Ang Dakung Paglaum

6—Si Huss ug si Jerome

Ang ebanghelyo gipugas sa Bohemia sa ikasiyam nga siglo. Ang Biblia gihubad, ug ang pagsimba sa publiko gibuhat diha sa pinulongan sa katawhan. Apan sa nagkadako na ang gahum sa Papa, nasalipdan ang pulong sa Dios. Si Gregory VII, nga maoy nangahas sa pagpukan sa garbo sa mga hari, wala usab managana sa pagpangulipon sa mga tawo, ug sumala sa gipakanaog nga kamandoan sa pagdili sa publiko nga pagsimba nga himoon sa pinulongan sa Bohemia. Ang papa nagpamatuud nga “ang Dios mahimuut nga ang pagsimba Kaniya saulogon sa pinulongan nga dili mahibaloan ug ang dili pagtagad niini nakapatungha sa daghang daotan ug mga sayup nga pagtolon-an.”—Wylie, b. 3 ch. 1. Busa nagbalaod ang Roma nga ang kahayag sa pulong sa Dios kinahanglan palungon, ug ang katawhan sirhan diha sa kangitngit. Apan ang Langit naghatag og ubang ahensya alang sa pagtipig sa iglesya. Daghan sa mga Waldenses ug Albigenses ang gipalayas pinaagi sa pagpangdagmal gikan sa ilang mga puluy-anan sa France ug Italy, midangup sa Bohemia. Bisan og wala sila mangahas sa pagtudlo sa dayag, makugihon sila nga nagbuhat sa tago. Busa ang matuud nga pagtoo napatunhay sulud sa mga kasiglohan. ADP 58.4

Sa wala pa ang kaadlawan ni Huss, adu-nay mga tawo sa Bohemia nga mibarog aron sa pagsaway sa dayag sa pagkadunot sa iglesya ug sa pagpatuyang sa katawhan. Ang ilang mga buhat nakapasibot sa daghang dapit. Ang mga kahadlok sa nangagamhanan mitumaw, ug ang paglutos nabuksan batok sa mga tinun-an sa ebanghelyo. Sila ginabugaw ug nahatud sa pagsimba didto sa mga kalasangan ug sa mga kabukiran, sila gipangita sa mga kasundalohan, ug daghan ang gipamatay. Sa ulahi gibalaod nga ang mobulag gikan sa Romano nga pagsimba kinahanglan nga sunugon. Apan samtang ang mga Cristo-hanon nagtugyan sa ilang mga kinabuhi, naglantaw sila ngadto sa kadaugan sa ilang katuyoan. Ang usa niadtong nagtudlo nga “ang kaluwasan makaplagan lamang pinaagi sa pagtoo diha sa nalansang nga Manluluwas,” nagpamatuud samtang naghimalatyon: “Ang kapungut sa mga kaaway sa kamatuuran nagagahum batok kanato, apan dili kini magpadayon sa walay katapusan; adunay usa nga mobarog gikan sa taliwala sa yano nga mga tawo, nga walay espada o kagamhanan, ug batok kaniya sila dili makadaog.”— Ibid., b. 3 ch. 1. Layo pa ang panahon ni Luther; apan aduna nay usa nga mitumaw, kansang pamatuud batok sa Roma nag-ukay sa kanasuran. ADP 59.1

Natawo si John Huss sa yano nga kagikan, ug sayo nga nailo sa iyang amahan. Ang iyang diosnon nga inahan, nga nagila sa edukasyon ug sa pagkahadlok sa Dios ingon nga labing bililhon sa mga kabtangan, nagtinguha sa pagsiguro niini nga kabilin alang sa iyang anak. Si Huss nagtungha sa tulunghaan sa probinsya, ug mipadayon ngadto sa unibersidad sa Prague, gidawat ingon nga ginastohan nga maalamong estudyante. Giubanan siya sa iyang inahan sa pagpanaw ngadto sa Prague; balo ug kabus, wala siyay gasa nga kalibutanong bahandi nga ipabalon sa iyang anak, apan sa nagkaduul na sila sa dakung siyudad, miluhud siya sa tupad sa batan-on nga walay amahan ug naghangyo alang kaniya sa Langitnong Amahan sa panalangin. Gamay ra ang naamgohan niadto nga inahan kon unsaon pagtubag ang iyang pagampo. ADP 59.2

