Ang Dakung Paglaum

12—Ang Repormasyon sa France

Ang protesta sa Spires ug ang Confession sa Augsburg, nga maoy nagtimaan sa kadaugan sa Repormasyon sa Germany, gisundan sa katuigan sa panagaway ug kangitngit. Nahuyang tungud sa panagkabahinbahin sa mga lumalaban, ug gisamok sa gamhanan nga mga kaaway, ang Protestantismo daw nagpadulong na sa hingpit nga pagkahugno. Linibo ang nagselyo sa ilang pamatuud pinaagi sa ilang dugo. Mibuto ang gubat nga sibil; ang kalihukan sa Protestante gibudhian sa usa sa nag-una nga sumusunod; ang labing halangdon sa mga repormado nga mga prinsipe nahulog ngadto sa mga kamut sa emperador, ug giguyod ingon nga mga bihag sa kalungsuran. Apan sa higayon sa iyang dayag nga kadaugan, gihampak ang emperador sa iyang kaparutan. Iyang nakita ang iyang biktima nga milugnot gikan sa iyang gahum, ug sa katapusan napugus siya sa pagtugot sa mga doktrina nga maoy gihandum sa iyang kinabuhi nga laglagon. Iyang gitahan ang iyang gingharian, ang iyang bahandi, ug mismo ang iyang kinabuhi sa tinguha sa paglusak sa mga erehes. Karon iyang nakita ang iyang mga sundalo nga nangalaglag tungud sa gubat, nahubas ang iyang bahandi, ang iyang daghang mga gingharian gihulga sa kagubot, samtang sa bisan diing dapita ang pagtoo nga iyang gipaningkamutan sa pagsumpo sa kawang, naganam og kaylap. Si Charles V kanunay nakiggubat batok sa labing gamhanan sa tanan. Miingon ang Dios, “Motungha ang kahayag,” apan ang emperador gusto nga dili mawala ang kangitngit. Napakyas ang iyang katuyoan, ug sa sayo nga pagkatigulang, nagluya sa dugay nga pakigbisog, iyang gibiyaan ang iyang trono, ug nagloklok sa iyang kaugalingon sa kombento. ADP 124.4

Sa Switzerland, sama sa Germany, dihay mangingit nga kaadlawan sa Repormasyon. Samtang adunay daghan nga pundok sa mga dapit nga midawat sa nareporma nga pagtoo, ang uban sa gihapon nagpabutabuta sa pagsagup sa mga pagtolon-an sa Roma. Ang ilang paglutos niadto nga naghandum sa pagdawat sa kamatuuran, sa katapusan nisangput ngadto sa gubat sibil. Si Zwingli ug ang daghan pa nga nakig-usa kaniya sa reporma, nangamatay sa dugoon nga natad sa panggubatan didto sa Cappel. Si Oecolampadius nga naguul niini nga makalilisang nga mga hitabo, namatay sa wala madugay. Nagmadaugon ang Roma, ug sa daghan nga mga dapit daw iyang mabawi ang tanan nga nawala kaniya. Apan Siya kansang kaalam nagagikan sa walay katapusan wala magbiya sa Iyang kawsa o sa Iyang katawhan. Ang Iyang kamut nagdala kanila og kaluwasan. Sa ubang kayutaan nagpabarog siya og mga magbubuhat sa pagpadayon sa reporma. ADP 125.1

Didto sa France, sa wala pa madungog ang ngalan ni Luther ingon nga Repormador, misubang na ang adlaw. Ang usa sa mga unang nakadawat sa kahayag mao ang tigulang na nga si Lefevre, usa ka tawo nga halapad og kaalam, usa ka propesor sa Unibersidad sa Paris, ug usa ka matinudanon ug madasigon nga papista. Sa iyang mga pagsusi sa karaan nga literatura, nadani ang iyang pagtagad sa Biblia, ug iyang gitanyag ang pagtoon niini ngadto sa iyang mga tinun-an. ADP 125.2

Madasigon si Lefevre nga nagsimba og mga santos, ug nagsulat siya og kasaysayan bahin sa mga santos ug sa mga martir sumala sa giasoy sa mga sugilanon sa simbahan. Usa kini ka buluhaton nga nagkinahanglan og dako nga trabaho; apan dako na ang iyang kauswagan sa paghimo niini, sa diha nga nakahunahuna siya, nga tingali makatabang kaniya ang Biblia bahin niini nga buhata, iyang gitininuud ang pagtoon alang sa mao nga tuyo. Nabasahan ra gayud niya ang pagpaila sa mga santos, apan dili sumala sa gihulagway sa kalendaryo sa Romanista. Mibaha ang kahayag sa iyang hunahuna. Sa kahibulong ug kasubo iyang gitalikdan ang iyang gisugdan nga buhat, ug iyang gitugyan ang iyang kaugalingon ngadto sa pulong sa Dios. Ang bililhon nga mga kamatuuran nga iyang nakaplagan didto, wala madugay iyang gisugdan sa pagtudlo. ADP 125.3

Sa tuig 1512, sa wala pa si Luther o si Zwingli makasugod sa buhat sa reporma, nagsulat si Lefevre: “Ang Dios maoy naghatag kanato, pinaagi sa pagtoo, niana nga pagkamatarong nga pinaagi sa grasya nagpamatarong ngadto sa kinabuhi nga walay katapusan.”—Wylie, b. 13, ch. 1. Sa pagtoon niya sa mga misteryo sa pagluwas, nakaingon siya, “O ang dili maasoy nga pagkadako niana nga pagbaylo—ang Walay Sala gihukman, ug siya nga makasasala nalibre; ang Panalangin nagsagubang sa tunglo, ug ang gitunglo gidala ngadto sa pagkapanalangin; ang Kinabuhi namatay, ug ang mga patay nabuhi; ang Himaya nalimisan sa kangitngit, ug siya nga walay lain nga nahibaloan kundili ang kagubot sa panagway nabistihan sa himaya.”— D’Aubigne, London ed., b. 12, ch. 2. ADP 125.4

Ug samtang siya nagatudlo nga ang himaya sa kaluwasan Iya lamang sa Dios, siya usab nagpamatuud nga ang katungdanan sa pagtuman iya sa tawo. “Kon ikaw usa ka sakup sa iglesya ni Cristo,” matod pa niya, “sakup ikaw sa Iyang lawas; kon ikaw sakup sa Iyang lawas, puno ikaw sa diosnon nga kinaiyahan.... O, kon ang katawhan makasabut lamang niini nga pribilihiyo, daw unsa ka putli, ka pagkalahi, ug pagkabalaan, sila magkinabuhi, ug daw unsa ka makahinuklog, kon kini itandi sa himaya sa sulud nila—kana nga himaya nga dili makita sa mga mata sa unud— ilang hukman ang tanan nga himaya niini nga kalibutan.”— Ibid., b. 12, ch. 2. ADP 125.5

Adunay pipila sa mga tinun-an ni Lefevre nga masibuton nga naminaw sa iyang mga pulong, ug kinsa, sa dugay na nga napahunong ang tingog sa magtutudlo, nagapadayon sa pagpamatuud sa kamatuuran. Mao kadto si William Farel. Ang anak sa rilihiyoso nga mga ginikanan, ug gipaeskwela aron sa pagdawat sa tuman nga pagtoo sa mga pagtolon-an sa simbahan, siya mahisama, kang apostol Pablo, nagpamatuud bahin sa iyang kaugalingon, “Human sa labing kasigpit nga sekta sa among rilihiyon ako nagkinabuhi ingon nga usa ka Pariseo.” Buhat 26:5. Usa siya ka maunungon nga Romanista, nagdilaab sa kakugi sa paglaglag sa tanan nga mangahas sa pagsupak sa iglesya. “Akong pakaguton ang akong mga ngipon sama sa usa ka bangis nga lobo,” miingon siya sa pagkahuman, nagpasabut niini nga panahon sa iyang kinabuhi, “kon makadungog ako og magsulti batok sa papa.”—Wylie, b. 13, ch. 2. Wala siyay kaluya sa iyang pagsimba sa mga santos, kauban ni Lefevre nga naglibot sa simbahan sa Paris, nagsimba sa mga altar, ug nagdayandayan pinaagi sa mga gasa sa balaang mga dapit sa mga santos. Apan kini nga mga tulumanon wala makahatag og kalinaw sa kalag. Ang pag-ila sa sala maoy nasilsil sa iyang hunahuna, samtang ang tanang buhat sa mga pagpasakit, aron magbati sa kapasayloan sa mga sala wala gayud mobulag. Ingon nga usa ka tingog gikan sa Langit naminaw siya sa mga pulong sa Repormador: “Ang kaluwasan usa ka grasya. Ang Walay sala gihukman, ug ang kriminal gilibre. Ang krus lamang ni Cristo ang makaabli sa mga ganghaan sa langit, ug magtak-up sa mga ganghaan sa impyerno.”— Ibid., b. 13, ch. 2. ADP 125.6

Malipayon nga nagdawat si Farel sa ka-matuuran. Pinaagi sa usa ka pagsinultihay sama niadto kang Pablo, mitalikod siya sa pagkaulipon sa mga tradisyon ngadto sa kagawasan sa mga anak sa Dios. “Sa baylo sa pumapatay nga kasingksing sa bangis nga lobo,” mibalik siya nga nag-ingon, “sa hilum, sama sa usa ka malumo ug buutan nga nating karnero, uban sa kasingkasing nga sa hingpit nibulag gikan sa papa, ug gihatag ngadto kang Cristo.”—D'Aubigne, b. 12, ch. 3. ADP 126.1

Samtang nagpadayon si Lefevre pagpadan-ag sa kahayag ngadto sa iyang mga tinun-an, si Farel, sama ka makugihon diha sa kawsa ni Cristo sama kanhi sa didto pa siya sa papa, nipadayon sa pagsangyaw sa kamatuuran atubangan sa publiko. Usa ka dakung tawo sa simbahan, ang obispo sa Meaux, sa wala madugay miipon kanila. Ang ubang mga magtutudlo nga mga bantugan sa ilang katakus ug sa kaalam, miapil sa pagmantala sa ebanghelyo, ug nakadani sila sa daghang sumusunod gikan sa nagkalainlaing hut-ong sa katilingban, gikan sa puluy-anan sa mga mekaniko ug mga mamumuo hangtod sa palasyo sa hari. Ang igsoon nga babaye ni Francis I, naglingkod sa trono kaniadto, nidawat sa repormado nga pagtoo. Ang hari mismo, ug ang inahan nga reyna, mipadayag sa pila ka panahon milaban niini, ug uban sa dakung mga paglaum nagpaabot ang mga Repormador sa panahon nga makabig na ngadto sa ebanghelyo ang France. ADP 126.2

