Lweny Maduong’

5—Johana Wycliffe

Lweny mane oked gi muma ne kech, ma kuom kinde moko, muma manok kende ema ne odong e piny, to Nyasaye ne ok oyie mondo wachne oial chutho. Onge ng’ato mane nyalo pando adiera mag Biblos mondiki mondo kik gielre nyaka chieng . Nyasaye ne nyalo gonyo wachne mar ngima e tuech mag dhano, mana kaka nogonyo thipe mag od twech kod thikego mag nyinyo mondo jotichne owuogi. E pinje mayore yore mag Ulaya. Roho mar Nyasaye ne omulo chuny ji, kendo ne gichako manyo adiera mar wach makare kaka joma manyo mwandu mopandi. Nikech Roho mar Nyasaye ne otelo ne gi, ne gisomo weche mondiki ei Biblos gi chuny ma mor ahinya. Ne giyie rwako ler mar wach Nyasaye kata gi chandruok rnanade. Kata obedo ni ne ok giyango tiend gik moko duto maler chutho. to ne gifwenyo weche mathoth mane opondo negi chon. Nene giwuok kaka joote ma Nyasaye ooro, ka gichodo thipe mag richo kod lamo gik rnanono, kendo ka giluongo jogo ma ne osiko ka gin wasumbini mag Satan, mondo gichiew kendo gibed thuolo. LM 55.1

Kuom tienge. muma ne osebedo mana ka olorne e dhok ma joma osomo kende ema ne nyalo winjo. Jo-Waldens kende ema ne nigi Biblos ma oloki e dhogi. Kinde ne ochopo mane onego lokie Biblos, e dhumbe mayore yore ni ji mopogore opogore modak e wang’ piny mondo gisome e dhogi giwegi. Mudho maduong’ koro ne ochako rumo e wang’ piny. Ler ne ochako donjo. kendo piny nochako yawore kuonde mang’eny. LM 55.2

E higa mar gana achiel gi mia ang’wen, ng’ato rnoro nowuok e England ma iluongo ni, sulwe mar okinyi mar puodhruok mar dini. Ng’atno ne nyinge Johana Wyclitfe, kendo nobedo jachir ahinya kuom pwodho puonj mag miriambo. mondo gibed makare. Ne ok otimo kamano ne piny England kende, to mana ne pinje duto mane jo Kristo odakie. En ema ne obedo japuonj mokuongo, mar jogo miluongo ni; “Puritans”, magi e jo-dini moko mohero kit lento maonge dhethruok moro. Ndalo mag Wycliffe ne chalo ka ndalo ma ler moro nowuok e dier mudho mandiwa. LM 55.3

Jehova, ne oneno kaka owinjore mondo oket tich pwodhruok mar dini e lwet ng’at mariek, man gi kido maber, bende manyalo tirno tich gi chir. Rieko ma tut gi dimbmok ma kamano ema ne omiyo jaro oling; kendo ne ogeng’o jowasik adiera mondo kik gicha, kata nyiero tich jaio nikech orem rieko. LM 56.1

Wycliffe ne oyudo somo mare, kendo kuome; luoro Ruoth Nyasaye ema ne chakritok mar rieko. Ne onene e kar tiegruok, nikech keto chuny mane en godo, kanyakla kod were maber mane en go kod lony mowinjore. Ka en kod riyo mar dwaro ng’eyo, ne omanyo mondo ong'i gi bede duto mag puonjruok. Ne opuonjore kuom rieko mag jo-filosofia, ka osomo chike mag kanisa kod mag piny kata sirkal, to ahinya kuom chike mag pinygi. Kuom tich mane oduogo timo bang’e, nengo mar tiegruok mare mane okuongo yudo ne onerore ayanga. Ng'iyo maber kod weche mag jo filosofia, mane yudore e ndalone. ne omiye nyalo mar nyenyo both margi e lela; bende kuom nono tiend chike mag piny kod mag dini, ne oikore mar donjo e lweny maduong’ mar kedo ne ratiro mar bedo thuolo e weche mag sirkal kod weche mag lemo. Bedo ni ne onyalo ting’o gi lwenje mane ogol kuom wach Nyasaye, bende ne ose yudo rieko mar obuongo, kod chwat mar sikul, kendo rieko ma joma odhi e sikul nigo ne owinjo maber, Teko mar bedone hono e yor obuongo, kaachiel gi okang’ kod ng’eyo malong’o mane eft-go, ne miyo jo wasike kod osiepene here, kendo miye luor. Jogo mane winje ne oneno ni kuomgi, ne ochung’ nyime e dier joma ne pachgi telo ne piny; kendo jowasike ne omon bolo jaro ‘e dier wang’ yor lokruok. Ka gi nyenyo elela tamruok kata yomyom mag jogo ma sire. LM 56.2

Kane Wycliffe pod nitiere e mbalariany, ne odonjo e nono ndiko maler. Endalo rnachon go, kane pod Biblos yudore mana e dhok mokwongo, joma osomo ne ni kod thuolo mar modho e soko mar adiera, mane olorore ne kidienje mane ok osomo. Kuom mano, yo ne oseyawore ne Wycliffe kaka jakel lokruok e kinde mane pod biro. Josomo ne ose nono wach Nyasaye, kendo ne osenwang’o adiera maduong’, mar ng’wonone ma ofweny e iye kanyo. Ei puonj margi, ne giselandoe ng’eyo mar adiera ni, kendo ne gise telo ne jomoko, mondo olokre ni puonjruok mangima. LM 56.3

Kane ochom pach Wycliffe mondo ong'e ndiko. ne ochomogi tir ka ononogi, gi ng’ong’o machal kod mano, mane osemiye nyalo mar yudo somo mar obuongo miyudo e sikul. Nyaka chop e seehego, ne osebedo ka owinjo ka en kod dwaro maduong’. ma kanisa kod somo mare ne ok nyal miye. Ne oyudo ei wach Nyasaye, gino mane osebedo ka omanyo to ok oyudi. Ne oneno ka chenro mar warruok oel ka, kendo Kristo oting’ malo kaka jagach kende mar dhano. Ne ochiwore ne tich Kristo. kendo ne oramo mar hulo adiera mane oseyndo. LM 57.1