Sa unibersidad, dali rang nabantog si Huss tungud sa iyang walay hupas nga paningkamot ug kapaspas nga paglambo, samtang ang iyang walay ikasaway ug malumo nga kinabuhi, makabihag nga panglihok nakahatag kaniya sa pagtahod sa tibuuk unibersidad. Matinud-anon siya nga sumusunod sa Romano nga Iglesya, ug usa ka makugihon nga nangita alang sa espirituhanon nga mga panalangin nga gipasalig niini. Panahon sa kasaulogan sa jubilee, miadto siya sa pagpangumpisal, naghatag sa katapusan nga mga sensilyo sa iyang gamay nga tipiganan ug miuban sa mga prosesyon, aron makaambit sa gisaad nga kapasayloan sa mga sala. Human sa iyang kurso sa kolehiyo, misulud siya sa pagtoon sa pagkapari, ug dali nakaangkon sa kadungganan, wala madugay nadugtong siya sa sawang sa hari. Nahimo siya nga propesor ug dayon direktor sa unibersidad diin siya nagkuha sa iyang edukasyon. Sa pila ka mga tuig ang kabus nga tinun-an nga wala pabayara sa kagastohan nahimo nga garbo sa iyang nasod, ug nabantog ang iyang ngalan sa tibuuk Europe. ADP 59.3

Apan sa laing natad gisugdan ni Huss ang buhat sa reporma. Human sa daghan nga katuigan sa iyang pagdawat og mga kamandoan sa pari gitudlo siya nga magwawali sa kapilya sa Betlehem. Ang nag-ugmad niini nga kapilya naghimo og pagbulut-an, usa ka dakung mahinungdanong butang, ang pagwali sa Kasulatan diha sa pinulongan sa mga tawo. Bisan pa sa pagsupak sa Roma niining paagiha, wala gayud kini matangtang sa bug-os didto sa Bohemia. Apan adunay dako nga pagkawalay alamag sa katawhan bahin sa Biblia, ug ang ngil-ad nga mga bisyo sa mga tawo makita sa tanang hut-ong. Gisaway ni Huss sa walay lipodlipod kining mga kadaotan, ug naghangyo pinasikad sa pulong sa Dios sa pagtuman sa mga patukuranan sa kamatuuran ug sa kaputli nga iyang gipasantup. ADP 59.4

Usa ka lumulupyo sa Prague, si Jerome, nga sa ulahi nasuud pag-ayo ni Huss, sa iyang pagpauli gikan sa England nagdala sa mga sinulat ni Wycliffe. Ang rayna sa England, nga nakabig sa mga pagtolon-an ni Wycliffe, usa ka prinsesa nga taga-Bohemia, ug pinaagi usab sa iyang kabuyohan mikaylap ang mga sinulat sa Repormador sa iyang kaugalingon nasod. Gibasa ni Huss kini nga mga sinulat ni Wycliffe sa dako nga kasibot; iyang gitoohan nga ang tagsulat niini usa ka matinud-anon nga Cristohanon, ug nakauyon siya sa iyang gipahayag nga mga reporma. Diha na, bisan og wala kini niya mahibaloi, si Huss nakasulud sa usa ka dalan nga magpabulag kaniya gikan sa Roma. ADP 60.1

Niini nga panahona niabut sa Prague ang duha ka mga langyaw gikan sa England, maalam nga mga tawo, nga nakadawat sa kahayag ug niabut sa pagsangyaw niini diha sa layong dapit. Nagsugod sa pagataki sa kagahum sa papa, gipahilum dayon sila sa mga tinugyanan sa kagamhanan; apan sa pagkamadumilion sa pagbiya sa ilang katuyoan, naggamit sila sa lain nga mga paagi. Ingon nga mga tigdibuho ug mga magwawali usab, nagpadayon sila sa paggamit sa ilang kahanas. Sa usa ka dapit nga abli sa publiko nagpintal sila ug duha ka mga larawan. Ang usa nagrepresentar sa pagsulud ni Cristo sa Jerusalem, “Malumo, ug nagasakay sa usa ka asno” (Mateo 21:5) ug gisundan as Iyang mga tinun-an diha sa mga bisti nga nadugta sa panaw ug nagtiniil. Ang Iain nga litrato naghulagway sa usa ka prosesyon sa papa—ang papa nagbisti sa bililhon nga mga kupo ug tulo ka hutong nga korona, nagsakay sa usa ka kabayo nga nadayandayanan, giunahan sa mga musiko, ug gisundan sa mga kardinal ug mga pari sa nagsidlak nga mga bisti. ADP 60.2