Apan dili matuman ang ilang mga paglaum. Ang pagsulay ug paglutos nagpaabot sa mga tinun-an ni Cristo. Apan, tungud sa kalooy, natagoan kini gikan sa ilang mga mata. Usa ka panahon sa kalinaw ang mipatunga, aron nga makabaton sila og kusog sa pag-atubang unya sa unus; ug ang Repormasyon kusog nga milambo. Ang obispo sa Meaux nagmakugihon pagayo sa iyang kaugalingon nga parokya sa pagtudlo sa kaparian ug sa katawhan. Ang ignorante ug daotan nga kaparian gipanangtang, ug kutub sa mahimo gipulihan sa maalam ug diosnon nga mga tawo. Dako ang handum sa obispo nga unta ang iyang katawhan makabaton sa pulong sa Dios, ug nahimo kini sa madali. Gihubad ni Lefevre ang Bag-o nga Tugon, ug sa mao nga takna nga ang German nga Biblia ni Luther bag-o pa napagula sa patikanan didto sa Wittenberg, ang French nga Bag-o nga Tugon gipatik usab didto sa Meaux. Walay pagpugong sa kagastohan ang obispo sa pagsiguro nga kini matagtag sa iyang mga parokya, ug wala madugay ang mga mamumuo sa Meaux nakabaton na sa Balaan nga mga Kasulatan. ADP 126.3

Samtang ang mga magpapanaw nga nagakawala tungud sa kauhaw malipayon nga nagdawat sa usa ka buhing tuburan sa tubig, mao usab ang pagdawat niini nga mga kalag sa mensahe sa Langit. Ang mga mamumuo sa kaumahan, ang mga mekaniko sa ilang trabahoan, naglipay sa ilang matag adlaw nga pagbuhat pinaagi sa paghisgot sa bililhon nga mga kamatuuran sa Biblia. Sa pagkagabii, sa baylo nga moadto sila sa mga inumanan og bino, nagtigum sila sa ilang mga balay aron sa pagbasa sa pulong sa Dios ug mag-usa sa pagampo ug pagdayeg. Usa ka dakung kausaban nakita dayon niini nga mga komunidad. Bisan og sakup kini sa labing ubus nga hut-ong sa katilingban, walay edukasyon ug mga mamumuo sa mabug-at nga trabaho, ang makapausab, makatuboy nga diosnon nga grasya nakita sa ilang mga kinabuhi. Mapainubsanon, mahigugmaon, ug balaan, nagbarog sila ingon nga mga saksi sa mahimo sa ebanghelyo alang sa mga modawat niini sa matinud-anon. ADP 126.4

Ang kahayag nga gidagkutan didto sa Meaux mikaylap sa iyang bidlisiw ngadto sa halayong mga dapit. Nagdugang ang mga nakabig sa matag adlaw. Sa makadiyut napugngan sa hari ang kapungut sa taga simbahan sa pila ka panahon, nga nitamay sa pagkamatootoohon sa mga monghe; apan sa katapusan nakadaog ra gayud ang mga papista. Karon gipatindog na ang bitayan. Ang obispo sa Meaux gipapili tali sa kalayo ug sa pagsibog, mipili sa sayon nga agianan; apan bisan pa sa pagkahulog sa pangulo, nagabarog nga lig-on ang iyang panon. Daghan ang nagsaksi alang sa kamatuuran taliwala sa mga dilaab sa kalayo. Tungud sa ilang kaisog ug pagkamaungon, kini nga ubus nga mga Cristohanon nakahimo sa pagsulti ngadto sa linibo kinsa sa panahon sa kalinaw wala gayud makadungog sa ilang pagpamatuud. ADP 127.1

Dili lang ang ubus ug mga kabus, nga taliwala sa pagantos ug pagtamay nangahas sa pagsaksi alang kang Cristo. Sa ginoohon nga mga hawanan sa kastilyo ug palasyo, adunay harianon nga mga kalag kinsa nag-ila sa kamatuuran nga labaw ka bililhon kay sa bahandi o pangatungdanan sa kinabuhi. Ang harianon nga hinagiban nagtago og labaw pa ka hataas ug kalig-on nga espiritu kay sa kupo sa obispo ug sa iyang korona. Si Louis de Berquin natawo gikan sa halangdon nga banay. Usa ka maisog ug harianon nga pagkasundalo, debotado sa pagtoon, maayo og pamatasan, ug walay ikasaway sa moralidad. “Siya,” matod sa usa ka magsusulat, “usa ka dakung sumusunod sa mga batakang balaod sa papa, ug bantugang tigpaminaw sa mga misa ug mga wali;...ug iyang gikoronahan ang iyang tanan nga hiyas pinaagi sa pagbaton og pinasahi nga pagdumut sa Lutheranismo.” Apan, sama sa daghan, gimandoan sa Dios ngadto sa pagsusi sa Biblia, nahibulong siya sa pagkakaplag didto, dili ang mga doktrina Roma, kundili ang mga doktrina ni Luther.”—Wylie, b. 13, ch. 9. Sukad niadto iyang gitahan ang iyang kaugalingon, uban sa bug-os nga pag-alagad, ngadto sa kawsa sa ebanghelyo. ADP 127.2

“Ang labing maalamon sa mga harianon sa France,” ang iyang kalantip sa salabutan ug ang kalarino sa pagpanulti, ang iyang walay pagkaluya nga kadasig ug bayanihon nga kakugi, ug ang iyang kabuyohan sa hukmanan—tungud kay siya pinalangga sa hari—maoy nakapatoo sa kadaghanan nga siya mahimong repormador sa iyang nasod. Matod ni Beza, “si Berquin mahimo unta nga ikaduhang Luther, kon iya pang nakaplagan kang Francis I ang ikaduhang elektor.” “Labaw pa siya ka grabe kay kang Luther,” matod pa sa papista. Labaw pa siya nga gikadlokan sa mga Romanista sa France. Ilang gibanlod siya sa bilanggoan ingon nga usa ka erehes, apan gipagawas siya sa hari. Nagpadayon sa katuigan ang pakigaway. Ang France nga naghatahata tali sa Roma ug sa Repormasyon, magbanosbanos sa pag-uyon ug pagpugong sa bangis nga kaisog sa mga monghe. Makatulo ka besis si Berquin gibilanggo sa mga tinugyanan sa kagamhanan nga papista, nga pagawason gihapon sa hari, kinsa, tungud sa iyang pagdayeg sa iyang kalantip sa salabutan ug sa harianon nga kinaiya, nagdumili sa pagtahan kaniya ngadto sa daotang tumong sa tagasimbahan. ADP 127.3

Gisublisubli ang pagpasidaan kang Berquin bahin sa katalagman nga naghulga kaniya didto sa France, ug giawhag siya sa pagsunud sa mga lakang niadtong nalibre pinaagi sa bulontaryo nga pagkalagiw. Ang maulawon ug mapahimuslanon sa panahon nga si Erasmus, uban sa tanan niya nga kaambungan sa kinaadman napakyas sa moral nga pagkadungganon nga nagpaibabaw sa kinabuhi ug dungog baylo sa kamatuuran, nagsulat kang Berquin: “Paghangyo nga ipadala ka ingon nga embahador sa langyaw nga nasod; lakaw ngadto sa Germany. Nakaila ka kang Beda, ug sama kaniya—siya ingon sa mananap nga adunay usa ka libo ang ulo, magbugwak ug makahilo nga laway sa bisan diin nga dapit. Ginganlan ang imong mga kaaway nga legion. Kon ang imong kawsa labaw pa ka maayo kay sa Iya ni Cristo Jesus, dili ka nila palakton hangtod nga sa walay kokalooy ikaw ilang laglagon. Ayaw kaayo pagsalig sa panalipod sa hari. Sa tanan nga higayon, ayaw ako ipakompromiso sa kabatid sa teyolohiya.”— Ibid., b. 13, ch. 9. ADP 127.4

Apan samtang nagkabaga ang katalagman, naganam hinoon og kakusog ang kakugi ni Berquin. Busa sa baylo nga mosagup siya sa pamolitika ug pagalagad sa kaugalingon nga tambag ni Erasmus, naghimo hinoon siya og labaw pa ka maisugon nga mga paagi. Wala lang siya ingon nga mibarog alang sa pagpanalipod sa kaugalingon, kundili siya usab miataki sa sayup. Ang sumbong sa pagkaerehes nga ipahamtang kaniya sa mga Romanista, iyang isumbalik ngadto kanila. Ang labing aktibo ug madinumtanon sa iyang mga kaatbang mao ang maalamon nga mga doktor ug mga monghe sa departamento sa dakung unibersidad sa Paris, usa sa labing hataas nga mga tinugyanan sa kagamhanan sa simbahan sa siyudad ug sa nasod. Gikan sa mga sinulat niini nga mga doktor, nagkuha si Berquin og napulog duha ka mga proposisyon nga iyang gipamatuud sa publiko nga “sukwahi sa Biblia, ug busa tinumotumo;” ug naghangyo siya sa hari nga mahimong maghuhukum sa panagaway. ADP 128.1

Ang hari, nga dili supak nga magtandi sa gahum ug kamaisugon sa nag-atbang nga mga kampiyon, ug malipay sa pagpaubus sa garbo niining malditohan nga mga monghe, nagsugo sa mga Romanista sa pagpanalipod sa ilang kawsa pinaagi sa Biblia. Kini nga hinagiban, sa ilang nahibaloan, dili kaayo makatabang kanila; ang pagbilanggo, pagsakit, ug ang pagbitay mao lamang mga armas nga ilang nahibaloan pag-ayo sa paggamit. Karon ang kahimtang mibaliktad, ug ilang nakita nga hapit na sila mahulog sa gahong nga ilang gilauman nga hulugan kang Berquin. Sa kahadlok nangita sila sa ilang palibot og dalan nga kaikyasan. ADP 128.2