Mana kaka jokel lokruok mane obiro bang’e. Wycliffe ne ok ong’eyo, e saa mane tichne chakoree. ni to tijni ne biro tere kama nade. Ne ok oketore kong’eyo mondo opiem gi Rumi. to mak mana ni chiwruok ne adiera, ne ok onyal timo gimoro mak mana kelogo ei Iweny ma ikedoe gi miriambo. Kaka ne omedo neno both mar kanisa mar Rumi maler, e kaka ne omedo chiwo puonj mag Biblos koketo chunye. Ne oneno ni Rumi ose jwang’o wach Nyasaye ka okawo mag dhano. Ne odonjo ne jodolo ka oonge kod luoro, gi ketho mar wich teko mar wito ndiko maler, kendo ne ochuno mondo oduok ne ji Biblos, kendo mondo teko mane en-go chak gur motegno ei kanisa. LM 57.2

Ne en japuonj man kod nyalo, bende ma keto chunye, kendo jayalo ma lewe yot. Kendo ngimane rnapile ne nyiso gima adiera ma nopuonjo en. Ng’eyo mane en-go kuom ndiko, teko mane oporo godo wach, liw mar ngimane, kod chir mare ma ok dolre, kod bedone ja adiera ne omiyo ji duto oluore kendo ogene. Ji mang’eny ne koro osejok gi yie margi mokuongo. kane gineno timbe maricho mane nitiere e kanisa mar Rumi, kendo ne gimoso gi mor ma ok nyal pandi, adierago eko ma Wycliff ne okelo e pachgi. To kata kamano jotelo mag papa to ne opong’ gi ichwang’ kane gineno ni jakel lokruokni ne ni kod mbi maduong ma oloyo margi. LM 57.3

Wycliffe ne en jalo mane ong’eyo fwenyo gik ma richo, kendo ne ochwado maonge luoro, ayenje duto mane jo loch mag Rumi timo. Ka otiyo kaka ng’at mane puonjo moth wach Nyasaye, ne okawo okang’ mar chir ahinva, ka okedo gi chudo mar osuru, mane papa choko kuom jotelo mag England, kendo ne onyiso, ni wuondruok mar loch mane papa wiiondore ni en godo ewi jotelo mag pinje, ne opogore gi poro wach kod fweny. Gik mane papa chuno. ni odwaro gi thuon. ne osechiewo ichwang’. kendo puonj mag Wycliffe ne obedo gi mbi kuom jok mane pachgi chiko piny. Ruoth kod joma beyo duto ne oriwore mi gitamore vie gi gima ne ruodh Rumi wacho: ni en ema en kod loch kuomgi. Kendo kuom tamruok chulo osuru. ne gimuono adhong’ kuom loch mar Papa e piny England. LM 57.4

Richo machielo manejatim lokruok okedo godo matek kuom kinde malach. ne en chenro mar jo-Mendicant Frias. Jo-Frias gi ne.opiyo e piny England, ka gibolo awang'i kuom duong’ kod dongraok mar piny. Tich matek. sonio, kod kido mab.eyo, magi duto ne owinjo mbi mar nur. Xgima margi mar budho abudha. kod mar kmvecho. ne ok en mana ohula mane ywero gik rnoko ka golo oko kuom ji, to ne oketo tich maber obedo gima ji jaro. Jomatindo ne oma miyumo, kendo opong’ gi mibadhi. Ka luwore gi mbi mar jo-Friasgo, ji mathoth ne owiiondi mondo gi donji e kar tiegruok. kendo gichiwre gin giwegi ne ngima mar bedo nyithind misa. to ok gitim ka jonyuolgi ongeyo, to kata mana ka gin giwegi gikia kendo gitimo ataro mar chike maritogi giwegi. Achiel kuom wuone mokuongo mag kanisa mar Rumi. ka jiwo wach kuom ngima mar bedo nyithind misa. kaka gino ma oyombo hera mar jonyuol. kod gik ma Onego otimnegi. ne owacho niya, ‘'Kata de wuom nind mana e dhoodi ka ywak kendo dengo. kendo kata da meru nyisi ringre mane oting i kod thunde mane idhodho, ne ni inyono mago e bwo tiendi kendo idhi nyime moriere tir ir Kristo” Kokalo kuom “tint juok marach ka thuolni , kaka Luther ne oduogo oluonge bang’e, “‘Ka en gima yango mathoth man kuom ondiek kod ja athira tach. moloyo mano mar Kristo kod ng ate , e kaka chuny nyithindo ne oketi mi olokore chuma matek ta e kindgi gi jonyuolgi. (Burnus Sears. Ngima mar Luther kalatas mar 70.69.) Kamano e kaka jotelo mag papa, mana kaka jofarisai nene. ne omiyo chike Nyasaye obedo kayiem nikech puonjgi mar dhano. Kamano, mier ne odong’ gundni, bende jo nyuol ne imayo aluora mar yawuotgi kod nyigi. LM 58.1

Kata mana josomo mane ni e mbalariany nc owuondi, kod nenruok maoko mobam mar jo-padri kendo ne iywayo pachgi mondo gidonji e chenrono. Mathoth komgi, bang’e ne olokore mi owuok e chenrono, ka gineno ni ne gisewang’o ngimagi giwegi kendo ne gisekelo kuyo ne jonyuolgi; to kane ngato ose moko matek e obadho, ne ok en gima nyalore mondo ochak oyud bedo thuolo kendo. Jonyuol mathoth, kani kod luoro kuom mbi mar jo-padri go. ne odagi oro yawuotgi mondo odhi osom e mbalariany. Kwan mar jomatindo ma koro ne dhi somo e mbalariany ne odok piny ahinya. Sikunde ne odok chien, kendo tarruok etna ne omedore. LM 59.1