Ania dinhi ang usa ka wali nga nagsakmit sa pagtagad sa tanan nga mga katawhan—ang kadaghanan sa katawhan nanan-aw sa mao nga hulagway. Walay usa nga masipyat sa pagbasa sa leksyon niini, ug daghan ang natandog pag-ayo pinaagi sa pagtandi, tali sa pagkalumo ug pagkamapainubsanon ni Cristo nga Agalon ug ang garbo ug pagkamapahitas-on sa papa, ang nagangkon nga alagad ni Cristo. Adunay dako nga kagubot sa Prague, ug ang mga langyaw paglabay sa panahon nakakaplag sa kinahanglanon alang sa ilang kahilwasan, sa paggikan. Apan ang leksyon nga ilang gitudlo wala malimti. Ang mga hulagway nakadulot sa halalum sa hunahuna ni Huss, ug nakagiya kaniya sa labing masubsob nga pagtoon sa Biblia ug sa mga sinulat ni Wycliffe. Bisan ug wala siya maandam, sa pagdawat sa tanang reporma nga gitudlo ni Wycliffe, iyang nakita sa labaw ka dayag ang matuud nga kinaiya sa papado, ug sa labaw ka mainiton nagsaway sa garbo, sa pangandoy, ug sa pagkatampalasan sa kagamhanan sa simbahan. ADP 60.3

Gikan sa Bohemia, ang kahayag nikaylap ngadto sa Germany, tungud sa mga kasamok sa Unibersidad sa Prague hinungdan sa paghawa sa gatusan ka mga estudyante nga German. Daghan kanila nakadawat gikan kang Huss sa ilang una nga kahibalo sa Biblia, ug sa ilang pagpauli, ilang gisangyaw ang ebanghelyo sa ilang yutang natawhan. ADP 60.4

Ang mga maayo nga mga balita sa buhat didto sa Prague gidala didto sa Roma, ug si Huss gipaatubang dayon sa papa. Ang pagtuman niini mao ang kasigurohan sa iyang kamatayon. Ang hari ug rayna sa Bohemia, ang unibersidad, ang mga sakup sa mga halangdong mga tawo, ang mga opisyal sa kagamhanan, naghiusa sa paghangyo sa papa nga si Huss tugutan sa pagpabilin sa Prague, ug sa pagtubag sa Roma pinaagi sa delegado. Imbis nga motugot niini nga hangyo, gipadayon sa papa ang pagbista ug pagsilot kang Huss, ug dayon nagpadayag nga ang siyudad sa Prague ilalum sa silot. ADP 60.5

Niadtong panahona kini nga paghukum, sa diha nga ipahamtang, nakapaukay sa katilingban. Ang mga seremonyas nga nagauban niini gipahaum pag-ayo aron sa pagpalisang sa katawhan nga miila sa papa nga maoy representante sa Diyos, nagkuput sa mga yawi sa langit ug sa impyerno, ug nagbaton sa gahum sa pagpahamtang sa temporaryo ug espirituhanon nga mga paghukum. Gitoohan nga ang mga ganghaan sa langit gisirhan batok sa rihiyon nga gihampak sa silot; nga hangtod nga kini makapahimuut sa papa aron tangtangon ang hampak, ang mga patay gipagawas gikan sa mga dapit sa kalipay. Agi og handumanan niining makalilisang nga kalamidad, ang tanang mga serbisyo sa rilihiyon gihunong. Ang mga simbahan gisirhan. Ang mga kasal buhaton sa lataran sa simbahan. Ang mga minatay gilubong nga walay seremonyas, sa mga kanal, o sa mga uma. Busa pinaagi sa mga pamalaod nga makapahimuut sa panghanduraw, ang Roma nagagahum sa mga kaisipan sa katawhan. ADP 60.6

Ang siyudad sa Prague napuno sa kagubot. Usa ka dakung pundok sa katawhan nisaway kang Huss ingon nga maoy hinungdan sa ilang mga kalamidad, ug nagsugo nga siya itugyan sa pagpanimalus sa Roma. Aron sa pagpalinaw sa bagyo, ang repormador mibiya sa mubong panahon ngadto sa dapit nga iyang natawhan. Nagsulat ngadto sa mga higala nga iyang gibiyaan didto sa Prague, miingon siya: “Kon ako mibiya sa inyong taliwala, kini mao lang ang pagsunud sa pagtolonan ug sumbanan ni Jesu-Cristo, aron dili makahatag og lawak sa daotan nga mga hunahuna sa paghulagway sa ilang kaugalingon sa walay katapusang silot, ug aron dili mahimong hinungdan sa kasakit ug paglutos sa mga balaan. Ako mihunong usab pinaagi sa kabalaka nga ang dili balaan nga mga pari tingali magdili sa hataas nga panahon sa pagwali sa pulong sa Dios sa inyong taliwala; apan wala ako magpahunong kaninyo sa paglimud sa balaan nga kamatuuran nga alang niini uban sa tabang sa Dios, ako andam nga mamatay.”—Bonnechose, THE REFORMERS BEFORE THE REFORMATION, vol. 1 p. 87. Si Huss wala mohunong sa iyang buluhaton, kundili nagpanaw ngadto sa naglibot nga nasod, nagwali sa mahinalangpon nga panon sa katawhan. Busa ang mga paagi nga gigamit sa papa sa pagsumpo sa ebanghelyo, maoy nakahimo niini sa labaw pa kahalapad nga pagpakaylap. “Wala kitay mahimo batok sa kamatuuran, kondili alang sa mga kamatuoran.” 2 Corinto 13:8. ADP 61.1

