kendo jombetre ne oramo ni ok notony ngang”. Jatint lokruok ne wiye owil ma ok okawo barua ktiom jotelo mane nyalo ntiyo kik ng'ato hinye. Osiepene ne osaye ni rnondo kik odhi e nvim jombetre ka oonge gi ntoro. kendo gin ne gikawo thuolo mar dhi manyone rnoro ir jotelo. Jombetre ne ochano ni ka nyalore to rnondo ochun Luther owe gik mane osepuonjo. to ka ok otimo kamano. to rnondo gitere Rumi, en bende gikone ochal gi mar Muss kod Jerome. Kuom mano, kokadho kuom jochung’ mage; ne gichako wuoyo gi Luther mondo odhi e nyimgi ka oonge kod baruwa mane nyalo konye rnondo kik hinye. ka en owuon ogeno kuom ng’uonone. Ma en gima jatim lokruokni nodagi timo. Mana nyaka e saa ma noseyudoe baruwa ma oa ir jatelo ma noyiene ni jatelo biro miye arita. eka ne ochung e nvim jombetre mag Papa. LM 111.1

Kaka chanruok mar gik moko ne obet, jo-Rumi ne ochano mondo gilomb Luther gi wach mamit ka jambetre teme. Ne ochalo ka gima en osiepne ahinya; to ne odwaro gi thwon mondo Luther ochiwre duto ne loch mar kanisa. kendo owe weche duto ma ok omino wach kata penjo penj. Ne pok opimo maber mi oneno kit jal mane otiyogo. Luther ne odwoko ka wacho kaka ohero kanisa kod gombo ma en godo kuom adiera, bende ikruok mane en godo mondo odwok wach kuom gimoro amora mane osepuonjo, kendo mar chiwo weche ma oseketo e Kvet jotelo moko mag mbalariany. To bende e saa onogo ne okwedo yo mar ja Kadinolno kuom dwaro ni owe gik ma owacho ka pok oyud ni gin miriambo. LM 111.2

Dwoko ne en mana ni: “We wach!” Jatim lokruok ne onyiso ni okang mare ne osir kod ndiko, kendo ne owacho motegno ni ok onyal weyo adiera. Jambetre kane oneno ni ok onyal dwoko tnbaka mar Luther, ne obembe gi apaka mar dhawo. ayany kod weche mag miriambo ma omakore gi weche moko ma ogol kuom puonj mag dhano, kod weche mag wuone. ka ok omi jatim lokruokni thuolo mar wuoyo. Kane Luther oneno ka bura dhi nyime kamano to onge gima ne gidhi aa go, Luther giko to ne oyudo thuolo mar chiwo dwoko mare e yor andiko. LM 111.3

Kane ondiko ne osiepne. ne owacho ni: “Gima omiyo ne otimo kamano, ne en ni mondo ng’ama odi pinyno oyud ohala nyadiriyo: mokwongo, mondo gima ondiki odonji e pach jomoko ma ng’ado wach. To mar ariyo en ni ng’ato bedo gi thuolo maber mar tiyo kuom luoro. ka ok paro mar bedo gi dwol marach kod dhuocho wach ma nyalo miyo ng'ato lochi nikech weche moko ma ok ler. Marlin. The life and times of Luther pg 271-272 LM 112.1

Li bura machielo, Luther ne ochiwo pachc e yo machiek kendo maler ka osirogi chutho gi wes mathoth man ei ndiko. Bang’ kane osesom kalatasni gi duol maduong’. ne omiyo kadinol mane obole piny gi jaro. kowacho ni: mago mana weche awecha kendo gin weche ma ok ochomo kuro. Luther mane koro osechiewni ne ororno gi jodolo ma jong’ayigo e pargi giwegi - puonj mag dhano kod mag kanisa. kendo ne oloyo wuond mage te. LM 112.2

Kane jambetre oneno ni weche Luther ne ok nyal dwoki. ne owito ritruok duto. mi oruto koywak niya: “Lokri! Ka ok kamano to abiro ori nyaka Rumi kama ibiro dhi chung’ e nyim jong’ad bura mane oseluongi mondo orang wachni. Abiro riembi gi ji duto ma iwuotho godo. kod ji duto manyalo dewo wang’i saa moro amora kendo abiro riembogi oko mar kanisa kaaye to ne owacho mogik gi gero kod ichawang’ niya: “Lokri 1 Ka ok kamano to kik ichak iduog kendo” — D ‘ Aubigne. London ed. B.4. Ch. 8. LM 112.3