Papa noketo kuom pategi eki teko mar winjo kendo weyo ni ji richogi. Ma ne obedo nyanonro mar richo maduong’. Ka giriewore ewi nwang’o ohala, pategi ne oikore mar weyone ji richogi, ma ja mahundu moro amora, ne chorno mana irgi, kendo duoko ne en ni; machienglo ne omedore mapiyo. Joma tuo kod mago ma odhier to ne iweyo mondo ochandre. ka rnich mane onego bed ni ne ikonyogi godo to ne dhi mana ne jo-padri, mane siemo ji ka gichuno githuon mondo ogolne ji mich, ka gidhawo ne jogo mane nyalo tamore chiwo mich mane itayo godo chenrogi. LM 59.2

Ka iweyo wuondruok ma oko mane giwuondorego ni gin jochan, mich mar jo-padri ne medore ahinya. Kendo lewni motwang’ mabeyo mane giruakorego, kod chiemo modhethi mane giketo ewi mesagi, ne oromo nyiso ji maler ni piny ema koro ne odoko jachan. To e seche mane githoro bedo ei dhethruok kod moche, ne gioro jomoko kargi, motarore mane nyalo mana paro sigenini moko malich miwuoro, kod kwech'e moko, kod angera mokb mane nyalo mana miyoji nyiero kendo medo nriyo gibedo wasumbini mag jopadri. To pod ne jo-padri omedo dhiyo nyikhe ka osiko omoko kuom tirnbe juok mag ji, kendo ne otelnegi kuor”-yie ni tije ditto mag lerno ne ikwano ni luwore gi kaka ng’ato oyie gi loch mar papa, ka gilamo jomalqr mane osetho, kendo gichiwo mich ne jopadri, kendo ni; mano ne oromo yudo negi e migawo moro ei polo. LM 59.3

Joma osomo kendo modimbore ne osetemo mondo ofcel lokruok ei ejtenro mar jo -padri to ne otamogi. To Wycliffe, ka ni kod wang’ ma iye maler moloyo, ne ogoyo tiend richono, ka owacho ni; kidienyno wuon ne en mar miriambo, kendo ni ne onego kethe. Mbaka kod timo nonro ne ochiewo. Saa mane jo-padrigo wnotho e piny ka giweyo ne ji richogi, kaka papa ne onyisogi, ji mathoth ne omedo gi kiawa ka be en gima nyalore, mondo weyo richo ong’iew kod pesa. Kendo ne gipenjo ni; to en ang'o ma monogi kwayo weyo richo kuorn Nyasaye, moloyo kwayo ir jatelo mar Rumi. Joma ne obuok nikech timbe mag jo-padrigo ne ok nok, jo-padrigo ne gin jogo ma wuoro margi ne chal ka gima ok yieng’. Ne giwacho ni: “Jo-padri kod jodolo mag Rumi chamowa tiekowa mana ka nyamuoda. Nyasaye nyaka reswa, kaok kamano toji biro lal nono”. - D’ Aubigne 6.17.ch.7. Mondo gium hera mane gihero godo pesa, jotelo ma jokwechogi eki. ne two ni giluwo ranyisi mar jawar ka giwacho ni Yesu kod jopuonjrene ne osir mana gi chiwo mane oganda golo. Wachni ne okelo duoko mar hinyruok kuom gima ne gitmo, nikech ma ne omiyo ji odok e nono ndiko mondo gipuonjre adiera gin giwegi. Dwoko ma kuom moko duto ne Rumi ok gornbi kata matin. Ne ochom pachgi kuom chakruok mar adiera, ma en gima ne odwaro umo. LM 59.4

Wicliffe ne ochako ndiko kendo tapo weche moko, ka okwedo godo timbe mag jo-padri, to ok ahinya mane nyalo miyo odonj kodgi ei mino wach mi pach ji chiew kendo ong’e puonj mag muma kod jandiko mare. Ne owacho ni teko mar weyo ne ji richogi, kata mar riembo ng’ato e lemo ne onge e Iwet papa mana kaka ne oonge e lwet jodolo adola. Kendo ni onge ng’ama inyal gol e od lemo ma ok okwongo okelo kuome buch Nyasaye en owuon. LM 60.1

Onge yo moro machielo maber moloyo mane onyalo loko godo loch mar nanga maduong’ mochue mar bedo gi locho kuom chuny kod ringruok, mane papa osechungo kendo ma chunje kod ringruok mag ji ne otweye wasumbni. LM 60.2

Wycliffe ne ochak oluong kendo, mondo oked ne ratiro mag osimbo mar jo Ingereza mondo kik Rumi tieke; kendo ka oyiere kaka ja mbetre mar od joka kingi, ne okawo higni ariyo e piny mar Netherlands, ka en e bura kod joote mag papa. Ma e kama ne odonjoe e mbaka kod jotelo mag dini mowuok e dala mar France, Itali kod Spain, kendo ne en kod thuolo mar neno gima ni e tok rageng’, kendo mar yudo ng’eyo kuom gik mathoth ma dine osiko mana ka opondone ka en piny mar England. Ne opuonjore gik mathoth mane dhi miye gigo monego owachi kuom tich ma bang’e. Ei jochung’ gi eki mag kuonde yalo buche mag papa, ne onenoe kit loch mar athiratach hie. Ne odok epiny England mi ochako puonjge machon ayanga ka en gi miynmo momedore, ka owacho e lela ni; gombo. sunga. kod miriambo e nyiseehe mane Rumi lamo. LM 60.3

E achiel kuom gik mane ondiko ne owachoe niya; ka owuoyo kuom papa kod joge mane timo solro: “Gigolo gigo»ma konyo ngima mar jochan oko e wang’ piny kod atamalo gana achiel. e giko mar higa mar pesa mar Ruoth. mag sacrament kod weche mag chuny ma okuong’ kendo gin puonj mobam, kendo giketo piny mar jo-Kristo idho malo kendo siko kod puonj mobam gi eki. Kata obedo ni pinywani ne ni kod got maduong moting’o dhahabu lilo, to onge ng’a mane kawo gik moko kanyo mak mana jali machoko ne ruodh piny ma jasungani. Kaka ndalo medo songo, godni biro rumo; nikech osegolo pesa oko e pinywa, to ok oornwa gimoro kendo, mak mana kuong’ mar Nyasaye nikech timne marachno”. Johana Lewis. Sigama mar ngima kod masiche mag Johana Wycliffe. page37. LM 61.1