“Ang hunahuna ni Huss, niini nga angang sa iyang buluhaton, daw nakakita sa talan-awon sa usa ka masakit nga panagsangka. Bisan og ang simbahan nagtinguha sa paglisang kaniya pinaagi sa iyang mga lipak, wala niya gisalikway ang iyang kagamhanan. Ang iglesya Romana alang kaniya mao gihapon ang asawa ni Cristo, ug ang papa maoy representante ug puli sa Dios. Ang gipakigbatokan ni Huss mao ang pagpangabuso sa panggahum, dili ang patukuranan niini. Kini nagdala sa makalilisang nga panagkaaway tali sa mga gitoohan sa iyang pagsabut ug sa mga pagangkon sa iyang konsyensya. Kon ang kagamhanan matarong ug dili masayup, sumala sa iyang pagtoo niini, ngano man nga napugus siya sa pagsupak niini? Ang pagtuman sumala sa iyang nakita, mao ang pagpakasala; apan ngano nga ang dili pag-tuman sa dili masayup nga iglesya makahatud niadto nga maong isyu? Mao kini nga suliran nga dili niya masulbad; mao kini ang pagduhaduha nga nagsakit kaniya sa tanang takna. Ang labing duul nga pagbanabana sa usa ka sulbad nga iyang mahimo, mao nga kini nahitabo pag-usab, maingon sa mga nangagi nga mga panahon sa Manluluwas, nga ang mga kaparian sa simbahan mahimong mga daotan, ug nagagamit sa ilang makatarunganon nga kagamhanan alang sa dili makatarunganon nga tumong. Mao kini ang naghatud kaniya sa pagsagup sa iyang kaugalingon nga pagtudlo, ug sa pagwali ngadto sa uban alang sa ila, ang sultihunon nga ang mga lagda sa Kasulatan, nagpahayag pinaagi sa salabutan, maoy nagmando sa kaisipan; sa laing pagkasulti, nga ang Dios nagasulti diha sa Biblia, ug dili ang iglesya nagasulti pinaagi sa mga kaparian, maoy usa nga dili masayup nga giya.”—Wylie, b. 3, ch. 2. ADP 61.2

Sa paglabay sa usa ka panahon nga ang kaguliyang sa Prague nahunong, si Huss mibalik ngadto sa iyang kapilya sa Betlehem, aron sa pagpadayon sa labaw pa nga kadasig ug kaisog sa pagwali sa pulong sa Dios. Ang iyang kaaway aktibo ug gamhanan, apan ang rayna ug kadaghanan sa mga harianon iyang mga higala, ug daghan nga mga tawo ang milaban kaniya. Ang pagtandi sa iyang putli ug makapatuboy nga mga pagtolon-an ug balaang kinabuhi ngadto sa makauulaw nga mga kalagdaan nga giwali sa mga Romanista, ug ang ilang pagpatuyang sa mga bisyo, daghan ang nagtoo nga dungganon ang pagkaanaa diha sa iyang kiliran. ADP 61.3

Hangtod niining panahona si Huss nagbarog nga nag-inusara sa iyang mga buluhaton; apan karon si Jerome, samtang didto siya sa England nagdawat sa mga pagtolon-an ni Wycliffe, miapil sa buhat sa reporma. Ang duha naghiusa sa ilang kinabuhi, wala magkabulag hangtod sa kamatayon. Ang kalantip sa pagsabut, ang pagkalarino mosulti ug sa kahibalo—mga gasa nga makadani sa kadaghanan—gibatonan sa pagkadungganon ni Jerome; apan niadtong mga kalidad nga nagsakup sa matuud nga kusog sa kinaiya, si Huss ang giila nga labaw ka dako niini. Ang iyang mainampingon nga paghukum maoy nagsanta sa pagkamainiton sa espiritu ni Jerome, kinsa uban sa matuud nga pagpaubus, nakasabut sa iyang katakus, ug nagpatalinghog sa iyang mga tambag. Ubus sa ilang hiniusa nga mga buluhaton ang reporma mikaylap sa makusog. ADP 61.4