Jatim lokruok ne owuok manuiol gi lange. Kamano ne ohulo maler ni onge lokruok moro mane ji onego ogen ka wuok kuome. To ma ok e gima ne Kadinol ochano. Ne osewuondore en owuon ni onyalo bwogo Luther mi lokre. Koro kane oweye gi joma ne ni kode kendgi, ne ong’icho koni gi koni ka oparo kaka ogore piny malit; ma gima ne ok ogen ema otimore. LM 112.4

Tekruok mane Luther oketo chieng'no ne ok oweyo ma ok obedo gi dwoko maber. Ji mathoth mane ni kanyo ne ni kod thuolo mar pimo kit ji ariyogi, kendo mondo ging’ad wach kendgi giwegi. Roho ma ng’ato ka ng’ato kuom ji ariyogo ne nigo, bende kuom teko mar adieri mar migapgi. To mano kuma pogmok ne duong’! Jatim lokmok ne yot. muol, to ochung’ motegno; ne ochung’ malo kuom teko mar Nyasaye ka en gi adiera e bathe. Jachung’ mar Papa ne ber ne en owuon, ne oting’ore mapek, mino wach, ne onge kata mana wach achiel ma wuok e ndiko, to eka ne oywak matek kodengo mana ni: “Lokri. Ka ok kamano to ateri Rumi mondo okumi” LM 112.5

Kata obedo ni Luther ne oseyudo gima ne nyalo miyo ok hinye, Rumi ne pod loso chenro mar make mondo gitere e jela. Osiepene ne owacho kaka ne ok en gino man gi tiende mondo omed dhiyo nyime gi dak kanyo. Ne onego odogi e dala mar Wittenberg ma onge deko, kendo mondo ritmok ma kende otim mondo oum godo gino ma nodwaro timo. Kamano ne owuok e dala mar Augsberg gotieno ka pok piny oyawore ka oidho ambuor. Ka otelne gi jarit mane jang’ad bura omiye. Ka en kod paro ma galagala, ne ong’ado wuoth ling’ling’ e dier wang’ayore ma olil kendo oling’ mag dala maduong’. Jo wasigu maruto kendo mager ne ochano kethruok mare. ‘Be ne odhi tony ne obadho mane ochikne? Mago ne gin kinde mag keto chuny kod lemo makende. Ne ochopo e dhorangach matin man e ohinga mar dala. Ne oyaworene, kendo en kod joritne, ne gikadho ka gin thuolo ma onge wach moro. Kane owuok oko, jal mapondo nejoringo matek, kendo ka jombetre ne pok ong’eyo ni osewuok, Luther ne osegik kuma bor mi oyombo jogo mane dwaro sande. Jachien kod lange ne olo. Jalo mane giparo ni osebedo e Iwetgi ne osedhi, ne otony mana ka winyo ma owuok e sigol. LM 113.1

Kane giwinjo wach mar tony mar Luther, jambetre ne obwok ka ich wang’ obare ndasi. Ne oparo ni ne obiro yudo luor maduong’ nikech nekone kod chung’ne motegno ka otiyo gi jali eri mane chando kanisa, to geno mare ne olal nono. Ne onyiso mirima mane en godo e barua mane ondiko ne Fredrik. jatim yiero e dala mar Saxony, ka okwedo Luther makech kendo ne ochuno mondo Fredrik oor jatim lokruok e dala mar Rumi, kata oriembe owuogi e dala mar Saxony. LM 113.2

Ka okonyore, Luther ne ochuno mondo jombetre kata Papa onyise both mare kokadho kuom ndiko, kendo ne osingore e yo malich ahinya ni obiro weyo gik ma otimo kapo ni oyudi ni gipingo wach Nyasaye. Kendo ne ogoyo erokaman ne Nyasaye nimar ne osekwane kaka ng’at ma oromo neno masira nikech wachne maler. LM 113.3

Jayiero ne pod ni kod ng’eyo matin kuom puonj mag lokniok, to ne owinjo ka chir. kod teko gi !er mag weche Luther omulo chunye, kendo nyaka yud. ni wechene ne gin minambo. Fredrik ne oramo ni obtro chung’ kaka ng ama siro Luther. Kane odwoko wach kuom gik mane jambetre ondiko, ne owacho niya“Nikech Dr. Martin osebiro mi ochung’ e nyirnu e dala mar Augsberg, oneoo obed ni useromo. Ne ok wapar n. ne udhi chime mondo olokre ka ok uyudo ni gik ma opuonjo gin miriambo. Onge kata achiel kuom jowa niosomo ma osenyisa ni gik ma Luther puonjo gin gik ma ochido. kata mag anti-Kristo, kata mag miriambo” kuom rnano wuod ruoth ne otamore kata mana riembe mondo owuog e pinye. -D’Aubigne. B.4,ch.l0. LM 114.1