Mapiyo bang kane oduogo e piny mar England, Wycliffe ne ruoth oyiero mondo obed jachung’ mar Lutterworth. Ma ne en gima onyiso ayanga ni kata mana ruoth bende ne ok ochwanyore nik-cch weche mane owacho ayanga. Mbi mar Wycliffe ne owinji kuom payo gik ma od bura timo, kanyakla kod chueyo yie mar piny. LM 61.2

Mor polo mar papa ne ornuoch kuome. Ne oor ruedhi adek e piny mar England e mbalariany, ir ruoth - kod jo-padri —ka,giduto gichuno ni mondo ong ad wach mar kawo okang’ map Tcweyo duond japuotij mar miriambo,'. Augustus Neander, General History of the Christian religion and church period 6. sec.2. pti page.8. Kane pok ruedigr ocho.katu. kamano. jo Bishop man kod miyumo ne ose luongo Wycliffee nyrgri bura to ariyo kuom yawuot ruodhi marateke ne joluwo bang’e.ka fere ‘e bura: kendo ji mane oluoro odno ne omuomo modonjo e bura kendo„ol?uogo jong’ad bura gi koko, ma mano ne omiyo burano ochor nyime, kendo he oyiene Wycliffe mondo odhi yore gi kwe. Ka aye to ka pok obudho, to Edward mar 3 mane en jaduong’ moseti ahinya ma be ne ichuno gi jo-padri mondo oked gi jatim lokruok, ne otho. ka aye to jal mane konyo Wycliffe mokwongo, etna ne obedo jatend pinyruoth. LM 61.3

To biro mar medhigo e piny England ne oketo e pach ji wach mar golo ehik mar mako kendo tweyo jal mane puonjo gik marichono. Okengegi eki ne siemo mach moriere. Ne en gima nenore ratiro ni Wyclitle to ne nyaka lwar e lwet mirimb Rumi. To Jal mane osewacho ni ng’at moro chon ni: “Kik iluor... An e okumbani”. (Chantok 11:1) ne ochako oricyo lwete mondo ochiel godo misumbane. Tho ne ok obiro ne jakel lokruok, to ne ruoth mane ogolo chik mondo oketh ngimane. Gregory XI ne otho. kendo jodong od bura mane ochokore mondo ong’ad ne Wycliffe bura ne okere. LM 62.1

Gweth mar Nyasaye ne odhiyo nyime kachiko gik ma timore. mondo ochiw thuolo ne dongo mar loruok. Tho mar Gregory ne olu bang e gi yiero. mar papa ariyo ma monre. loch ariyo ma kedo. ka moro ka moro wacho ni en etna ok onyal tho. Kendo ne gikwayo ji mondo obolre negi. Moro ka moro ne luongo jo adiera mondo okonye kedo gi nyawadgi, ka omiyo gik ma ochiko teko, kendo ka owacho weche ma buogo jowasike; kod singruok mag mich mabeyo epolo ne jo ma ni kode. Gima ne otimoreno ne ojonyo loch mar Rumi sidang’. Joote mane monrego ne ni kod duto mane ginyalo mondo gimonjrego ng’ato kod nga’to: kendo kuom kinde moro. Wyclilte ne oyudo yweyo. Weche ma luk ne huyo kawuok kuom papa moro kadhi ir machielo kendo ohula mar remo ne ichwero ka isiro godo dwach ng ato ka ng’ato. Mahundu. kuo. ne oolore ei kanisa kaka ohula. Ka mago dhiyo nyime, jakel lokruok ei paris mare mokuwe mane ni e dala mar Lutterworth, ne tivo ka oketo chunye ahinya. mondo osiem ne ji Yesu Ruodh kuwe, ka ogolo pachgi kuom papa mane jolarore. LM 62.2

Piemruok kod lweny gi mibadhi, mane obedoe, ne oiko yo mar lokruok. kuom nyiso ji gima kanisa mar Rumi ne en. Ei andiko mane otapo kowuoyo kuom larruok mar papago eko. Wycliffe ne oluongo pach ji mondo orang ane ka jodolo ariyogo eko, donge ne wach adier kuom ng ado ne ng ato ka ngato buch tho ni en jaasik kristo. Ne oluwo ni: “Nyasaye ne ok oyie mondo chuny marachno obed mana kuom jadolo achiel kende. to ne okelo pogruok e diergi mondo mi kuom nying Yesu ji onyal loyogi giduto e yo mayot” R.Vaugan, Life and opinions of John de Wycliffe vol. 2 page 6. LM 62.3

Wycliffe. mana kaka japuonjne, ne oyalo injili ne joma odhier. Ka ok owinj ka oromo gi lando ler ei miechgi ei paris mare mane ni Lutterworth, ne oramo ni mondo injili oter e bath England ditto. Mondo ochop wachno kare. ne olos riwruok moro mar joyalo , mayot , kendo chuo nia ochiwore, mane ohero adiera bende mane ok gornb gimoro machielo moloyo landogo. Jogi ne odhi kuonde ditto ka gipuonjo e chirm e wang'yore mag bombe madongo, kachiel kod koche duto mag piny. Xe gimanyo joma hikgi oseniang’, joma tuo, kod jochan, kendo ne giyawonegi huma mar mor mar ng’wono mar Nyasaye. LM 63.1

Kaka jal ma otimo tiegruok mar waeh Nyasaye e mbalariany mar Oxford. Wycliffe ne oyalo wach Nyasaye e ute mag chokruok mane ni e mbalariany. Ne ochiwo wach Nyasaye gi adiera ne joma ne timo tiegruok e buoye, mi ne gimiye nying’ ni: “Laktar mar injili.” To tich maditong’ e ngimane ne en mar; loko Biblos e dho ngere. Ei tich kuom adiera kod lero tiend ndiko. ne onyiso paro mane en godo mar loko Biblos, mondo ji duto mantie e piny England onyal somo e dhok mane onyuolgie. tije malieh miwuoro mag Nyasaye. LM 63.2