Ang Dios nagtugot sa pagsidlak sa dako nga kahayag sa mga salabutan niining pinili nga mga tawo, nagpadayag kanila sa daghan nga kasaypanan sa Roma; apan wala sila makadawat sa tanan nga kahayag nga igahatag sa kalibutan. Pinaagi sa Iyang mga sulugoon, ang Dios naggiya og mga tawo sa pagpagawas sa kangitngitan sa Romanismo; apan daghan ug dagko ang mga babag nga ilang gihibalag, ug Iyang gimandoan sila sa pagpadayon, sa matag lakang sumala sa ilang madaog. Wala sila maandam sa pagdawat sa usa ka panahon sa tanan nga kahayag. Sama sa bug-os nga kahayag sa udtong tutok alang niadtong nagpuyo sa kangitngit sa dugay na nga panahon, nga kon ipadayag dayon, mosibog na hinoon sila gikan niini. Busa iyang gipasundayag kini ngadto sa mga pangulo, sa hinayhinay, sumala sa mahimo pagdawat sa katawhan. Sulud sa nagsunud nga mga kasiglohan, ang uban nga mga matinumanon nga mga magbubuhat mosunud, sa paggiya sa katawhan ngadto sa unahan pa sa dalan sa reporma. ADP 62.1

Ang kabangian sa sulud sa iglesya nag-padayon. Tulo ka mga papa nag-ilogay sa labing hataas nga lingkoranan, ug ang ilang panagaway naglukup sa Cristianismo sa krimen ug kagubot. Wala pa matagbaw sa paglabayay sa mga tunglo, migamit sila sa kalibutanon nga mga hinagiban. Ang matag usa kanila nagsinumbongay batok sa usa og usa nga namalit og mga armas ug adunay mga sundalo. Gikinahanglan gayud ang salapi; ug aron sa pagbaton niini, ang tanang gasa, mga pangatungdanan, ug mga panalangin sa simbahan gitanyag nga mapalit. (Tan-awa ang nota sa Appendix alang sa pahina 37) Ang kaparian usab, nag-awat sa ilang mga labaw, namaligya og pasaylo ug nakiggubat aron sa pagpaubus sa ilang mga kaatbang, ug nagsigpalig-onay sa ilang kaugalingon nga gahum. Uban sa nagkadako nga kaisog sa matag adlaw, mibadlong si Huss batok sa mga dulumtanan nga gitugutan sa ngalan sa rilihiyon; ug gisumbong sa katawhan sa dayag ang mga pangulo nga Romanista nga maoy hinungdan sa mga kagul-anan nga nagpuno sa Cristianismo. ADP 62.2

Sa makausa pa ang dakbayan sa Prague daw diha na sa tampi sa dugoon nga panagkaaway. Sama sa nanglabay nga mga kaliwatan, ang mga sulugoon sa Dios gi-sumbong ingon nga “siya nga nagasamok sa Israel.” 1 Hari 18:17. Ang dakbayan gibutang na ubus sa disiplina, ug mipahawa si Huss sa iyang natawhan nga dapit. Ang pamatuud nga gidala sa matinumanon gikan sa iyang hinigugma nga kapilya sa Betlehem natapos. Magsulti siya gikan sa labaw kadako nga plataporma, ngadto sa tanan nga Cristohanon, sa dili pa ihalad ang iyang kinabuhi ingon nga saksi alang sa kamatuuran. ADP 62.3

Aron pagtambal sa mga daotan nga nagsamok sa Europe, ang kinatibuk-an nga konsilyo nagtigum didto sa Constance. Gipatawag ang konsilyo, ubus sa handum ni emperador Sigismund, pinaagi sa usa sa tulo ka nag-ilogay nga mga papa, nga si Juan XXIII. Ang pagsugo alang sa usa ka konsilyo layo ra kaayo sa kagustohan ni Papa Juan, kansang kinaiya dili makabarog sa pakisusi bisan pinaagi sa mga kaabag sa simbahan niadtong mga panahona. Apan, wala siya mangahas sa pagsupak sa kabubut-on ni Sigismund. (Tan-awa ang Appendix.) ADP 62.4