jatim yiero ne oneno ka nitiere podho e'weche mag ritruok e kind oganda. Tich maduong’ mar lokniok ne dwarore. Chenro ma dwarore kendo ma nengone tek mar geng’o kendo kumo mahundu, ne ok bi dwarore ka dine Ji yiegi, kendo mi dwaro mar Nyasaye luor, kod paro maler machiko oganda. Ne'oneno ni Luther ne tiyo mondo oyud gima chalo kama. Kendo ne obedo mamor ling’ling’ nikech rnbi moro rnaber ne obedo kama ji ne nyalo winje ei kanisa. LM 114.2

Ne oneno bende ni kaka jarieko ei mablariany kanyo, Luther ne osiko kadhi mana maber. Higa achtel kende erna ne osekadho nyaka ne Luther muon puonj piero ochiko gabich e kor ot, kendo ne nitie dok chten kuom kwan mar jogo mane timo limbe e ndalo mag “jomaler duto” Rumi ne oma jolemo kod jochiwo. To kargi ne ipong’o gi kidieny tnachielo ma koro ne biro a dala mai Wittenberg, ok kaka jowuoth ma obiro larno gik machon, to jopuonjre ma obiro pong’o kama lach mar puonjruok. Gik mane Luther ondiko. ne ornoko kamoro amora, gombo manyien mar ndiko maler, to ok mana mowuok e Germany kende to kata mana moa e pinje mamoko bende. Jopuonjre ne chokore ka biro e mbalariany. Jomatindo mane hango neno dala mar Wittenberg, ne ting’o badgi kochomo Polo mi gipak Nyasaye kuom yie mondo ler mar adiera orieny kawuok e bomano, mana kaka norieny kowuok Sayun e ndaio machon, kendo ne olandore nyaka ne pinje man maboyo. Ibid. b4.ch.10. LM 114.3

Luther ne pod owarore mana nus koweyo both mag jo-Rumi, to kane opimo chike maler kod gik mane papa owacho, kod chikene. ne opong’ gi wuoro. Ne ondiko ni: “Asomo gik ma jotelo mag piny owacho. kendo ok ang’eyo ni Papa jasik Kristo wuon kata en jaote mare, to mano kuma Kristo ichiwoe mobam kendo iguro kuom ji” Ibid. b.5. ch.I. To kata kamano, e kindeno Luther ne pod siro kanisa mar Rumi. Bende ne oonge kod paro ni ne obiro pogore mi owe tudruok kode. LM 115.1

Ndiko mag jatim lokruok kod puonj mage, ne olandore mi ochopo e piny joKristo duto. Tich ne olandore mi ochopo e dala mar Switzerland gi Holand. Tipo mag gik mane ondiko ne oyudo yo mi ochopo e piny mar France kod Spain. E piny England, puonj mage ne oruaki kaka wach mar ngima. Adiera ne olandore mt ochopo e piny Belgium kod Italy bende. Ji gana ne chiewo ka giwuok kuom thudhno mane ochun-go ji ta, mana ka tho, ka gidonjo e nror kod geno mar ngima gi yie. LM 115.2

.Rumi ne odong’ ka ohuyo, nikech monj mane Luther osiko ka monjego. Kendo jomoko ma wigi wach mane pinge. kata mana daktere moko mane tiyo e mbalariany mar Katholic ne owacho ni: “Ngato ang’ata monego japadri mi ong’anjone ne biro bet maonge richo. Chieng’ moro jamwa moro, ma opando basdola ei lawe ne ochomo kama jatim lokruok ne nitie , mi openje gima omiyo owuotho mana kende. Luther ne odwoke niya: “An e lwet Nyasaye, bende en e tekona, en e okumbana, ang’o ma dhano nyalo tirnona? Ibid.b.8 ch.2. Kane jamwano owinjo wechego, ne olokore onuria mi oringo oaye mana ka ng’ama ringo a e nyim wang’ malaika moa e polo. LM 115.3

Rumi ne oriewore e wi kethruok mar luther, to Nyasaye ne obedo kar konyrukne. Puonj mare ne iwinjo kamoro amora e iudi matindo, kama bikra odakie ei udi madongo kama joma oluor man gi kit telo odakie, ei mbalariany kendo ei ute dak mag modhi. Kendo joma dongo man gi telo mopogore opogore ric ochung’ e bathe koni gi koni mondo osir tekre. Ibid. b.6.ch2. LM 115.4