To. ka diemo wang’ nono ne ochung tichne. Kata obedo ni ne pok oromo higni piero auchiel gi auchiel kamano. to tich ma ok chung, somo. kod monj mane imonjego gi jo wasike. ne otieko tekre mi oti ka pod en ng’ama tin. Tuo moro mar midekre ne omonje. Huma mar tuone ne okelo mor ne jo-padri. Ma e saa mane giparo ni: obiro huloe richo mane osetimo ne kanisa. Kendo ne gireto piyo piyo ka gidhi kama ne onindoe mondo giwinj kaka ohulo richone. Jochung’ ma owuok kuom chenro ang’wen mag lento, ka gin gi ogulmama ang’wen mag sirkal, ne ochorore but jalo mane iparo ni tho, mi giwachone niya: “In gi tho ei dhogi. richoni mondo oniuli in iwuon, kendo mondo iwe gigo ma isewacho kuontwa ntarach enyimwa ka.” Jakel lokruok ne owinjogi ka oling’ thi; ka aye to ne oluwo ne jatichne mondo okete obed piny ewi kitandane, kendo ka orangogi mochwiny, kama ne gichungoe ka girito ni mondo ohul richone mi owachonegi gi duol mongirore kendo motegno mane osebedo karniyo gitetni, niya: “Ok abi tho. to abiro bedo mangima; mi acliak awach gik maricho ma Jo-padri Timo.” - D'Aubigne; b.17. ch.7. Ka gibuok kendo wigi okuot, jo-padrigo ne oreto ka wuok oko. LM 63.3

Weche mag Wycliffe ne ochopo kare. Ne omedo dak, mi oketo e hvet jo pinygi gir Kveny magerie moloyo. mondo kikedgo gi Rumi. -Miyogi Biblos - jachung’ ma polo oyicro, mondo oresi, kendo ochiw rieko, kendo oyai injili ne ji. Ne nitiere rachwany madongo. kendo mathoth mane ochung” e nyime mondo kik tichne ochop kare. Chandruok ne oketo Wycliffe piny. Ne ong’eyo ni, ne odong’ne higni manok mag tich: ne oneno piemmok mane nyaka orom godo; to ka singruok mar wach Nyasaye jiwe, ne odhi nyime ma ok oluoro gimoi'O. Ka en kod jingo ditto mag rieko mar obuongo, ka oniew kuom rang’iny. Nyasaye ema ne opande, kendo oike gi gweth mare ne tijni. tije maduong'ie moloyo tijene ditto. E saa ma piny jo-Kristo duto ne opong’ gi tungni, jatim lokruok to ne ochiwore ne tich mane ose yiero. Ka en e tichne kaka rekta e dala mar Lutterworth, bende ka ok owinji apaka mane ywak oko, ne omedo chiwore kotimo tijno mane ose yiero LM 64.1

Giko to tijno ne orumo - Murna mane okuong loki edho ngere. Wach Nyasaye ne oyawore ne jo-England. Jakel lokruok koro ne onge luoro mar dhi e jela kata wang’ e mach. Ne oseketo c lwet ji mach mane ok nyal negi. Kuom chiwo Biblos e lwet jo pinye, ne otimo mathoth kuom chodo thipe mag tarruok, kod mahundu mathoth, kuom reso kendo ting’o pinygi malo. moloyo kaka ne otim ka okadho kuom loch mabeyo mane oyudi e pewe mag lweny. LM 64.2

Bedo ni rieko mar goyo buge ne pok ofwenyore. tipo mag muraa ne nyalo mana medore mos, ka en tich tnakelo olo. Chuny mane ji nigo mar yudo bugno ne duong’, ma ji mathoth ne odonjo e tich mar ndiko, to kata kamano pek mar keto bugego ditto e lwet ji ditto ne duong’. Jomoko momew ne dwaro Biblos duto, jomoko to ne nyalo mana yudo migawo moro. Nyadi mang’eny mier mathoth ne riwore rnondo giyud biblos duto. Kamano Biblos mar Wyclife ne oyudo thuolo mi odonjo e miech oganda. LM 64.3

Dok ir pach ji kochiewogi modo gipor wach kanyakla. ne omiyo gichungo malo ma giweyo bolruok mofmvo ne puonj mag papa. Wycliffe koro'ne puonjo puonj mopogore mar jo oporo-stan - warruok kokadho kuom yie kuom Kristo kod ndiko ma ok lokre. Joyalo mane ooro oko ne okeyo Muma, kod mago ma be ne jatim lokruok ondiko, mi ne gidhi maber. ma chiegni nus mar joma ne odak e piny England ne onvako adiera. LM 65.1

Nenruok mar muma ne okawo jotelo mag kanisa gi wuoro. Ne ehunogi ni koro lo nyaka girom gi jachung’ man kod teko moloyo Wycliffe. Jachung’ ma gilweny mare ne ok ginyal timo gimoro. E kindeno ne pod onge chik moro e piny England mane tamo Biblos mondo kik landre, nikech nyaka nene, ne pok otape e dhok ma jopiny wacho. Chik ma kamano ne oduog ogol bang'e. kendo ne iluwe motegno. Ka mago pod dhiyo nyime, ka ok odew tekruok mar jodolo. kuom kinde moro ne nitie thuolo mondo wach Nyasaye olandre. LM 65.2

Jotelo mag papa ne ochako ochano mondo gikwe duond jakel lokruok. Ne oluonge e nyim buche adek mondo oteme. to ne ok giloye. Vlokwongo. jobishop ema ne ochokorc mi owacho ni gik mane ondiko duto ne obam. kendo bang’ ka gise ywayo chttny moth mane pod tin Richard II oduogo irgi, ne ogol chik mar kingi ma ovie ni mondo otwe jogo duto mane oyud kod puonj ma kamago. LM 65.3