Ang dugukan nga mga tumong nga buhaton sa konsilyo mao ang pagtambal sa pagkabahinbahin sulud sa iglesya, ug sa pagpanginlabot sa pagtolon-an nga tinumotumo. Busa ang duha ka tawo nga supak sa papa gipatawag sa pag-atubang niini, ug ang nag-una nga nagamantala sa bag-o nga mga panghunahuna nga si John Huss. Ang nag-una, nga adunay pagtagad sa ilang kaugalingon nga kasigurohan, wala motambong sa personal, kundili girepresentahan sa ilang mga delegado. Si Papa Juan, nga maoy gisugo sa pagtawag og konsilyo, mitambong uban sa daghan nga bagutbut, nagduda sa nagpahipi nga katuyoan sa emperador sa pagpahawa kaniya, ug nahadlok tungud sa iyang mga bisyo nga nakapaulaw sa tiyara o harianong korona, ug usab sa mga salaod nga naghuput niini. Apan misulud siya sa dakbayan sa Constance uban sa dako nga prosesyon, giubanan sa mga kadagkoan sa labing hataas nga ranggo, ug gisundan sa hataas nga lumbay sa mga konsorte. Ang tanan nga mga pari ug mga pangulo sa dakbayan, uban sa dako nga duut sa katawhan, misugat kaniya. Ibabaw sa iyang ulo adunay bulawan nga tapangko, gipas-an sa upat ka nag-una nga mga sakup sa gingharian. Ang ostya gipas-an una kaniya, ug ang mga mabulukon nga mga bisti sa mga kardinal ug mga dungganon nga sakup sa simbahan nakadugang sa mabulukon nga prosesyon. ADP 62.5

Wala madugay adunay lain nga pumapanaw ang nagkaduul sa Constance. Nakaamgo si Huss sa mga peligro nga naghulga kaniya. Mibulag siya gikan sa iyang mga higala nga daw dili na gayud sila magkakita pag-usab, ug nagpadayon sa iyang panaw uban sa pagbati nga siya nagpadulong sa bitayanan. Bisan og aduna siyay safe-conduct o usa ka nilagdaan nga kaligunan nga magpahigawas ni bisan kinsa sa katalagman, nga iyang nadawat gikan sa hari sa Bohemia, ug adunay lain pa gikan kang emperador Sigismund, mihimo gihapon siya og pagpangandam alang sa kalagmitan sa iyang kamatayon. ADP 63.1

Sa iyang sulat ngadto sa iyang mga higala sa Prague nag-ingon siya; “Mogikan na ako mga igsoon, nga adunay kasulatan nga ako pagabantayan sa hari, aron sa pakighibalag sa daghan mga kaaway hangtod sa kamatayon.... Ako motug-an niining tanang diha sa Dios nga makagagahum sa tanan, diha sa akong Manluluwas; nagsalig ako nga Siya magpatalinghog sa inyong mainiton nga mga pagampo, nga Siya maghatag kanako sa Iyang kaalam sa akong pagpanulti, aron ako makasukol kanila; Ug nga Siya maghatag kanako sa Iyang Balaang Espiritu sa pagpalig-on kanako sa Iyang kamatuuran, aron ako makaatubang diha sa kaisog, sa mga pagsulay, sa bilanggoan kon kinahanglan, sa mabangis nga kamatayon. Si Cristo-Jesus nagantos alang sa Iyang mga hinigugma; Ug busa mahibulong pa ba kita nga Siya nagpabilin kanato og sumbanan, aron nga kita makalahutay uban sa pailub sa tanang butang alang sa atong kaluwasan? Siya mao ang Dios, ug kita Iyang mga linalang; Siya ang Ginoo, ug kita Iyang mga alagad; Siya mao ang Agalon sa kalibutan, ug kita talamayon nga mga tawo—apan Siya nagantos! ngano man nga kita dili magantos usab, labi na kon ang pagantos alang sa pagputli kanato? Busa mga hinigugma, kon ang akong kamatayon makatampo ngadto sa Iyang himaya, magampo kamo nga kini moabut sa madali, ug nga Siya mohimo sa pagtabang sa kanunay sa akong mga kalisdanan. Apan kon maayo pa nga mahibalik ako kaninyo, magampo kita nga ako makabalik nga walay mansa—nga dili unta ako magpugong sa bisan gamay nga kamatuuran sa ebanghelyo, aron ako magbilin sa akong kaigsoonan og maayo nga sumbanan nga sundon. Tingali, dili na gayud kamo makakita sa akong nawong sa Prague; Apan kon kabubut-on sa gamhanan nga Dios nga ako makabalik nganha kaninyo, magpadayon kita uban sa nagdugang nga kalig-on sa kasingkasing diha sa kahibalo ug sa gugma sa Iyang balaod.”—Bonnechose, vol. 1 pp. 147, 148. ADP 63.2