Mano ekinde ma ka Luther ne somoe gik mane Huss ondiko, to ne oyudo ni adiera maduong’ mar ket kare kuom yie, ma en owuon ne odwaro ftrondo oting” malo kendo opuonji ne ose ting” malo gi jatim lokruok ma piny bohemia. Luther ne owacho ni, “wan ditto,” Paulo Augustin, kod an, wasebedo jo Huss ka ok wang’eyo,“Nyasaye obiro limo piny adier. Ne omedo dhiyo nyime ka owacho ni; adiera ne oyal ne higni mia achiel mane osekalo kendo ne owang’.” Wycliffe..b.6.ch.l LM 116.1

Ka omako bura ne ruoth kod yawuot ruodhi mag piny mar German, elo tifno lokruok mar jo kristo. Luther ne ondiko wach kuom papa niya; “En gima buogo ji ahinya ka ineno ng'ama luongore ni obet e apis mar Kristo, ka nyiso kit dhethruok ma onge ruoth moro ma nyalo gikie . bende ma en chalo gi Yesu mane odhier. kata gi petro mane obolore? Giwacho ni en ruodh piny! To kristo ma owacho ni en ei ofise no. to ne owacho ni: “Piny Ruodha ok en mar pinyni” Dipo ni pinyruoth mar ngat owe ei apis, loyo mar ng’at ma otelone? D ‘ Aubigne, b.6 ch.3. LM 116.2

Ne ondiko kamano kuom mbalariany bende ni: “Aluor ahinya ni mbalariany biro bedo dho rangach maduong’ mar nam mach, mak mana ka gitiyo matek .ka giketo chunygi. kuom lero tiend ndiko maler. kendo gindikogo e chuny joma tindo. Ang’ado ne ji rieko mondo kik giket nyithindgi e kuonde ma ndiko mar Nyasaye ok olochoe. Kuonde tiegruok ma pachji ok omoko matek kuom wach Nyasaye nyaka mibadhi bedie. Ibid.b.6. ch.3. LM 116.3

Wachni eri ne olworore mapiyo e piny mar German duto. kendo ne en kod mbi maratego ahinya kuom oganda. Piny duto ne oyukni, kendo ji mathoth ne ochiewo mondo ochok bura mar ting’o rang’iny mar lokruok malo. Jowasik Luther ka gombo mar chulo kuor, ne ochuno Papa mondo okaw ne Luther okang’ makende. Ne ogol chik mondo gik mane opuonjo ong’adnegi bura. Ne ochiwne jatim lokruok ndalo piero auchiel kod lange. bang’e ka ne ok giweyo gik mane gipuonjo. ne idhi riembgi duto e kanisa. LM 116.4

To Luther ne pod onge gi iuoro. Rumi ne osediro ayenje mage kuome kendo piny ne pod ng’icho ka gionge gi kiawa ni ne obiro lai nono, kata ni ne ibi chune mondo olokre. To ne odwoko negi bura mar tho no, mi ne olando ka en kod chir mane en godo mar weye ma nyaka chieng’. E nyim chokruok mar jopuonjre, Daktere, kod jopuonj mantie e ngas mopogore opogore, Luther ne owang’o rwadh Papa, kod chike. buche kaaehiel gi gik moko ma nondiki ma siro loch mar Papa. Ne owacho niya: “Jowasika osebedo ka wang’o bugena mondo gihiny godo yor adiera e pach ji ajia mondo giketh chunygi; kuom mano an bende ne awang’o bugegi. Lweny maduong” ose rnana chakore. nyaka sani, asebedo mana ka atiyo gi Papa. Ne achako tijni e nying Nyasaye; Ibiro tieke ka aonge. kod nyalone” Ibid b. 6. ch 10. LM 118.1

Luther ne odwoko ayany mag jowasike mane yanye ni gima ne otimo yomyom niya: “Ng’ama ong’eyo kata ka Nyasaye pok oyiera, be pok oluonga. to ka ok Onego obed ni giluoro mano, kuom jare; gijaro Nyasaye owuon? Musa ne ni kende kane owuok e piny Misri; Elijah ne ni kende e ndalo loch ruoth Ahab; Isaya ne ni kende e dala mar Jerusalem; Ezekiel ne ni kende e piny Bablon Nyasaye ne ok oyiero jadolo maduong’ kata moko kuom joma dongo mondo obed janabi; to ne oyiero ji ajia man piny ma ji ojaro, ndalo moro kata mana Amos mane jakwath. F.i tienge duto, joma ler osebedo ka kwero ruodhi madongo. yawuot ruodhi. jodolo, kod joma riek. Ka giting'o ngimagi e Iwetgi ok awach ni an janabi; to awacho ni onego obed ni giluor nikech an kenda to gin githoth. An gi adiera gi wachni ni wach Nyasaye ni koda. kendo ni oonge kodgi” -Ibid b.6.ch. 10. LM 118.2