Wycliffe odok odonjo ei od bura; ka oonge kod luoro, ne ochomo jotelogo e nyim doho mar piny, mi odwaro ni nyaka gilokre gi thuon, giwe ayany mane kanisa timo. Ka en kod teko mamiyo wechene donjo ne ji, ne onyenyo wuondntoK kod mibadhi mag papa. Jo wasike ne chochni omako. Osiepe kod jok mane siro Wycliffe ne ochun mondo olokre, kendo ji ne geno ka gin kod chir, ni jatim lokruok owuon. kaka ng'ama oseti kendo maonge osiepne, ne biro kulore e nyim loch moriw mar osimbo kod kandho. LM 65.4

To kar timo kamano, jo papa ne onenore kaka jogo ma olo^.Od bura bende. weche mane Wycliff donjogo ndalo ka nalo ne obuogo. mi ne gigolo chik mar sando ji oko, ma jakel lokruok ne ochako obedo thuolo kendo. LM 66.1

Ne ochak otere e bura mar adek, koro to e nyim dohomar lemo maduong’ie rnoloyo doho duto, mane nitie e piny England. Ka ne onge dcwo wang mane inyalo nyis puonj mobam. Ma e kama ne Rumi dhi lochogo e giko. kendo tich mar jakel lokruok ne idhi chungi. Kamano e kaka jo papa ne pare. Tong’ dine ginyalo chopo dwachgi, Wycliffe ne idhi chun mondo owe puonjne, kata ne odhi mana wuok e od bura ni i. to odhi mana e mach. LM 66.2

To kata kamano Wycliffe ne ok odok chien: ne ok onyal kere. Ne omedo dhiyo nyime gi puonj mage ma onge luoro. mi pgweyo weche mane jo masande odonjo nego kucha. Ka ok onenre en owuon, bende ok one migawo mane omako, kata mana gima timore, ne oluongo jowinjo mage c nyim doho mar polo, mi opimo wuondruok margi kod wuontl mafigi e rapim mar adiera mosiko ma nyakachieng . Ji ne owinjo teko mar Roho maler e od but a. I eko ne oa e polo mi olwar kuom jowinjo. Ne gichalo ka gima gionge gi teko mar wuok kanyo. Mana ka atung’ ma odir kowuok kuom asere mar Ruoth, weche mag jatim lokruok ne ochuoyo chunygi. Weche mag puonj mobam mane odonjne godo, ne oduoko e wigi ka onwoyogi gi teko marniyo wach donjo ne ji. Ne openjo ni to ang’o mane omiyo gitemo lando miriambo? Mondo giyud ohala? Mondo gilok ohala gi ng'wono mar Nyasaye? LM 66.3

Giko to ne openjogi niya: “Uparo ni ukedo gi ng'a? Uparo ni ukedo gi ng’ama oseti ma ochiegni thoni koso? Ooyo, ukedo gi adiera - adiera ma otegno mohewou. kendo biro loyou ‘ Wycliffe b.2. ch.13. Kane osewacho kamano, to ne owuok e dier chokruok. Bende kata mana jo wasike kata achiel ne ok otemo mondo ogeng’e. Tich Wycliffe ne korordjri ka rumo: bandera mar adiera mane osebedo ka oting'o kuom kinde rnalach ne ochiegni lwar, kawuok e lwete; to ne nyaka obed janeno mar injli nyadichiel kendo. Adiera ne nyaka yal mana ka ochakore gi kama ne miriambo ogoyoe tach. kendo piny Ruodhe nitie. Ne oluong Wycliffe e nyim bura mar papa* e dala mar Rumi, mane osebedo ka chwero retnb joma ler. Ok ni ne wang'e odinore ma dimone neno masira mane buogo ngimane, to dine odhi, tong’ dine athany ok otame wuotho mondo odhi. To kata obedo ni duonde nc ok dhi winji c dala mar Rumi ne onyalo wnoyo gi barua, to kendo ma ema ne oramo mar timo. Jatim lokruok ne ondiko barua ne papa ka en e k.are mar dak kaka rekta. Ne en barua mane ondiki gi duol mar luor ahinya. kendo gi chuny mar jakristo; to ne oting’o waeh mabith ma kwero timbe mag dhethruok kod sunga mar jo papa. LM 66.4

Ne owacho niya: “Adier, abedo mamor ka ayawo, kendo ahulo ne ji duto vie ma amako. to moloyo ne bisobe mag Rumi; ma kaka an bende aparo ni en gima kare kendo adier, en bende obiro yie mar irtigo yie mara lwedo, to kata ka ok ober. to losi. LM 67.1

Mokwongo aparo ni injili mar Kristo e ringruok duto mar Chik Nyasaye. . . Achiwo kendo amako bishop mar Rumi, to nikech en ema entie e ofis Kristo mani e piny ka. kaka ng'at motuwe moloyo ji mamoko duto e chikno mar injili. To nikech duong’ mar jopuonjre ne ok yudi kuom huma gi duong’ mar piny, to e bedo machiegni kendo machalre kuom luwo Kristo e ngimane kod time. . . Kristo e ndalo mane odak e pinyni kaka jawuoth, ne en ng’at ma jachan ahinya. kendo nodagi, bende ne owito oko loch duto mag piny kod duong’ mar piny. LM 67.2

Onge ng’ama ja adiera ma onego olu papa wuon, kata achiel kuom joma ler, to mak rnana e yo ma oluwo godo Ruoth Yesu Kristo. Nikech; Petro gi yawuot Zebedi. kuom gombo duong’ mar piny ne ochwanyore, kendo kuom chwanyruokgi no. ok onego oluwgie. LM 67.3

Papa onego owe ne jo sirkal loch mar piny, mondo otim tichne mar lento: nikech kamano e kaka Kristo ne otirno. to moloyo gi jopuonjrene. Kuom rnano, ka aseboth e achiel kuom wechenagi, to abiro yie mondo oktvera gi muolo. kata mana nyaka kar tho. ka opo ni dwarore; kendo tong’ dine anyalo tiyo kaluwore kod dwacha kata gombona kuoma. dine achiwora e nyint bishop mar Rumi; to ka kata kamano Ruoth ose lima e yo machielo, kendo osepuonja ni mondo ami Nyasaye duong’ kar miyo Dhano. LM 67.4

