IALAM IA KI KHUN
LYNNONG 18—KA JINGKHUID, KA JINGRYNTIH BAD KA JINGTISTA
Pynsan Ia Ka Jingryntih Bad Ka Jingitynnad. — Ka jingpynsan ia ka jingbeit-jingryntih bad ka jingitynnad ka long ka bynta badonkam jong ka jinghikai pynnang-pynstad ia ki khun. . . . IIKK 105.1
Kum ki nongsumar bad ki nonghikai jong ki khun jong phi, ka dei ka kamram jong phi ban leh ia kawei-pa-kawei ka kam barit ria ha ka ïing da ka jingitynnad bad ha ka jingryntih bha. To hikai ia ki khun jong phi ia ka jinghikai bakordor eh jong kaba sumar khuid bad kaba buh beit ia ki jaiñ-ki sopti jong ki. To sumar ia ki jaiñ-ki sopti jong phi hi ruh ba kin long kiba khuid, ba-itynnad bad badonburom. . . . IIKK 105.2
Phi don hapoh ka jingkitkhlieh sha U Blei ban long barobor ki nuksa jong ka jingbiang-bha ha ïing jong phi. . . . To kynmaw ba ha bneng ym don ka jingkynrum-kynram, bad ka iinjg jong phi ka dei ban long ka bneng hangne ha pyrthei. To kynmaw ba ha kaba trei iaineh bha man ka sngi ia ki kam barit kiba dei ban pyndep ha ïing, phi long u nongtrei lang bad U Blei; ha kaba pynjanai ia ka jinglong Khristan. — Shithi 47a, 1902. IIKK 105.3
Iai bat ha ka jingmut, ko ki kmie-ki kpa, ba phi trei na ka bynta ka jingpynim jong ki khun jong phi. Lada ki jingmlien jong phi ki long kiba beit-kiba dei bha, lada phi pynpaw ia ka jingkhuid bad ka jingbeit-jingryntih, ka jingbha bad ka hok, ka jingpynkyntang khuid ia ka jingim, ia ka met, bad ia ka mynsiem, phi pdiang ia ki ktien jong U Nongsiewspah, “Phi long ka jingshai ka pyrthei.” — Manuscript 79, 1901. IIKK 105.4
Hikai Ha Ki Jingmlien Jong Ka Jingkhuid Bad Ka Jingbeit Bha. — Ia kawei-pa-kawei ka long-ïing la dawa ba yn hikai bha ha ki jingmlien jong ka jingbeit, ka jingkhuid, bad ka jingryntih bha. Ma ngi kiba phla ba ngi ngeit ia ka jingshisha ngi dei ban pynpaw sha ka pyrthei ba ki aiñtynrai jong ka jingshisha bad ka hok kim pynlong ia ki briew kiba khor, kiba khaiñ, kibym leh khuid, bad kibym beit ryntih. . . . IIKK 105.5
Ia ka jingieit ia U Blei yn pynpaw ha ka long-ïing da ka jingieit ia ki khun. Ka jingieit banylla kan ym shah ba kin kie-berong sha ka jingbymsalia bad ka jingbym leh khuid, namar kane ka long ka rukom kaba suk-kaba jem tam; hynrei na ka nuksa basngur ba la buh ha khmat jong ki da ki kmie-ki kpa, da ka jingskhem bymkylla ha kaba pynsan ia ki jingmlien batrei minot, kin hikai ia ki khun jong ki ha kata kajuh ka rukom. — Manuscript 24, 1894. IIKK 106.1
Hikai Ia Ki Khun Ban Sumar Bha Ia Ki Jaiñ-Ki Sopti. — To sdang ban hikai naduh dang rit ba ki khun kin sumar bha ia ki jaiñ-ki sopti jong ki. To ai ha ki ka jaka ba kin buh ia kiei-kiei kiba dei ki jong ki bad hikai ba kin khylliap itynnad bad beit bha ia kawei-pa-kawei ka jaiñ-ka sopti bad buh ha ka jaka kaba biang. Lada phim lah bor wat ia ka almari lane ka duli tad dor, pyndonkam da kano-kano ka synduk heh kaba rykhiang, shna ki almari katto-katne kyrdan bad tap ia ka da ka jaiñ thoh syntiew ba-itynnad rong bha. Kane ka kam jong kaba hikai ia ka jingkhuid bad ka jingbeit-jingryntih kan shim khyndiat ka por man ka sngi, hynrei kan siew bha ha ka lawei ki khun jong phi, bad ha kaba kut kan tyngkai shibun ka por bad ka jingsumar ia phi. — Christian Temperance and Bible Hygeiene, sla 142. IIKK 106.2