To kata kamano, ne nitie lweny maduong’ kuom Luther owuon. mondo mi ne ochopi e okang’ mar ng’ado wach mar pogruok gi kanisa chutho. E lak sechego ema ne ondikoe niya; “Amedo winjo e odiochieng’ ka odiochieng’ kaka en gima tek weyo puonj ma ng'ato osebedogo nyaka oa e nyathi. Mano kuma osemiyae rem manade, kata obedo ni ne an kod ndiko e batha, nranyalo keta kare mondo achung’ ma opogore gi Papa, kendo anyisie ji kaka en jasik Kristo! En chandruok mane ma chunya pok oneno, nyadidi ma pok apenjora ka chunya lit? Penjono ero mane osiko ka wuok e dho jo papa. “Dipo ni in kendi ema iriek? Bin iparo ni jomoko duto okiei ? Enobed nadc ka. bang’ duto in ema ibivo yudi ni ikier, to iruako ji mang eny e obadhono ma e giko to biro lal mochwere?” Kamano e kaka ne akedo gi an awuon kendo gi Satan, nyaka Kristo kokalo kuorn wachne ma ok tho ne obedo chiel ne ehunya kaluwore gi kiawa gi eki. Martin, pg 372-373. LM 118.3

Papa ne obwogo Luther ni ogolo nyinge oko kuom bug kanisa kane ok olokore, kendo bwok no koro ne ochopo kare. Rwath machielo ne ochako otucho mawacho ni jatim lokruok mondo koro opogre chutho gi kanisa mar Rumi, ka ikwede kaka jal ma Polo okwong’o, kendo oriw ng’ato ang ata ma orwako puonjne ei masirano. Lweny maduong’ ne koro odonjie chutho. LM 119.1

Piemruok e migawo mar ji duto ma Nyasaye omiyo tich mat chiwo udieia ma owinjore ne ndalo margi, ne nitiere adiera ma sano e ndalo Luthei Adiera mane owinjore e yo makende e ndalono; nitiere adiera masani ne kanisa ma kawuono. Jal ma timo gik moko duto kaluwore gi ricko mar dwache. oseneno ni ber mondo oket ji e bwo okenge moko kendo mondo oyie kuom ji tije machalre gi kinde ma gidakic, machahe gi okenge ma oketgie e bwoye. Ka tong’ dine ginyalo kwano ler mane omigi ka gima nigi nengo. pichni malach mag adiera dine oyawore negi. To adiera ji mathoth ok ohero kawuono moloyo jo Papa mane okwedo Luther. Pod nitiete nenntok mar rwako paro kod puonj mag dhano machal kamano, kar rwako wach Nyasaye mana kaka ne obedo kuorn tienge machon. Jogo ma chiwo adieia ma sani ok onego ogen ni ibi rwakgi gi mor moloyo jotim lokiuok mokwongo. Lweny maduong’ man e kind adiera gi mudho, e kind Kristo gi Satan, biro medo bedo gi mwamba nyaka giko mar sigand pinyni. LM 119.2

Yesu ne owacho ne jopuonjrene niya: “Da un mag piny ka. da piny ohero mage owuon. To nikech ok un mag piny ka, to an nayierou kuom piny, emomivo piny sin kodu. Paruru wachno mane awchonu ni. misumba ok duong’ moloyo ruodhe’ Ka gisesanda, un bende ginisandu. Ka gisemako wachna, un bende ginimak vtachu” Johana 13:19-20. To e yo machielo, Ruodhwa ne owacho niya: “Yaye nodoknu malit, ka ji duto pakou. Nikech e kaka kweregi ne timo ni jonabi mariambo.” Luka 6:26. Chuny mar piny ok nigi winjmok moloyo gi chunv mar Kristo kawuono moloyo e ndalo mokwongo. kendo jok mayalo wach Nyasaye maler kaka en. ok bi vwaki gi mor malach moloyo machon. Kit piemruok gi adiera ema nyalo lokore. Sign ok nyal nenore ayanga nikech en kod rieko moko. to lwenyni machalo kamano be nitie kendo biro nyisore nyaka e giko mar ndalo. LM 119.3