Ka otieko, rie owacho niya: “Walam uni Nyasachwa mondo oyuk papa marwa ma en Urban VI; ni kaka ne gichako. mondo en kod jotende, ginyal luwo Ruoth Yesu Kristo ei ngimane kod kite; kendo mondo gipuonj ji e yo maber kendo ni mondo gin bende giluwe kod gik ma kamago” John Foxe. Acts and monuments vol.3 page 49.50. LM 68.1

Kamanno Wycliffe ne ochiwo ne papa kod jo-kadinol mage muolo kod dembruok mar Kristo, ka oketo ayanga ok ne gin kende, to ne piny duto mar jo Kristo, pogruok mantiere e kindgi kod jopuonj mane two ni gin jochung mage. LM 68.2

Wycliffe ne geno chutho ni, nengo mane obiro chulo kar bedone ja ratiro ne en ngimane. Kingi, Papa kod jo-bishop ne oriwore mondo gikethe, kendo ne onenore adier ni ne odong’ mana dweche manok to iwang’e e mach. To kata kamano chir mare ne ok oyukni. Ango’ ma orniyo iwuoyo kuom osimbo mar tho ka gima ni mabor?. Ne owacho: “Yal urn injili ne jodolo ma jo sungagi, kendo ok ibi weyo mak onegi. Ang’o?, ni abed mangima to aling’? ngang’ we ngum olwar, arito birone”. D’ Aubigne. B.17,Ch.8. LM 68.3

To gweth mar Nyasaye ne pod ochielo misumbane. Jal ma kuom ngimane duto ne ose chung’ ka jachir ka okedo ne adiera, ei masiche mapile mag ngimane, ne ok dhi lwar e lwet sigu mar jowasike. Wycliffe ne pok otemo mondo opondi, to Nyasaye ema ne osebedo ka rite, kendo sani; ka koro jo wasike ne ni kod adiera gi gima gisemako, lwet Nyasaye ne oting’e moterogo mabor ma oyombo kuma ne ginyalo gikie. Ei kilisia e dala mar Lutterworth, e saa mane odwa chiwoe misa, athany ne ogoye mi ne chunye oa bang kinde matin. Nyasaye ne oseyiero ne Wycliffe tichne. Ne ose rito weche mag adiera e dhoge. kendo ne oketo jorit moluore mondo wachne ochopi ne ji. Ngimane ne ne oriti, kendo tichne ne omedo songo nyime, nyaka ne opiel rnise mar tich maduong’ mar timo lokruok. LM 68.4

Wycliffe ne owuok e kama opondo mar higni mag mudho. Ne onge ng’afna ne otelo e nyime mane onyalo konyore gi tichne mondo opa godo tichne mar timo lokruok. Ka opidhe mi odongo mana kaka johana ja batiso mondo ochop ote makende, ne en jaote mar kinde manyien. To kata kamano ei kidieny mar adiera mane ochiwo. ne nitiere riwruok kod mmo duto ma jotim lokruok mane oluwo bange’ ne ok okadho. kendo ma jomoko ne ok ochopoe kata mana higni mia achiel bange’. Mise ne oketi majach kendo matut, sirni ma oko ne otegno kendo ne adier, mane onge dwaro mar gere kendo gi jogo mane obiro bang’e. LM 68.5

Wuoth maduong’ mane Wycliffe ochako mane dhi reso paro kod obuongo ka oketo thuolo, pinje mane osetue kuom kinde malach e nyamburko mar loch mar Runn, ne obedo kod thidhiya mare ei Biblos. Ka ema ne obedo chakruok mar aora mar gweth, ma, mana kaka mar ngirna, osebedo ka mol ka dhi piny e tienge. Chakre higa mar gana achiel gi mia ang’wen, Wycliffe ne orwako ndtko maler gi yie ma nimba, kaka fwenyruok mar dwach Nyasaye ma okudhi gi much ngima, gino ma oromo tayo yie kod timbe. Ne osepuonje niondo okaw kartisa mar Rumi kaka loch ma ok Rum moa ka Nyasaye, rnondo oyie ma ok openjo gimoro kuom puonj mane osegur gi luor kuom higm gana achiel, to ne olokore^mi oweyo mago duto mi odok owinjo mana wach Nyasaye maler. Ma eni e loch mane orungo ji mondo ong’e. Kar mondo kanisa owuo kokalo kuom papa, ne owacho ni loch makende mar adidr en duond Nyasaye ma wuoyo kokalo kuom wachne. Bende ne ok opuonj mana ni Biblos en fwenyruok mar dwach Nyasaye mogik kare chuth bende, to bende ni Roho maler bende e jaloko mare, kendo ni ji duto, kokadho kuom nono tiend puonjge, mondo opuonjre gima Onego otim ne en owuon. Kamano ne owicho pach chwo ka ogolo kuom papa kod kanisa mar Rumi koduoko kuom wach Nyasaye. LM 69.1

Wyclitfe ne en achiel kuom jotim lokruok madongo. Kuom lach mar obuongo, kuom ler mar paro, kuom chung’ motegno e yor rito adiera, kendo kuom bedo jachir e yor sire, ne inyal pime gi ji manok kende mane oluwo bang’e. Liw mar ngima, nono tiend ndiko. kod tich ma ka kod kacha, bed ja adiera ma onge mibadhi, kod hera machalo gimar Kristo, kaachiel gi bedo ja adiera e tichne, magi ema ne obedo kit jakel lokruok mokuongo. To magi ne obedo, kata obedo ni ne odak e ndalo mane obuongo mar ji otimo mudho kendo chuny ji ne opong’ gi mibadhi. LM 69.2