Ban Sumar Khuid Bad Ryntih Ia La Kajong Ka Kamra. — Lada ki khun ki don ka kamra kaba ki tip ka dei ka jong ki hi, bad lada la hikai ia ki ban sumar khuid bad ryntih bha ia ka bad pynlong ia ka kaba sngewtynnad, kin don ia ka jingsngew long-trai — kin sngew ba ki don hapoh ka ïing ia ka ïing kaba dei ka jong ki hi, kumta kin don ka jingsngewhun ha kaba sumar khuid itynnad bha ia ka. Ka kmie kan donkam shisha ban leit peit ia ka jingtrei jong ki bad ban ai-jingmut bad ai jinghikai ruh. Kane ka long ka kam jong ka kmie. — Christian Temperance and Bible Hygiene, sla 143. IIKK 106.3
Don Ki Kynta Bathikna Ban Thiah. — Katno ka jyllei ka jingmlien jong kaba pynlong ia ka sngi ka miet, bad ia ka miet la pynlong ka sngi. Shibun ki samla ki thiah lyngngai ha ka por mynstep, ha kaba ki la dei ban khie joit haba ka mariang ka khie thiah. — Youth’s Instructor, September 7, 1893. IIKK 107.1
Katto-katne ki samla ki iapyrshah jur ia ka jingbeit-jingryntih bad ia ka jingsneng-ka jingsynshar. Kim ñiewburom ia ki rul-ki aiñ jong ka ïing da kaba khie thiah ha ka por-ka kynta ba la buh thikna. Ki thiah sah da ki kynta hadien ba la mih ka sngi, haba la dei ia uwei-pa-uwei ban sdang la ka kam-ka jingtrei. Ki iapeit miet shaduh shiteng synñia, ki da shaniah ha ka jingshai ba la pynmih da ka jingstad u briew ha ka jaka ka jingshai ba ka mariang ka pynbiang ha ki kynta badei-biang jong ki aïom. Da kaba leh kumta ym tang ba ki pynsyrwa ia ki lad bakordor, hynrei ki wanrah ia ka jinglut kaba bun shuh-shuh. Hynrei lajan ha kawei-pa-kawei ka jingjia ka jingai-daw ka la long, “Ngam lah pyndep ia ka kam jong nga; nga don shibun kiei-kiei ban leh; ngam lah ban leit thiah dang shai.” . . . Ia ki jingmlien bakordor jong ka jingbeit-jingryntih la pynkheiñ, bad kumne ki khyllipmat jong ka por mynstep kiba la pynlut alhia noh ki pynbakla kulmar ia ki kam-ki jam baroh shi sngi. IIKK 107.2
U Blei jong ngi U long U Blei jong ka jingbeit-jingryntih, bad U thrang ba ki khun jong U kin mon ban wallam ia lade sha ka jingryntih bad hapoh ka jingsneng bad ka jingsynshar. Hato kan ym kham bha, namarkata, ban pynkheiñ ia kane ka jingmlien jong kaba pynlong ia ka miet ka sngi, bad ia ki kynta bathymmai jong ka step kum ki kynta jong ka miet? Lada ki samla ki mon ban pynlong ia ki jingmlien jong ka jingtista, ka jingryntih bad ka jingbeit, kin kham bha ha ka jingkoit-jingkhiah, ha ka mynsiem, ha ka bor kynmaw, bad ha ka jinglong-ka jingsngew. IIKK 107.3
Ka dei ka kamram jong baroh ban sumar pyrkhing ia ki rul-ki aiñ ha ki jingmlien jong ka jingim jong ki. Kane ka dei namar ka jingbha jong phi hi, ko ki samla baieit, ha baroh ar, ha ka met bad ka mynsiem. Haba phi khie mynstep, to pyrkhat sani, katba lah, ia ka kam ba phi dei ban pyndep ha ka sngi. Lada donkam, buh ia ka kopi barit ha kaba yn thoh bniah ia kiei-kiei kiba dei ban leh, bad buh ia phi hi ka por bathikna ba phi trei ia ka kam jong phi. — Youth’s Instructor, January 28, 1897. IIKK 107.4