“Sa mao gayud nga panahon usa ka larawan sa birhen sa eskina sa usa sa mga dalan, giputolputol.” Adunay dakung pagkahugyaw sa siyudad. Panon sa katawhan nagpunsisok sa maong dapit, uban sa pagpadayag sa ilang kasubo ug kasuko. Natandog usab pag-ayo ang hari. Mao kadtong higayona nga makabintaha ang mga monghe sa maayong higayon, ug midali sila sa pagpalambo niini. “Mao kini ang mga bunga sa mga doktrina ni Berquin,” misinggit sila. “Ang tanan halos na bungkagon—ang rilihiyon, ang mga balaod, ang trono mismo—niini nga Lutheran nga laraw sa pangdaot.”—Ibid., b. 13, ch. 9. ADP 128.3

Gidakup na usab si Berquin. Mibiya ang hari sa Paris, ug ang mga monghe gipasagdan nga libre sa paghimo sa ilang gusto. Ang Repormador gihusay, ug gihukman sa kamatayon, ug basi nga molaban gihapon kaniya si Francis, gipahamtang dayon sa maong adlaw ang hukum. Pagkaudto gidala si Berquin ngadto sa patyanan. Baga nga panon sa katawhan ang nagasaksi sa hitabo, ug daghan ang nagtan-aw uban sa katingala ug kasuko nga ang biktima gipili pa gikan sa labing maayo ug maisugon sa harianon nga mga pamilya sa France. Ang katingala, kasuko, pagtamay, ug pait nga pagdumut nagngitngit sa mga dagway niadtong nagsugwak nga panon sa katawhan; apan walay landong nga sama niini diha sa usa ka dagway. Ang mga hunahuna sa martir halayo gikan sa talan-awon sa kagubot; ang iyang namatngonan mao lamang ang presensya sa iyang Dios. ADP 128.4

Ang gubaon nga sakyanan nga gipasakyan kaniya, ang nagkisdong nga mga dagway sa iyang mga manglulutos, ang makalilisang nga kamatayon nga iyang padulngan—wala kini niya tagda; Siya nga nabuhi ug namatay, ug karon buhi hangtod sa walay katapusan, ug adunay mga yawi sa kamatayon ug sa impyerno, anaa sa iyang tupad. Nagdan-ag ang dagway ni Berquin sa kahayag ug sa kalinaw sa Langit. Nagbisti siya sa maayo, “usa ka kupo nga panaptong balhiboon, usa ka tsaliko nga satin ug mabalibali nga hinabol nga panapton, ug bulawanong medyas.” Hapit na siya magpamatuud alang sa iyang pagtoo atubangan sa Hari sa mga hari ug sa nagsaksi nga uniberso, ug walay timaan sa pagbangotan ang naglimud sa iyang kalipay. ADP 128.5

Samtang nagpadayon ang prosesyon sa hinay subay sa siot nga kadalanan, nakita sa katawhan uban sa ilang kahibulong ang sanag nga dagway, ang walay landong nga kalinaw, ang malipayon nga pagdaog, sa iyang pamayhon ug barog. “Siya,” matod nila, “sama sa usa nga naglingkod sa usa ka templo, ug namalandong sa balaang mga butang.” ADP 128.6

Didto sa bitayan, si Berquin naningkamot sa paghatag og hamubo nga pakigpulong ngadto sa mga tawo, apan ang mga monghe nga nahadlok sa sangputanan, misugod sa pagpaninggit, ug ang mga sundalo nagpinaknganay sa ilang mga armas, ug ang ilang kasaba nakalumus sa tingog sa martir. Busa sa 1529, ang labing literaryo ug kagamhanan sa simbahan sa maalam nga Paris “nagpabarog sa lumulupyo sa 1793 nga maoy ubus nga pananglitan sa pagsumpo diha sa bitayan sa mga sagrado nga mga pulong sa himatyon.” Gihikog si Berquin, ug gilamoy ang iyang lawas sa mga siga sa kalayo. Ang mga balita sa iyang kamatayon nakapaguul sa iyang mga higala sa Repormasyon sa tibuuk France. Apan wala mawala ang iyang sulundan. “Kami, usab, andam,” matod pa sa mga saski sa kamatuuran, “sa pagsugat sa kamatayon nga malipayon, magpahimutang sa among mga mata diha sa kinabuhi nga umalabot.” ADP 128.7

Panahon sa pagpanglutos didto sa Meaux, ang mga magtutudlo sa repor-mado nga pagtoo wala hatagi og lisensya sa pagwali, ug miadto sila sa ubang kaumhan. Wala madugay si Lefevre miadto sa Germany. Si Farel mibalik sa iyang yutang natawhan didto sa Silangang France, aron sa pagsangyaw sa kahayag sa dapit sa iyang pagkabata. Nahibaloan na kon unsay nagpadayon didto sa Meaux, ug sa kamatuuran nga iyang gitudlo sa walay kahadlok nga kakugi, nakakaplag og mga tigpaminaw. Wala madugay gipahilum siya sa mga tinugyanan sa kagamhanan, ug gipalayas siya gikan sa siyudad. Bisan og dili na siya makabuhat sa publiko, milatas siya sa mga patag ug sa mga barangay, nagtudlo sa pribado nga mga balay ug sa tago nga mga kakahoyan, ug nangita og kapahulayan sa kalasangan ug taliwala sa lungib sa mga pangpang nga maoy iyang pangayaman sa iyang pagkabata. Ang Dios nagandam kaniya alang sa labi pa kadako nga mga pagsulay. “Mga krus, paglutos, ug ang paghulat ni Satanas, nga sa akong paghunahuna, wala makulang,” matod niya; “sobra kaayo sila kay sa akong madaog sa akong kaugalingon kusog; apan ang Dios mao ang akong Amahan; Siya nakaalagad, ug magalagad sa walay katapusan, kanako sa tanan nga akong gikinahanglan nga kusog.”—D'Augbigne, HISTORY OF THE REFORMATION OF THE SIXTEENTH CENTURY, b. 12, ch. 9. ADP 129.1

Maingon sa kaadlawan sa mga apostoles, “miabut ang paglutos nga mao hinoon ang nakapalambo sa ebanghelyo.” Filipos 1:12. Gipalayas gikan sa Paris ug sa Meaux, “sila nga nagkatibulaag sa langyaw nga mga dapit nanglakaw aron sa pagwali sa pulong.” Buhat 8:4. Ug ang kahayag mikaylap ngadto sa daghang sudlunon nga mga probinsya sa France. ADP 129.2

Ang Dios nagandam gihapon og mga magbubuhat aron sa pagpadako sa Iyang kawsa. Sa usa sa mga tulunghaan sa Paris adunay mahunahunaon, mahilumon nga batan-on, nga nagpakita na og kamatuuran sa usa ka gamhanan ug masuhuton nga hunahuna, ug usab sa timaan sa pagkawalay ikasaway sa iyang kinabuhi sama sa iyang pagkalantip sa kaisipan ug sa pagkamasimbahon. Ang iyang kalantip sa salabutan ug ang paggamit niini dali ra nga nakahimo kaniya nga maoy garbo sa kolehiyo, ug masaligon nga gipaabot nga si John Calvin mahimong usa sa labing takus ug pinasidunggan nga mga manlalaban sa iglesya. Apan ang usa ka silaw sa kahayag misuhot bisan pa sa mga bongbong sa pagkamaalamon sa pagtoon ug sa pagpatootoo diin si John Calvin nahimutang. Nakadungog siya og bagong doktrina uban sa pagkurog, sa walay pagduhaduha nga ang mga erehes angay sa kalayo nga gitugyanan kanila. Apan sa wala tuyoa siya napaatubang sa nawong ug nawong sa pagtolon-an nga erehes, ug napugus siya sa pagsukud sa gahum sa teyolohiya nga Romanista aron sa pakiggubat sa pagtolon-an nga Protestante. ADP 129.3

Usa ka igagaw ni Calvin, nga mikuyog sa mga repormador, didto sa Paris. Kanunay magkahibalag ang duha ka magagaw, ug maghisgot sa mga butang nga nakagubot sa Cristianismo. “Adunay duha ka mga rilihiyon sa kalibutan,” matod ni Olivetan, nga Protestante. “Ang usa ka klase nga rilihiyon mao ang inimbento sa mga tawo, nga niining tanan ang tawo maluwas sa iyang kaugalingon pinaagi sa mga tulumanon sa maayong mga buhat; ang usa mao ang rilihiyon nga gipadayag sa Biblia, ug nagtudlo sa mga tawo sa pagpangita sa kaluwasan pinaagi sa walay bayad nga grasya sa Dios.” ADP 129.4

“Wala koy tuyo sa inyong bag-ong mga doktrina,” nagkanayon si Calvin; “naghu nahuna ba kamo nga nagkinabuhi ako sa sayup sa tanan kong adlaw?” ADP 129.5

Apan napukaw ang mga panghunahuna sa iyang alimpatakan nga dili niya mapawagtang sa iyang kabubut-on. Naginusara sa iyang lawak namalandong siya sa mga pulong sa iyang igagaw. Ang pag-ila sa sala mihigut kaniya; iyang nakita ang iyang kaugalingon, nga walay manlalaban, atubangan sa balaan ug matarong nga Maghuhukum. Ang pagpamalandong bahin sa mga santos, maayong mga buhat, ang mga tulumanon sa simbahan, ang tanan walay gahum sa pagpasaylo sa sala. Wala siyay makita sa iyang atubangan kundili ang kaitum sa pagkawalay pagiaum sa kahangturan. Kawang ang paningkamot sa mga doktor sa simbahan sa pagkuha sa iyang pagkaalaot. Ang pagkompisal, ang pagsakit, gitinguha sa kakawangan; dili sila makapasig-uli sa kalag ngadto sa Dios. ADP 130.1