Sa lain nga sulat, ngadto sa usa ka pari nga nahimo nga tinun-an sa ebanghelyo, si Huss nagsulti uban sa dako nga pagpaubus bahin sa iyang mga kasaypanan tungud sa “iyang kalipay nga nagasul-ub sa mabulukon nga bisti, ug sa pagwaldas sa mga takna sa mga trabaho nga walay kapuslanan.” Iyang gidugang kining makatandog nga mga tambag; “Hinaot nga ang himaya sa Dios ug ang kaluwasan sa mga kalag maoy magpuno sa akong mga hunahuna ug dili ang pagpanag-iya og mga kaayohan ug kayutaan. Magmatngon nga dili magpaanyag sa imong balay nga labaw kay sa imong kalag; ug labaw sa tanan, atimana ang imong espirituhanon nga gambalay. Magbalaan ka ug magpaubus uban sa mga kabus ug ayaw hutda ang imong mga katigayunan diha sa pagkinan-anay. Kon dili ka magausab sa imong kinabuhi ug maglikay gikan sa mga pagpatuyang, nahadlok ako nga ikaw kastiguhon pag-ayo, sama kanako.... Ikaw nasayod sa akong pagtolon-an, kay imong gidawat ang akong mga pahimangno gikan sa imong pagkabata; busa walay pulus nga ako magsulat pa kanimo bahin niini. Apan ako nagatugon kanimo, pinaagi sa kalooy sa Ginoo, sa dili pagawat kanako sa bisan sa unsa sa akong mga kakawangan nga imong nakita nga maoy akong mahulugan.” Sa tabon sa maong sulat; iyang gidugang: “Ako nagatugon kanimo, higala ko, nga dili nimo ablihon kini nga selyo, hangtod nga imong masiguro ang kasayoran nga patay na ako.”— Ibid., vol. 1, pp. 148, 149. ADP 63.3

Sa iyang panaw, nakita ni Huss sa bisan diin nga dapit ang mga timaan sa pagkaylap sa iyang mga doktrina ug ang pinasahi nga katuyoan. Gipundukan siya sa mga tawo sa pagsugat kaniya, ug sa ubang mga lungsod ang mga pangulo ang nag-atiman kaniya sa iyang pagagi sa ilang mga dalan. ADP 64.1

Sa iyang pag-abut sa Constance, si Huss gitagaan sa hingpit nga kagawasan. Gawas sa proteksyon nga gikan sa emperador alang sa iyang pagpanaw gidugangan sa personal nga pasalig sa panalipod nga gikan sa papa. Apan, diha sa paglapas niini nga solemne ug gisubli nga mga pamatuud, sa wala madugay gidakup ang Repormador ubus sa kamandoan sa papa ug sa mga kardinal, ug gitambog ngadto sa usa ka mahugaw nga bilanggoan. Sa ulahi gibalhin siya sa usa ka lig-on nga kastilyo tabok sa Rhine, ug didto siya nagpabilin nga usa ka binilanggo. Ang papa, nga nakakuha ug gamay nga kaayohan sa iyang tinunto, wala madugay gibanlod usab sa mao nga bilanggoan. Ibid., vol. 1, p. 247. Siya napamatud-an atubangan sa konsilyo nga sad-an sa labi nga ngil-ad nga krimen, gawas sa pagpatay, pagpamaligya og panalangin ug sa pagpanapaw, “mga sala nga dili angayan nga nganlan.” Busa ang konsilyo nagpahibalo; ug sa katapusan gikuha kaniya ang tiyara o tulo ka hut-ong nga korona, ug siya gibilanggo. Ug ang mga supak sa mga papa gipamapha usab, ug ang bag-o nga papa gipili. ADP 64.2

Bisan og ang papa sad-an sa labaw pa ka dako nga mga salaod kay sa gisumbong ni Huss batok sa mga pari, tungud niini siya nanawag og reporma, ang mao gihapon nga konsilyo nga nagpakaulaw sa papa maoy nanghimaraot sa Repormador. Ang pagkabilanggo ni Huss nakapasilaub sa dako nga kapungut didto sa Bohemia. Ang gamhanan nga mga tawo nagpadala ngadto sa konsilyo sa ilang matinud-anon nga mga protesta batok niini nga gibuhat nila. Ang emperador, nga nagdumili sa pagtugot sa paglapas sa safe-conduct, nibabag sa pagbista batok kaniya. Apan ang mga kaaway sa Repormador naningkamot gayud. Sila midangup sa pagdumut sa emperador, sa iyang mga kahadlok, sa iyang kadasig sa iglesya. Ilang gipasaka ang hataas nga mga pangatarungan sa pagpamatuud nga “ang pagtoo dili pagabatonan uban sa eheres o magsusupak sa gidawat nga pagtoo, o sa mga tawo nga gitahapan nga nagpatootoo, bisan pa sa mga pasalig nga pagbantay nga gihitso kanila gikan sa mga emperador ug mga hari.”—Jacques Lenfant, HISTORY OF THE COUNCIL OF CONSTANCE, vol. 1, p. 516. Mao nga sila midaog batok kang Huss. ADP 64.3