Kit Wycliffe. bedo janeno kuom teko mar ndiko mal'er, ma puonjo kendo ma loko kit ngima. Biblos ema ne omiyo obedo gima ne en. Tekruok ma iketo mondo ng’ato ogam adiera madongo mag fweny, chiwo yom kod mijing’o ne migepe duto. Oyawo paro. oyiedho wang’ ma iye bedo mabith, kendo ochiego ng’ado wach. Nono tiend Biblos biro miyo, paro kod winjo. gi gik rnihawo bedo maber ma onge somo moro manyalo timo. Ochiwo jing’o mar chenro. horuok, kod chir kanyakla kod dhil; opwodho kido kendo owalo chuny. Keto chuny gi luor kinono tiend ndiko, ma kelo paro mar japuonjre e tudruok kod pach Nyasaye, ne nyalo chiwo ne piny chwo motegno man kod obuongo matiyo, kod loyc mabeyo moloyo kaka osebedo duoko mar kuonde tiegruok ma rieko mar dhano nyalo ng’iewo. Muma wacho e buk mar Zaburi niya; “Wecheni koyawore kelo ler; omiyo weche donjo ne joma riekogi tin”. Zaburi 119:130. LM 70.1

Puonj mane Wycliffe opuonjo, ne omedo dhiyo nyime ka landore kuom kinde moro. Jolupne mane iluongo ni jo-Wycliffe, kod jo-Lollard, ok ne owuotho mana e England duto kende, to bende ne gike nyaka e pinje duto, ka giting’o ng’eyo mar injili. Koro bedo ni jotendgi ne osegol, joyalogo ne omedo yalo gi miyumo maduong’ moloyo kaka ne gisetimo, kendo ji mathoth ne chokore mondo owinj puonjgi. Jomoko kuom ruodhi kod kata mana chi moth bende, e joma ne giloko. Ne nitie kit lokruok mofo e kuonde mathoth kuom ji, kendo ranyisi rnoko mag lanto nyiseche manono mag Rumi ne ogol oko mar kanisa. To mapiyo piyo nono, apaka ma onge gi kech mar sand ne omuoch kuom jogo mane oseyie mar ruako adiera mar Biblos mondo ema ochikgi. Jodongo mag ngere, ka oramo mar tego tekregi, ka gikwayo kony moa Rumi, ne ok odeko mar timo misango gi jokel lokruokgo. Ei sigand England duto, ma e ndalo mane okuong ket mach, kaka gima iwang’oe jopuonjre mag injili. Nek ne luwo bang’ nyawadgi - jo chung’ mag adiera, bang’ ka osemaki mi ong’adnegi bura, ne isando. Omiyo ne ginyalo prana olo ywak margi e it ruodh Sabaoth. Ka idwarogi mana kaka jo wasik kanisa. kendo andhoke mag piny, ne gidhiyo nyime ka giyalo e kuonde mopondo, ka giyudo kar dak maber kaka ne ginyalo e mier modembore mag jochan, kendo ne githoro pondo e buche kod hohni. Ka ok gidewo ruto mar sand, ng’anyo mokuwe kendo ma ichiwruokie. ma oketie chuny, bende ma ihoruokie mos. ne omedo dhiyo nyime kitimo kuom higni miche mathoth. Jo Kristo mane odak e ndalo mokuongono, ne ni kod ng'eyo nus kuom adiera. to ne gise puonjore hero kendo miyo wach Nyasaye luor, kendo ne gisandore ka gin gi horuok nikech wachne. Vlana kaka jopuonjre e ndalo mag joote. ji mathoth ne ochiwo mwandugi kaka misango nikech wach Kristo. Jogo mane oyie negi mondo odagi e miechgi, ne orwako jowadgi mane oserimbi gi mor; kendo e saa mane gin bende ne oriembgi ni giwako migap joma ong'udhgo oko gi mor. En adier ni ji gana mathoth ma mirimb joma ne sandogi obuogo, ne ong’iewo bedo margi thuolo ka gitiyo kod yie margi, mi ne giwuok e jela ka girwako kcndhe mag joma obolore ka gilando ni giweyo yie margi. LM 70.2

To kata kamano ne nitiere kwan rnoro mane ok tin, kendo e diergi kanyo, ne nitiere chwo mane onyuol e ute mag ruodhi, kanyakla kod mago mane ovmok kuom ji ajia, mane otimo neno maonge luoro kuom adiera e ute mag ang'ech ei ohinga mag jo-Lollard, kendo e dier sand kod mach, ka gibedo moil ni ne okwangi kaka joma owinjore ng’eyo, “riwruok kode e masichene” LM 71.1

Jo-papa ne osegore piny kuom weyo mak gitimo winjruok kode kane pod ongima, kendo sigu margi ne ok nyal romo, kane ringre yweyo gi kwe ei liel. Kaluwore kod chik mane Konstance ogolo, higni moloyo piero ang’wen bang”‘ thone. ne oyaw hur mi ogol chokene kendo owang’ e lela. kendo buch chokene go ne ool ei aora mane ni machiegni. LM 71.2

Ka jandiko moro machon wuoyo kuom aorani eri, ne owacho ni : “Aorani otero buche e Avon. Avon to otere e Seven, seven to oriembe ma ombiru, ka gin to gitere e nam mandiwa. Kendo kamano e kaka buru mar Wycliffe ne obedo kido mar puonj mane opuonjo, ma koro okere e wang’ piny ditto. T. Fuller. Church history of Britain b.4 sec.2 page 54. Jo wasike ne ni kod ng'eyo matin kuom tiend tim mar sigu mane gitimono. LM 71.3

Ndiko mag John Wycliffe ema ne omiyo Johana Huss bende okwero timbe maricho mathoth mane jo Rumi timo mi odonjo e tich mar kelo lokruok. Kamano e pinje ariyogi eki, ma opogore malach, kodhi mar adier ne ochwo. Tich ne olandore kawnok e dala mar Bohemia kadhi e pinje rnoko. Pachji ne ochom kuom wach Nyasaye mane wi ji osewil go chon. Lwedo mar polo ne iko yo ne lokruok maduong’. LM 72.1