Samtang diha pa sa paningkamot alang niining dili mabungahon nga mga pakig-bisog, si Calvin nakahigayon usa ka adlaw niana sa pagbisita sa usa sa mga publiko nga tigumanan sa katawhan, nakasaksi sa pagsunog sa erehes. Napun-an siya sa kahibulong sa gipakita nga kalinaw nga nakita sa dagway sa martir. Taliwala sa mga pagsakit nianang makalilisang nga kamatayon, ug ilalum sa labaw pa ka makalilisang nga paghukum sa simbahan, ang sinakit nagpakita og pagtoo ug kaisog nga ang usa ka batan-ong tinun-an nasakitan sa pagtandi sa iyang kaugalingong kasub-anan ug kangitngit, samtang siya nagkinabuhi ilalum sa labing higpit nga pagtuman sa simbahan. Diha sa Biblia, siya nahibalo, nga ang mga erehes nagpahimutang sa ilang pagtoo. Iyang gitinguha ang pagtoon niini, ug sa pagpangita, kon arang niya mahimo, ang tinago sa ilang kalipay. ADP 130.2

Sa Biblia iyang nakaplagan si Cristo. “O Amahan,” siya nagtuaw, “ang Iyang halad nakapahupay sa Imong kaligutgut; ang Iyang dugo maoy nakabanlas sa akong mga kahugawan; ang Iyang krus maoy nagpas-an sa akong tunglo; ang Iyang kamatayon maoy nakapasaylo kanako. Kita naghimo sa atong kaugalingon og daghang mga binuang nga walay kapuslanan, apan Ikaw maoy nagtandog sa akong kasingkasing, aron akong dumtan ang uban nga mga nabuhat nako gawas lamang niana kang Jesus. ADP 130.3

Naedukar si Calvin sa pagkapari. Sa nagedad pa og dose natudlo siya nga chaplain sa usa ka gamay nga simbahan, ug ang iyang ulo gilipawan sumala sa kasugoan sa simbahan. Wala siya makadawat sa ordinasyon, ni magbuhat sa mga tulumanon sa usa ka pari, apan nahimo siyang usa ka sakup sa hut-ong sa kaparian, nagbaton sa titulo sa iyang pangatungdanan, ug nagdawatan og sustento alang sa maong buluhaton. ADP 130.4

Karon, sa iyang gibati nga dili gayud siya mahimong pari, nagtoon siya sa anam-anam sa balaod, apan sa katapusan mibiya siya niini nga tuyo, ug nagtinguha sa pagtugyan sa iyang kinabuhi ngadto sa ebanghelyo. Apan nanagana siya sa pagkahimong magtutudlo sa publiko. Maulawon siya, ug bug-at sa iyang panghunahuna kon hatagan og dakung katungdanan, ug naghandum gihapon siya sa pagtoon. Ang mainiton nga mga hangyo sa iyang mga higala, sa katapusan, maoy nakapasugut kaniya. “Daw unsa ka anindot,” matod niya, “nga ang usa ka tawo gikan sa kabus kaayo nga kagikanan igatuboy sa hilabihan ka dako nga kadungganan.” ADP 130.5

Sa hilum misulud si Calvin sa iyang buluhaton, ug ang iyang mga pulong daw sama sa yamog nga nangahulog aron sa pagpabugnaw sa yuta. Mibiya siya sa Paris, ug didto na siya sa lungsod sa usa ka probinsya ubus sa panalipod ni princesa Margaret, kinsa nahigugma sa ebanghelyo, ug naghatag og panalipod sa mga tinun-an niini. Batan-on pa si Calvin, malumo, dili hambugiro sa iyang pamarog. Nagsugod ang iyang buhat alang sa katawhan sa ilang mga puluy-anan. Linibotan sa mga sakup sa panimalay, magbasa siya sa Biblia, ug magsaysay sa mga kamatuuran sa kaluwasan. Ang nakadungog sa maayong balita manugilon niini ngadto sa uban, ug wala madugay ang magtutudlo mipadayon ngadto sa silinganan nga mga lungsod ug mga barangay. Nakasulud siya sa mga dung-ganon ug kabus nga mga puluy-anan, ug nagpadayon siya sa pagpahimutang sa mga patukuranan sa mga simbahan nga magsaksi alang sa kamatuuran nga walay kukahadlok. ADP 130.6

Milabay ang pila ka bulan ug nahibalik na usab siya sa Paris. Adunay dakung pagkaukay taliwala sa mga malaam ug mga nanagtungha. Ang pagtoon sa karaang mga pinulongan nakahatud sa mga tinun-an ngadto sa Biblia, ug daghan kansang kasingkasing wala matandog sa mga kamatuuran niini masibuton nga nagahisgot kanila, ug gani nakiggubat aron sa pagpadaog sa Romanismo. Si Calvin, bisan og takus nga manggugubat sa mga natad sa away sa teyolohiya, nagbaton sa labaw pa ka hataas nga katuyoan kay sa mga sabaan nga mga tinun-an. Naukay ang mga hunahuna sa katawhan, ug miabut ang panahon nga ablihan na ang kamatuuran ngadto kanila. Samtang ang dagkong hawanan sa unibersidad napuno sa mga hangyo alang sa lantugi sa teyolohiya, si Calvin namalaybalay na, aron sa paghatag og mga pagtoon sa Biblia ngadto sa mga tawo, ug nagsaysay kanila bahin kang Cristo nga gilansang. ADP 131.1

Ubus sa kabubut-on sa Dios, ang Paris nagadawat sa lain na usab nga pagdapit sa pagdawat sa ebanghelyo. Gisalikway ang mga tawag ni Lefevre ug Farel, apan sa makausa pa ang mensahe kinahanglan ipadungog sa tanang hut-ong sa katawhan nianang dakung ulohan nga dakbayan. Ang hari, nga nabuyo sa politikanhon nga mga panghunahuna, wala pa gayud sa hingpit midapig sa Roma sa pakigbatok sa Repormasyon. Si Margaret nagalaum gihapon nga ang Protestantismo modaog sa France. Iyang gitinguha nga iwali ang repormado nga pagtoo sa Paris. Sa panahon nga wala diha ang hari, Iyang gisugo ang usa ka Protestante nga ministro sa pagwali sa mga simbahan sa siyudad. Tungud sa pagdili niini sa mga kadagkoan sa papado, giablihan sa mga prinsipe ang palasyo alang niini. Usa ka balay ang gipahigayon nga mahimong usa ka kapelya, ug gipahibalo nga sa matag adlaw, sa natakda nga takna, adunay wali, ug ang tanang matang sa katawhan gidapit sa pagtambong. Nagpunsisok ang duut sa katawhan panahon sa wali. Dili lamang ang kapelya kundili ang sikbit nga mga lawak ug mga hawanan napuno sa mga tawo. Linibo sa maong adlaw ang manambong—ang mga harianon, mga opisyales sa nasod, mga abogado, mga negosyante, ug mga mamumuo. Ang hari sa baylo nga iyang did-an ang mga katiguman, nagsugo nga ablihan ang duha ka mga simbahan sa Paris. Wala pa sukad masukad naukay ang dakbayan sa pulong sa Dios. Ang Espiritu gikan sa Langit daw nagaginhawa diha sa katawhan. Ang pagpugong, kaputli, kahusay, ug kakugi maoy mipuli sa paghubog diha sa palasyo, pagpatuyang, kagubot, ug pagkawalay buhat. ADP 131.2

Apan wala nagtinapol ang kagamhanan. Ang hari wala gihapon magpugong sa pagwali, ug miadto sila sa katawhan. Walay paagi nga gigamit sa paghadlok, ang mga pagdumut, ug ang pagkapanatiko sa walay mga alamag ug sa matootoohon nga panon sa katawhan. Nagsunud nga daw buta sa iyang bakak nga mga pagtudlo, ang Paris, sama sa Jerusalem sa karaan, wala mahibalo sa pag-abut sa panahon sa pagpanudya, ni bahin sa mga butang nga alang sa iyang kalinaw. Sulud sa duha ka tuig giwali ang pulong sa Dios niining ulohang dakbayan; apan bisan og daghan ang midawat sa ebanghelyo, ang kadaghanan misalikway niini. Nagpakita si Francis sa iyang pagtugot, aron lang sa iyang kaugalingong mga tuyo, ug ang mga papista milampos sa pagbawi sa ilang paghawod. Gisirhan na usab ang mga simbahan, ug gibutang na usab ang mga bitayan. ADP 131.3

Didto pa si Calvin sa Paris, nagtoon aron pagandam sa iyang kaugalingon, pagpamalandong, ug sa pagampo, alang sa iyang umalabot nga mga buluhaton, ug nagpadyon sa pagsangyaw sa kahayag. Sa katapusan, gikatahapan siya. Ang mga tinugyanan sa balaod nagtinguha sa pagsunog kaniya. Nagsalig sa iyang iyang kaugalingon nga natago pag-ayo, wala maghunahuna sa piligro, sa diha nga ang iyang mga higala mikalit sa pagsulud sa iyang lawak aron sa pagtaho nga ang mga opisyales sa kasundalohan nagpadalong na pagdakup kaniya. Wala madugay dihay kusog nga tuktuk sa pultahan sa gawas. Walay usikan nga gutlo. Ang uban sa iyang mga higala nagpugong sa mga opisyal didto sa ganghaan, samtang ang uban nagtabang sa repormador sa pagpakanaog kaniya agi sa bintana, ug midali siya sa paggawas sa siyudad. Nakadangup sa usa ka payag sa mamumuo nga higala sa reporma, nagtakuban siya sa pagpamisti sama sa tag-iya sa payag, ug nagpas-an og sarol, nagpadayon siya pagpanaw. Padulong sa habagatan nakakaplag na usab siya og kadangpan sa mga gisakupan ni Margaret. (Tan-awa ang D'Augbigne, HISTORY OF THE REFORMATION IN EUROPE IN THE TIME OF CALVIN, b. 2, ch. 30.) ADP 131.4

Dinhi sa pila ka bulan siya nagpabilin, siguro ilalum sa panalipod sa gamhanan niya nga mga higala, ug sama kaniadto nagtoon siya sa Biblia. Apan ang iyang kasingkasing naghandum gayud sa pagmensahe sa France, ug dili na siya makapabilin nga walay buhat. Sa diha nga daw ninglinaw na ang bagyo, nangita siya og bag-ong kaumhan nga iyang alagaran didto sa Poitiers, diin adunay unibersidad ug diin aduna nay nagdapig sa bag-ong mga panghunahuna. Mga tawo nga nagagikan sa tanang hut-ong sa katilingban malipayon nga naminaw sa mensahe. Walay pagwali sa publiko, apan sa balay sa unang pangulo, sa iyang kaugalingon nga mga puluy-anan, ug usahay sa usa ka publiko nga tanaman, si Calvin moabli sa pulong sa kinabuhi ngadto sa nahigugma pagpaminaw. Paglabay sa panahon, sa nagdaghan na ang naminaw, gihunahuna nga labaw ka siguro ang pagtigum didto sa gawas sa siyudad. Usa ka langub daplin sa lalum ug hiktin nga dapit taliwala sa duha ka bungtod, nga adunay baga nga kakahoyan ug nagdungaw nga mga pangpang, nahimong maayong panalipod sa ilang tigum. Ginagmay nga mga pundok, gikan sa dakbayan agi sa nagkalainlaing mga dalan, nakaabut didto. Niining awaaw nga dapit gibasa ang Biblia ug gisaysay. Dinhi gisaulog ang Katapusang Panihapon sa Ginoo sa unang panahon sa mga Protestante sa France. Gikan niining gamay nga simbahan daghang matinumanon nga mga magwawali gipadala. ADP 132.1

Mibalik na usab si Calvin sa Paris. Dili pa gayud siya makabiya sa paglaum nga ang France ingon nga usa ka nasod modawat sa Repormasyon. Apan halos ang tanang pultahan sirado alang sa pagbuhat. Ang pagtudlo sa mensahe maoy paglakaw sa dalan padulong sa bitayan, ug sa katapusan nakahukum siya sa pag-adto sa Germany. Hapit gayud siya maabuti sa pagbuto sa bagyo batok sa mga Protestante, nga maapil unta siya kon nagpabilin pa siya didto sa kinatibuk-an nga pagkaguba. ADP 132.2

Ang mga French nga mga repormador, naghandum nga unta ang ilang nasod makaapas sa Germany ug Switzerland, nagtinguha sa pagpabuto sa maisugon batok sa mga patootoo sa Roma, nga maoy makapukaw sa tibuuk nasod. Tungud niini adunay gibutang nga karatula nga nag-ataki sa misa nianang usa ka gabii sa tibuuk France. Sa baylo nga mapalambo ang reporma, kining maisugon apan dili maayong pagkabuhat nga kalihukan nakadala sa pagkalaglag, dili lamang sa nanagpasiugda niini, kundili apil usab ang mga higala sa repormado nga pagtoo sa tibuuk France. Natuman ang dugay nang gihandum sa mga Romanista—ang pagpasingalan alang sa hingpit nga kalaglagan sa mga erehes ingon nga maoy tigpasiugda sa kagubot nga piligro sa kalig-on sa trono ug sa kalinaw sa nasod. ADP 132.3

Pinaagi sa sekreto nga kamut—bisan sa mainampingon nga higala o sa malinglahon nga kaaway wala gayud nakahibalo—nga ang usa sa mga karatula gibutang sa pultahan sa pribado nga lawak sa hari. Ang hari napuno sa kalisang. Niini nga sinulat, ang mga patootoo nga gisimba sa dugay nang katuigan giataki sa walay lipudlipud. Ug ang walay gisundan nga kaisog sa pagpadayag niining tin-aw ug makahibulong nga mga pulong ngadto sa harianong presensya, nakapasilaub sa kasuko sa hari. Sa iyang kahibulong nagtindog siya ug sa pila ka gutlo nagkurog ug wala makasulti. Dayon ang iyang kasuko nakapagawas sa iyang makalilisang nga mga pulong: “Kinahanglan dakpon silang tanan; ug kinahanglan laglagon sa hingpit ang tanan nga Luterano.” Napakanaog na ang paghukum. Ang hari nakahukum alang sa iyang hingpit nga pagdapig sa Roma. ADP 132.4

Gidali dayon pagpakanaog ang kasugoan sa pagdakup sa matag usa ka Luterano sa Paris. Usa ka kabus nga mamumuo, nga sumusunod sa repormado nga pagtoo, nga naanad sa pagpatawag sa mga magtotoo ngadto sa ilang tago nga mga katiguman, gidakup; ug uban sa hulga sa hinanali nga kamatayon didto sa bitayan, maoy gisugo sa pagtultul sa sinugo sa papista sa tanang balay sa mga Protestante sa siyudad. Midumili unta siya sa linuog nga sugyot, apan sa katapusan tungud sa iyang kahadlok sa mga siga sa kalayo, misugut siya sa pagkahimong magbubudhi sa iyang mga igsoon. Giunahan sa panon, ug gilibutan sa usa ka lumbay sa kaparian, mga tigdala sa insenso, mga monghe, ug mga sundalo, si Morin, ang espiya sa hari, kauban sa traydor, sa hinay ug sa hilum miagi sa mga kadalanan sa siyudad. Ang pasundayag sa dayag gipahinungud sa pagpasidungog “sa balaang sakramento,” usa ka buhat sa pagpasaylo alang sa pagpasipala nga gipahamtang sa misa pinaagi sa mga nanagprotesta. Apan ilalum niining pasundayag nagtakuban ang makamatay nga tuyo. Sa ilang pag-abut atbang sa balay sa usa ka Luterano, misinyas ang traydor, apan walay pulong gilitok. Mihunong ang prosesyon, gisulud ang balay, giguyod ang mga sakup sa pamilya ug gikadenahan, ug ang makalilisang nga panon sa katawhan miduul aron sa pagpangita og bag-o nga mga biktima. “Walay balay nga gilabyan, dako o gamay, apil pa gani ang kolehiyo sa University sa Paris.... Si Morin nakahimo sa paglinog sa tibuuk siyudad.... Kadto maoy Paghari sa Kalisang.”— Ibid., b. 4, ch. 10. ADP 132.5

Gipamatay ang mga biktima pinaagi sa bangis nga pagsakit, ug sa pinasahi nga mando nga pahinayan ang kalayo, aron sa pagdugay sa ilang pagantos sa kasakit. Apan nangamatay sila ingon nga mananaog. Wala matarog ang ilang pagbarog, walay panganod ang ilang kalinaw. Ang ilang mga manglulutos, nga walay gahum sa pagtarog sa ilang dili mausab nga kaisog, mibati sa ilang kapildihan. “Ang mga bitayan gikatag sa tibuuk Paris, ug ang mga pagsunog og mga biktima ginahimo sa nagsunud nga mga adlaw, nga gituyo aron sa paghadlok sa pagsabwag sa makalilisang nga pagtudlo og bag-ong doktrina pinaagi sa pagpadaghan sa pagpamatay. Hinoon, ang bintaha, sa katapusan, nagpabilin diha sa ebanghelyo. Ang tibuuk Paris nakahimo sa pagtan-aw kon unsang matang sa mga tawo ang mabunga sa bagong mga panghunahuna. Walay pulpito nga sama sa lumbay sa mga martir. Ang malinawon nga kalipay nga nagsidlak sa mga dagway niining mga tawhana samtang niagi sila padulong...sa dapit nga patyanan, ang ilang pagkabayanihon samtang sila nagtindog taliwala sa mga siga sa kalayo, ang ilang malumo nga pagpasaylo sa mga pagsakit, nagpabag-o, sa mga higayon nga dili diyutay, sa kasuko ngadto sa kalooy, ug ang pagdumut ngadto sa gugma, ug naghangyo uban sa walay pagsukol nga kalarino sa pagsulti alang sa kadaugan sa ebanghelyo.”—Wylie, b. 13, ch. 20. ADP 133.1

Ang mga pari nga naanad sa pagbaton sa ilang kaligutgut nagpakaylap sa labing makalilisang nga mga sumbong batok sa mga Protestante. Gisumbong sila nga nagplano sa pagpatay sa mga Catolico, sa pagbungkag sa kagamhanan, ug sa pagpatay sa hari. Walay bisan anino sa ebidensya nga ilang makuha sa pagpamatuud sa ilang pagpasangil. Apan kining mga tagna sa pagkadaotan kinahanglan matuman: ilalum sa layo ra kaayo nga kalainan sa mga kahimtang, kundili, gikan sa mga hinungdan nga lahi og kinaiya. Ang mga pagkaminaldito nga gipahamtang sa walay sala nga mga Protestante sa mga Catolico natingub sa gibug-aton nga pagpanimalus, ug sa paglabay sa mga kasiglohan nakahimo sa mao nga kalaglagan nga ilang gitagna nga umalabot, diha sa hari, sa iyang pangagamhanan, ug sa iyang ginsakupan; apan kini gidala sa mga walay pagtoo sa Dios, ug sa mga papista mismo. Dili ang establisemento, kundili tungud sa ilang pagpanglutos sa Protestantismo, nga sa paglabay sa tulo ka gatus ka mga tuig, maoy nakadala didto sa France niining dagkong mga kalamidad. ADP 133.2

Ang pagduda, pagkawalay pagsalig, ug ang kalisang maoy naghari sa tanang hut-ong sa katilingban. Taliwala sa kinatibuk-an nga pagpabantay nakita kon unsa kalalum ang pagsagup sa pagtolon-an nga Luterano sa mga hunahuna sa katawhan nga nagbarog sa labing hataas nga edukasyon, kabuyohan, ug sa kahalangdon sa kinaiya. Ang mga pangatungdanan sa pagsalig ug kadungganan sa kalit nabakante. Ang mga mamumuo, mga tigpatik, mga tinun-an, mga magtutudlo sa unibersidad, mga magsusulat, ug bisan pa ang mga tig-atiman sa korte sa hari, namahawa. Ginatus ang nangagiw gikan sa Paris, nanglayas sa kinaugalingon gikan sa ilang yutang natawhan, ug sa daghang mga higayon mao pay unang higayon nga nakahatag sa ilang pagdapig sa repormado nga pagtoo. Gitan-aw sila sa mga papista uban sa katingala sa hunahuna nga wala nila toohi nga mga erehes nga ilang gitugutan sa ilang taliwala. Ang ilang kasuko natingob diha sa labaw pa ka kabus nga mga biktima nga nasakup sa ilang gahum. Nagsiot ang mga bilanggoan, ug ang hangin daw naitum sa aso sa nagdilaab nga mga pundok, nga gipasiga alang sa mga nagsugid sa ebanghelyo. ADP 133.3

Si Francis I naghimaya sa pagkapangulo sa dakung kalihukan alang sa pagpabuhi sa kahibalo nga maoy nagtimaan sa pagabli sa ikanapulog-unum ka siglo. Nalipay siya sa pagtigum sa iyang korte sa mga maalam nga tawo gikan sa nagkalainlaing kanasuran. Sa iyang paghigugma sa kahibalo ug kapungut sa pagkawalay alamag ug pagpatootoo sa mga monghe, maoy bahin sa gidangatan, tungud sa gidak-on sa pagtugot nga nahatag ngadto sa reporma. Apan nadasig sa kakugi sa pagsumpo sa pagkaerehes, kining agalon sa kahibalo nagpakanaog og kamandoan sa pagwagtang sa tanang pagpamatik sa tibuuk France! Si Francis I nagpasundayag ingon sa ubang daghang mga panig-ingnan nga narekord nga nagpakita nga ang kultura sa pagpangisip dili kasaligan sa pagpanalipod batok sa rilihiyoso nga pagpugong ug sa pagpanglutos. ADP 134.1

Ang France pinaagi sa usa ka solomne ug publiko nga pasundayag nakasaad sa iyang kaugalingon sa bug-os nga pagguba sa Protestantismo. Ang kaparian nagsugo nga ang pagsupak nga gihatag ngadto sa hataas nga Langit tungud sa pag-ataki sa misa, kinahanglan hinloan pinaagi sa dugo, ug nga ang hari, tungud sa iyang katawhan, maghatag sa iyang pagsilot atubangan sa publiko niining makalilisang nga buhat. ADP 134.2

Ang Enero 21, 1535, maoy gitakda alang niining mangilngig nga seremonyas. Ang kahadlok nga matootoohon ug gahi nga pagdumut sa tibuuk nasod napukaw. Gipunsisukan ang Paris sa panon sa ka-tawhan nga gikan sa tanang silingan nga nasod nga nagsiot sa iyang kadalanan. Ang adlaw dawaton pinaagi sa usa ka dako ug mabulukon nga prosesyon. Sa giagian sa prosesyon ang kabalayan nagbitay og mga panapton sa pagbangutan o pagsubo. Nagsunudsunud ang mga altar, ug sa matag pultahan adunay gidagkutan nga mga sulo sa pagpasidungog sa “balaan nga sakramento.” Sa wala pa mabuntag naporma na ang prosesyon, didto sa palasyo sa hari. Sunud sa mga krus ug mga bandera sa mga parokya, mao ang katawhan, nga nagkuyog sa tinagurha, nagdala og dinagkutan nga mga sulo. Ang upat ka mga kapunungan sa mga pari nagsunud, sa ilang matag usa ka lahilahi nga bisti. Dayon nagsunud ang dakung tinigum nga mga larawan. Nagsunud niini nagsakay ang mga gamhanang pangulo sa simbahan sa ilang granate ug pula nga mga kupo ug mga dayandayan nga alahas, usa ka matahum ug naggilawgilaw nga pagsundayag. ADP 134.3

“Ang santos nga tinapay gidala sa obispo sa Paris ilalum sa matahum nga atup-atup... giabagan sa upat ka mga harianong prin-sipe.... Sunud niini nga santos nga tinapay mao ang hari nga naglakaw.... Si Francis I walay korona nianang adlawa, bisan korona sa nasod. Ang iyang ulo walay tabon, ang iyang mata natutok ra gayud sa yuta, ug diha sa iyang kamut may usa ka nagsiga nga gamay nga kandila. Busa ang hari sa France nagpakita sa publiko ingon nga usa ka mahinulsulon.”—Ibid., b. 13, ch. 21. Sa matag altar moduko siya sa pagpaubus, dili tungud sa mga bisyo nga nakahugaw sa iyang kalag, ni alang sa walay sala nga mga dugo nga nakamansa sa iyang mga kamut, kundili tungud sa makamatay nga sala sa iyang gisakupan nga nakaako sa pag-ataki sa misa. Nagsunud kaniya ang reyna ug ang mga kadagkoan sa Estado, naglakaw usab sa tinagurha, nga adunay nagsiga nga sulo. ADP 134.4

Ingon nga kabahin sa maong serbisyo ni-anang adlawa ang hari mismo naghatag og pakigpulong ngadto sa hatag-as nga mga opisyales sa gingharian sa dakung hawanan sa palasyo sa obispo. Uban sa dagway nga masulub-on miatubang siya kanila, ug uban sa mga pulong nga makatandog sa maayong pagkasulti nagmahay sa “krimen ug pagpasipala, sa adlaw sa kasub-anan ug kaulawan,” nga miabut sa nasod. Ug iyang giawhag ang matag-usa ka matinud-anong sakup sa pagtabang sa pagpoo sa dangan nga pagtolon-an nga erehes nga naghulga sa France sa pagkaguba. “Sama ka matuud, mga ginoo, maingon nga ako maoy inyong hari,” matod niya, “kon akong nahibaloan nga adunay usa ka bahin sa akong lawas ang natakdan niining mahugaw nga pagkadunot, akong ipaputol kini kaninyo.... Ug dugang pa, kon akong makita nga usa sa akong mga anak nahugawan usab niini, dili ko siya librehon.... Ako mismo ang motahan kaniya, ug akong ihalad siya ngadto sa Dios.” Natuk-an siya sa iyang mga luha, ug nanghilak ang tibuuk katilingban, sa pag-usa sa pag-ingon, “Kami mabuhi ug mamatay sa Catolico nga rilihiyon.” ADP 134.5

Makalilisang ang kangitngit nga mihugpa sa nasod nga nagsalikway sa kahayag sa kamatuuran. Ang grasya nga “nagadala og kaluwasan” nagpadayag na; apan ang France, human sa iyang pagkakita sa gahum ug kabalaan niini, human sa pagkadani sa linibo ngadto sa iyang diosnong katahum, human ang mga dakbayan ug mga barangay nalamdagan sa silaw niini, mitalikod gikan niini, nagpili sa kangitngit baylo sa kahayag. Ilang gisalikway ang langitnong gasa, sa diha nga kini gihatag kanila. Ilang gitawag ang daotan og maayo, ug ang maayo ingon nga daotan, hangtod nga silang tanan nangabiktima sa ilang tinuyoan nga paglimbong sa kaugalingon. Karon, bisan og sila nagatoo gayud nga nagbuhat sila sa buluhaton sa Dios sa paglutos sa Iyang katawhan, bisan ang ilang pagkamatinud-anon wala magpaikyas kanila sa pagkasala. Ang kahayag nga unta makaluwas kanila gikan sa limbong, gikan sa pagmansa sa ilang mga kalag ug sa pagkasad-an sa pagpaagas og dugo, ilang gituyoan ang pagdumili niini. ADP 135.1

Ang solemne nga panaad sa pagpoo sa erehes gihimo, didto sa dakung katedral, diin sa duul sa tulo ka gatus ka siglo sa ulahi, ang “Dyosa sa Pangatarungan” gituboy sa trono sa usa ka nasod nga nalimot sa buhi nga Dios. Gihimo na usab ang usa ka prosesyon, ug ang mga representante sa France nagsugod sa buhat nga ilang gipanaad nga buhaton. Sa sunudsunud, subay sa agianan sa pagpauli, adunay mga bitayan nga gipatindog aron bitayan sa mga erehes, ug gipahimutang kini pag-ayo sa paagi nga paglabay sa hari dagkutan dayon ang pundok sa sugnod sa kalayo, nga pinaagi niini siya makasaksi sa pagkamakalilisang sa tibuuk nga talan-awon. Ang mga detalye sa pagsakit nga giantos niining mga saksi alang kang Cristo hilabihan ka makahahadlok nga iasoy; apan walay pagtalikod nga gihimo sa mga biktima. Sa pag-awhag sa pagsibog, adunay usa kanila nga mitubag: “Igo lang ako nagtoo sa giwali kaniadto sa mga propeta ug mga apostoles, ug ang gitoohan sa pundok sa mga balaan. Ang akong pagtoo adunay pagsalig sa Dios nga maoy mosukol sa tanang gahum sa kamatayon.” ADP 135.2

Sa makadaghan ang prosesyon mohunong sa mga dapit diin adunay gisakit. Sa ilang pag-abut sa dapit nga ilang gigikanan didto sa harianong palasyo, nagbulag ang panon sa katawhan, ug mibiya ang hari ug ang mga taga simbahan, natagbaw pag-ayo sa mga nahimo nianang adlawa, ug nagpahalipay sa ilang kaugalingon nga ang buhat nga gisugdan karon magpadayon hangtod sa hingpit nga pagkalaglag sa erehes. ADP 135.3

Ang ebanghelyo sa kalinaw nga gisa-likway sa France siguro gayud nga ibton, ug makalilisang ang mga sangputanan. Sa Enero 21, 1793, may 258 ka anyos sukad sa pagkatugyan sa hingpit sa France ngadto sa paglutos sa mga repormador, lain na usab nga prosesyon, nga lahi ra kaayo ang katuyoan, miagi sa mga dalan sa Paris. “Sa makausa pa ang hari maoy nag-una nga tawo; sa makausa pa adunay kagubot ug pagsinggitay; sa makausa pa dihay pagpangayo og bag-ong mga biktima; sa makausa pa adunay itum nga mga bitayan; ug sa makausa pa ang talan-awon nianang adlawa gitapos pinaagi sa makalilisang nga pagpamatay; Si Louis XVI, nga nakigbisog sa kinamot sa iyang mga tigbilanggo ug sa mga birdugo, giguyod ngadto sa ihawan, ug didto napugngan sa dakung kusog hangtod gihulog ang atsa, ug ang iyang naputol nga ulo nahulog sa bitayan.” Dili lang ang hari maoy biktima; duul sa maong dapit 2,800 ka mga tawo nangamatay pinaagi sa ihawan panahon sa dugoon nga mga adlaw sa Paghari sa Kalisang. ADP 135.4

Ang Repormasyon nakapakita sa kalibutan sa inablihan nga Biblia, nagtukas sa selyo sa mga kalagdaan sa balaod sa Dios, ug nag-awhag sa mga kaisipan sa katawhan. Ang Dayon nga Gugma nagpadayag ngadto sa katawhan sa mga kabalaoran ug mga patukuranan sa Langit. Ang Dios nagsulti, “Busa bantayan, ug buhaton ninyo sila; kay kini mao ang inyong kinaadman ug salabutan sa mga mata sa katawohan, nga nakadungog niining tanan nga kabalaoran, ug magaingon: Sa pagkamatuod gayud kining dakung nasod maoy usa ka makinaadmanon ug masinabutong katawohan.” Deuteronomio 4:6. Sa pagsalikway sa France sa gasa sa Langit, iyang gipugas ang binhi sa kagubot ug kalaglagan; ug ang dili malikayan sa hinungdan ug sangputanan misangko sa Rebolusyon ug sa Paghari sa Kalisang. ADP 135.5

Dugay nang panahon sa wala pa maukay ang kagubot tungud sa mga karatula, ang maisog ug mainiton nga Farel napugus sa pagkalagiw gikan sa iyang yutang natawhan. Miadto siya sa Switzerland, ug pinaagi sa iyang mga buhat, nga ikaduha sa gibuhat ni Zwingle, iyang natabangan ang pagtuwang sa timbangan dapig sa Repormasyon. Ang iyang ulahing katuigan iyang gigugol niining dapita, apan nagpadayon siya sa paghimo og kabuyohan sa reporma didto sa France. Sa unang tuig sa iyang pagkalagiw, ang iyang kusog gitumong sa pinasahi alang sa pagsangyaw sa maayong balita sa iyang nasod nga natawhan. Naggahin siya sa daghang panahon sa pagwali sa iyang kataginasod duul sa utlanan, diin sa walay pagbati og kakapoy iyang gitan-aw ang panagaway, ug giabagan sa iyang mga pulong sa pagpadasig ug tambag. Uban sa pagtabang sa uban nga mga layas, ang mga sinulat sa German nga mga repormador gihubad ngadto sa pinulongan sa France, ug kuyog sa French nga pinulongan nga Biblia, gipatik kini sa daghan nga mga kopya. Gitagtag kini sa mga kolportor sa barato nga prisyo, ug ang mga ganansya sa ilang buhat nakahimo kanila sa pagpadayon niini. ADP 136.1

Misulud si Farel sa iyang buhat sa Switzerland diha sa pagtakuban ingon nga magtutudlo sa kabataan. Nagpuyo siya sa usa ka awaaw nga parokia, nanudlo siya sa kabataan. Gawas sa ubang mga sanga sa pagtoon, mainampingon siya sa pagtudlo sa mga kamatuuran sa Biblia, naglaum nga pinaagi sa kabataan maabut niya ang mga ginikanan. Adunay pipila nga nagtoo, apan miduul ang mga pari sa pagpahunong sa buhat, ug ang matootoohon nga mga tawo sa nasod mialsa sa pagsupak niini. “Dili kana mao ang ebanghelyo ni Cristo,” nagsugyot ang mga pari, “tungud kay ang pagwali niana wala magdala og kalinaw kundili kagubot.”—Wylie, b. 14, ch. 3. Sama sa unang mga tinun-an, sa gilutos na sila sa usa ka dakbayan miadto sila sa laing dapit. Gikan sa mga kalungsoran, ngadto sa mga dakbayan, miadto siya, naglakaw lamang, nagantos sa kagutum, kabugnaw, ug kakapoy, ug sa tanang dapit diha sa ka-talagman sa iyang kinabuhi. Nagwali siya sa mga baligyaanan, sa mga simbahan, usahay sa mga pulpito sa mga katedral. Usahay walay sulud ang simbahan sa mga maminaw; usahay baldahon ang iyang wali sa mga singgit ug pagyagayaga, ug gibira siya pagkusog sa pagpakanaog sa pulpito. Kapin sa makausa gialirongan siya sa mga bugoy, ug gibunalan hapit na sa kamatayon. Apan nagpadayon gihapon siya. Bisan og kanunay siyang babagan, uban sa walay kaluya sa pagbuhat mibalik siya ngadto sa nag-ataki; ug sa usag-usa, iyang nakita ang mga lungsod ug mga dakbayan nga kusganon ang paggahum sa papado, nagabli sa ilang mga ganghaan alang sa ebanghelyo. Ang gamay nga parokya nga una niyang gitrabahoan, wala madugay midawat sa repormado nga pagtoo. Ang mga dakbayan sa Morat ug Neuchatel nagsalikway na usab sa mga tulumanon nga Romanista, ug gikuha nila ang mga larawan nga dyosdyos gikan sa ilang mga simbahan. ADP 136.2

Dugay nang naghandum si Farel sa pagtanum sa patukuranan nga Protestante didto sa Geneva. Kon kini nga dakbayan madaog, mahimo kining sentro alang sa Repormasyon sa France, sa Switzerland, ug sa Italy. Uban niini nga tumong, nagpadayon siya sa pagbuhat hangtod nga daghan sa naglibut nga mga lungsod ug mga barangay nadani. Dayon kuyog sa usa ka kauban misulud siya sa Geneva. Apan duha ra ka wali ang gitugot kaniya sa pagpawali. Ang mga pari nga wala molampos sa pagpatay kaniya pinaagi sa mga tinugyanan sa kagamhanang sibil, nagpatawag kaniya sa pag-atubang sa konsilyo sa simbahan, diin ang mga sakup niini nanambong nga nagdala og mga armas sa ilalum sa ilang mga kupo, nagtinguha sa pagkuha sa iyang kinabuhi. Sa gawas sa hawanan, ang bangis nga panon sa katawhan, nga nagdala og mga puspus ug mga espada, nagtigum sa pagsiguro sa iyang kamatayon kon molampos siya sa pag-ikyas sa konsilyo. Ang presensya sa mga harianon ug ang armado nga pwersa, maoy nakaluwas kaniya. Sayo pagkasunud buntag gidala siya, kuyog sa iyang kauban, tabok sa linaw ngadto sa siguro nga dapit. Busa natapos ang iyang unang buhat sa pagmensahe sa Geneva. ADP 136.3

Alang sa sunud nga bista usa ka mapuanguron nga ginamiton ang gipili—usa ka batan-ong lalaki, nga mapainubsanon kaayo sa panagway nga wala kaayo tagda bisan sa nagangkon nga mga higala sa reporma. Apan unsa may mahimo nianang usa ka tawo sa dapit diin si Farel gisalikway? Unsaon sa usa nga gamay ra og kaisog ug kasinatian pagbarog batok sa bagyo nga gani ang labing kusgan ug labing isog napugus sa pagkagiw? “Dili pinaagi sa kusog, ni sa gahum, kondili pinaagi sa akong Espiritu, nagaingon si Jehova.” Zacarias 4:6. “Gipili sa Dios ang ginapakaboang sa kalibutan aron sa pagpakaulaw sa mga manggilamon.” Kay ang binoang sa Dios labi pang maalam kay sa mga tawo, ug ang kahuyang sa Dios lapi pang kusgan kay sa mga tawo.” 1 Corinto 1:27, 25. ADP 137.1

Si Froment nagsugod sa iyang buhat ingon nga magtutudlo sa kabataan. Ang mga kamatuuran nga iyang gitudlo sa kabataan sa eskwelahan, ilang gisubli sa ilang mga puluy-anan. Wala madugay nakadungog na ang mga ginikanan sa pagpasabut sa Biblia, hangtod ang lawak sa eskwelahan napuno sa naminaw. Ang Bagong Tugon ug mga tratados gipangtagtag nga walay bayad, apan nakaabut kini sila ngadto sa daghan nga wala mangahas sa pagpakita sa ilang pagpaminaw sa bagong mga doktrina. Paglabay sa panahon, kini nga magbubuhat napugus usab sa pagkalagiw; ang ang iyang natudlo nga mga kamatuuran nakagamut sa mga hunahuna sa katawhan. Natanum na ang Repormasyon, ug nagpadayon kini sa kalig-on ug paglambo. Namalik ang mga magwawali, ug pinaagi sa ilang mga pagbuhat ang Protestante nga pagsimba sa katapusan naugmad didto sa Geneva. ADP 137.2

Ang dakbayan nagpamatuud alang sa Repormasyon, sa diha nga si Calvin, human sa bisan diin niya nga pagsuroy ug sa mga nagkalainlaing kalisdanan, nisulud sa mga ganghaan niini. Pagbalik gikan sa iyang katapusang pagduaw sa iyang dapit nga natawhan, padulong na siya sa Basel, sa diha nga nangita siya sa laktod nga agianan nga gibantayan sa kasundalohan ni Charles V, napugus siya sa pagsubay sa liko nga dalan agi sa Geneva. ADP 137.3

Sa iyang pagbisita, naila ni Farel ang kamut sa Dios. Bisan og nidawat na ang Geneva sa repormado nga pagtoo, dako pa gihapon ang buluhaton nga atimanon dinhi. Dili kay ang mga komunidad kundili ang mga tawo maoy makabig ngadto sa Dios; ang buhat sa pagbag-o kinahanglan mahitabo diha sa kasingkasing ug kaisipan pinaagi sa gahum sa Espiritu Santo, dili pinaagi sa mga kamandoan sa konsilyo. Samtang ang katawhan sa Geneva misalibay na sa kagamhanan sa Roma, dili pa kaayo sila andam sa pagsalikway sa mga bisyo nga naghitak ilalum sa iyang paggahum. Ang pag-ugmad dinhi sa putli nga mga patukuranan sa ebanghelyo, ug sa pagandam niini nga katawhan sa takus nga paghaum sa katungdanan nga niini daw ang Dios nagtawag kanila, dili gaan nga mga buluhaton. ADP 137.4

Si Farel masaligon nga nakaplagan niya diha kang Calvin ang angayan nga ikauban niini nga buluhaton. Sa ngalan sa Dios iyang gipakiloy-an pag-ayo ang batan-on nga magwawali sa pagpabilin sa pagbuhat dinhi. Miatras si Calvin sa katingala. Maulawon ug mahigugmaon sa kalinaw, mikulo siya sa pagpakigkita sa maisugon, independente, ug malditohan nga kinaiyahan sa mga tawo sa Geneva. Ang kaluya sa iyang panglawas, uban sa iyang kinaiya sa pagkamatinumanon, naghatud kaniya sa pagpangita og kapahulayan. Nagtoo siya nga pinaagi sa pagsulat siya makaalagad sa labing maayo sa kawsa sa reporma, naghandum siya nga makakaplag og linaw nga dapit aron siya makatoon, ug didto, pinaagi sa patikanan, siya makatudlo ug makatukod og mga simbahan. Apan ang solemne nga tambag ni Farel miabut kaniya ingon nga usa ka tawag gikan sa Langit, ug wala siya makaako sa pagbalibad. Daw alang kaniya, matod niya, “nga ang kamut sa Dios gituy-od gikan sa Langit, ug gikuptan siya, ug nagbutang kaniya sa dili masupak ngadto sa dapit nga nagbalisa siya sa pagbiya.”—D’Augbigne, HISTORY OF THE REFORMATION IN EUROPE IN THE TIME OF CALVIN, b. 9, ch. 17. ADP 137.5

Niining panahona dako ang mga katalagman ang naglibot sa kawsa sa Protestante. Ang pagpanghimaraut sa papa mibuto batok sa Geneva, ug ang gamhanan nga mga nasod naghulga sa pagguba niini. Unsaon niining gamay nga siyudad pagsukol sa gamhanan nga simbahan nga kanunay nakapugus sa mga hari ug mga emperador sa pagpasakup kaniya? Unsaon niini pag-asdang batok sa kasundalohan sa labing dakung mananaog sa kalibutan? ADP 138.1

Sa tibuuk Cristianismo, ang Protestantismo gihadlok sa malig-on nga mga kaaway Sa unang mga pagdaog sa Repormasyon kaniadto, ang Roma nagpatawag og bag-ong mga pwersa, naglaum sa pagguba niini. Niining panahona ang hut-ong sa mga Jesuita gitukod, ang labing bangis, dili makatarunganon, ug gamhanan sa tanang kampiyon sa papado. Giputol gikan ang tanang kutay sa yutan-ong kadugtungan ug tawhanong katuyoan, patay ngadto sa tanang pagpangangkon sa kinaiyanhon nga pagbati, katarungan ug kaisipan gipahilum sa hingpit, wala silay nahibaloan nga sulundan, walay kadugtungan, gawas iyang kahugpungan uban sa mga pari, ug walay lain nga katungdanan gawas sa pagpadako sa gahum niini. (Tan-awa ang Appendix.) Ang ebanghelyo ni Cristo nakapahimo sa mga sumusunod niini sa paghibalag sa piligro ug sa paglahutay sa pagantos, walay kaluya sa katugnaw, kagutum, pagbuhat, ug sa kakabus, aron sa pagtuboy sa bandila sa kamatuuran atubangan sa tumang kalaglagan, sa bilanggoan, ug sa bitayan. Aron sa pakiggubat niini nga mga pwersa, ang pundok sa Jesuitas nagdasig sa iyang mga sumusunod uban sa usa ka pagpatootoo aron sa pagpalahutay kanila sa maong mga piligro, ug sa pagsupak batok sa gahum sa kamatuuran pinaagi sa tanang mga hinagiban sa paglimbong. Alang kanila walay dako kaayo nga sala nga ilang mahimo, walay panglimbong nga ngil-ad kaayo nga buhaton, walay pagtakuban nga malisud kaayo nila nga maangkon. Adunay panaad sa walay kinutuban nga pagkakabus ug pagpaubus, ilang giton-an pag-ayo ang pagbaton og bahandi ug gahum, nga gamiton aron sa pagbungkag sa Protestantismo, ug sa pag-ugmad pag-usab sa pagkalabing hataas sa kagamhanan sa papado. ADP 138.2

Kon motambong sila ingon nga mga sakup sa maong hut-ong, magsul-ub sila sa kupo sa pagkabalaan, magduaw sa mga bilanggoan ug mga hospital, magalagad sa mga masakiton ug sa mga kabus, nagpatoo nga mitalikod sa kalibutan, ug nagdala sa nga sagrado nga ngalan ni Jesus, nga nagbuhat og mga kaayohan. Apan ilalum niining walay ikasaway nga dagway sa gawas ang labing makasasala ug makamatay nga mga katuyoan nagtago. Maoy dugukan nga patukuranan sa maong pundok nga ang katuyoan magpamatarong sa paagi. Pinaagi niini nga sulundan, ang pagbakak, pangawat, pagpasipala, pagpatay, dili kay mapasaylo lamang kundili dalayegon usab, kon kini alang sa kaayohan sa simbahan. Ilalum sa nagkalainlaing pagtakuban ang mga Jesuitas maningkamot sa pagpangatungdanan sa Estado, mosaka ngadto sa pagkahimong mga magtatambag sa mga hari, ug maghulma sa polisa sa mga nasod. Nahimo silang mga ulipon, aron mangispiya alang sa ilang mga agalon. Nagtukod sila og mga kolehiyo alang sa mga anak nga mga lalaki sa mga prinsipe ug mga harianon, ug mga tulunghaan alang sa komon nga katawhan; ug ang mga kabataan sa Protestante nga mga ginikanan dad-on ngadto sa pagtan-aw sa mga tulomanon sa papa. Ang tanang pasundayag sa Romanista nga pagsimba gihimo aron sa paglibog sa hunahuna, ug sa paglingaw ug pagdakup sa panghanduraw; ug busa ang kagawasan nga gihagoan sa mga amahan uban sa dugo budhian sa mga anak. Ang mga Jesuitas dali rang mikaylap sa tibuuk Europe, ug bisan diin sila moadto, adunay pagpabuhi sa papado. ADP 138.3

Aron paghatag kanila og labaw pa kadako nga gahum, usa ka kamandoan gipakanaog sa pagtukod pag-usab sa Inquisition o Catolico nga Korte (Tan-awa ang Appendix.) Walay sapayan sa kinatibuk-an nga pagdumut niini bisan sa mga nasod nga Catolico, kining makalilisang nga hukmanan gipabarog sa mga pangulo nga papista, ug ang hilabihan nga makalilisang nga pagpangdaogdaog gibuhat sa sublisubli sulud sa tago nga mga bilanggoan. Sa daghang kanasuran, linibo sa mga kabulakan sa nasod, gikan sa labing putli ug mga halangdon, ang labing maalamon ug edukado kaayo, rilihiyoso ug masimbahon nga mga pastor, makugihon ug maunungon nga mga lumulupyo, malantip nga mga estudyante, utokan nga mga artista, hanas nga mga mamumuo, gipamatay, o pugson sa pagkalagiw ngadto sa ubang kayutaan. ADP 138.4

Mao kadtong mga paagi nga gigamit sa Roma sa pagpalong sa kahayag sa Repor-masyon, sa pagbawi gikan sa mga tawo sa Biblia, ug sa pagpahiuli sa pagkaignorante ug sa pagpatootoo sa Mangitngit nga Katuigan. Apan ilalum sa pagpanalangin sa Dios ug sa mga buhat sa dungganon nga mga tawo nga iyang gipabarog sa pagsunud kang Luther, wala mabuntog ang Protestantismo. Wala kini magsalig sa pagdapig o sa mga armas sa mga prinsipe sa iyang kusog. Ang labing gamay nga mga nasod, ang labing ubus ug labing huyang nga mga nasod, nahimong lig-on nga mga sukaranan niini. Ang gamay nga Geneva taliwala sa gamhanang mga kaaway ang naglatid sa pagguba kaniya; ang Holand sa iyang balason nga mga utlanan sa silingang Dagat sa Amihanan, ang nakigbisog batok sa pagpangulipon sa Espanya, dayon sa labing dagko ug labing dato nga mga gingharian; ang mamingaw, walay kalam-boan nga Sweden, maoy nakabaton og mga kadaugan alang sa Repormasyon. ADP 139.1

Duul sa katloan ka mga tuig si Calvin nagbuhat didto sa Geneva, una sa pagugmad didto og simbahan nga nagsubay sa moralidad sa Biblia, ug dayon alang sa pagpalambo sa Repormasyon sa tibuuk Europe. Ang iyang buluhaton ingon nga usa ka pangulo sa publiko dili nga walay kasaypanan, ni ang iyang mga doktrina nahigawas gikan sa ubang sayup. Apan siya ang ginamiton sa pagsabwag sa mga kamatuuran nga pinasahing kahinungdanon sa iyang panahon, sa pagpabilin sa mga patukuranan sa Protestantismo batok sa nagasumbalik nga taub sa papado, ug sa pagpalig-on sa mga repormado nga simbahan diha sa kayano ug kaputli sa kinabuhi, baylo sa garbo ug pagkahugaw nga gipasiugdahan sa pagtolon-an nga Romanista. ADP 139.2

Gikan sa Geneva, mga sinulat ug mga magtutudlo nanggawas aron sa pagsangyaw sa repormada nga mga doktrina. Hangtod niining panahona ang mga linutos sa tanang kayutaan nangita og pahimangno, tambag, ug pagpadasig. Ang dakbayan ni Calvin nahimong tagoanan sa gigukod nga mga repormador sa tibuuk Western Europe. Mikalagiw gikan sa dakung bagyo nga nagpadayon sa daghang mga siglo, ang mga nagtagotago nahiabut sa mga ganghaan sa Geneva. Gutum, samdan, walay puluy-anan ug mga paryente, gidawat sila sa mainiton ug giatiman pag-ayo; ug sa ilang pagpuyo dinhi napanalanginan ang dakbayan pinaagi sa ilang mga kahanas, sa ilang kahibalo, ug sa ilang pagakdiosnon. Daghan ang nangita dinhi og katagoan namalik sa ilang mga nasod aron pagsukol sa pagpangulipon sa Roma. Si John Knox, ang maisog nga repormador nga Scotch, daghang English nga mga Puritan, mga Protestante sa Holland, ug ang mga Huguenot sa France, nagdala sa sulo sa kamatuuran gikan sa Geneva aron sa pagpadan-ag sa kangitngit sa ilang yutang natawhan. ADP 139.3