Naluya tungud sa balatian og pag-kabilanggo—tungud sa tun-ogon ug baho nga hangin sa iyang bilanggoan maoy nakapahilanat kaniya nga hapit motapos sa iyang kinabuhi—sa katapusan gidala si Huss atubangan sa konsilyo. Uban sa mga kadina siya nagbarog atubangan sa emperador, kansang kadungganan ug maayong pagtoo gisaad sa pagpalipod kaniya. Panahon sa iyang hataas nga bista siya nagbarog nga malig-on sa pagpabilin sa kamatuuran, ug sa presensya sa nagkatigum nga mga pangulo sa simbahan ug sa estado, iyang gisulti ang solemne ug matuud nga protesta batok sa mga kahugawan sa mga kagamhanan. Sa gipapili siya sa pagbulag sa iyang mga doktrina o antuson ang kamatayon, iyang gidawat ang dangatan sa usa ka martir. ADP 64.4

Ang grasya sa Dios nagpalig-on kaniya. Sa mga semana sa iyang pagantos nga mi-labay sa wala pa ang iyang katapusan nga sentensya ang kalinaw sa Langit nagpuno sa iyang kalag. “Ako nagsulat niini nga sulat,” miingon siya sa usa ka higala, “sulud sa akong bilanggoan, ug uban sa akong giposasan nga mga kamut, nagpaabot sa akong sentensya sa kamatayon ugma... kon, uban sa pagtabang ni Cristo Jesus, kita magkahibalag pag-usab sa matamis nga kalinaw sa umalabot nga kinabuhi, imong mahibaloan kon unsa ka maloloyon ang Dios kanako, unsa ka kusganon siya nagatabang kanako taliwala sa akong mga tentasyon ug mga pagsulay.”—Bonnechose, vol. 2, p. 67. ADP 64.5

Diha sa kangitngit sa iyang bilanggoan, iyang nakita ang kadaugan sa matuud nga pagtoo. Mibalik pinaagi sa iyang damgo ngadto sa kapilya sa Prague diin iyang giwali ang ebanghelyo, iyang nakita ang katawhan ug ang iyang mga obispo nga nagpanas sa mga hulagway ni Cristo nga iyang gipintal sa mga bongbong niini. “Kini nga panan-awon nakapaluya kaniya: apan pagkasunud adlaw iyang nakita ang daghang mga pintor nga nagkapuliki sa pagpabalik sa maong mga hulagway nga labi pa kadaghan ug sa mas masanag nga mga kolor. Pagkahuman sa ilang trabaho, ang mga pintor, nga gilibutan sa bagang pundok sa katawhan, nagkanayon, ‘Karon paanhia ang mga papa ug mga obispo; dili na sila makahimo pagpanas niini!’ ” Matod sa Repormador, sa iyang pag-asoy sa iyang damgo: “Akong gipaniguro kini, nga ang dagway ni Cristo dili na gayud mapanas. Naghandum sila nga mawagtang kini, apan ipintal na usab kini sa tanang kasingkasing pinaagi sa labaw pa ka maayong mga magwawali kay kanako.”—D’Aubigne, b. 1, ch. 6. ADP 65.1

Sa katapusang higayon, gidala si Huss sa atubangan sa konsilyo. Usa kadto ka dako ug maalamon nga asembliya—ang emperador, ang mga prinsipe sa imperyo, ang harianong mga tinugyanan, ang mga kardinal, mga obispo, ug mga pari, ug ang bagang pundok sa katawhan nga mitambong aron motan-aw sa mga hitabo sa maong adlaw. Gikan sa tanang bahin sa Cristohanong kalibutan nagtigum ang mga saksi niining nahaunang dako nga halad sa dugay nang pagkaaway nga pinaagi niini masiguro ang kagawasan sa kaisipan. ADP 65.2

Ingon nga gipatawag alang sa iyang katapusang desisyon, gipamatuud ni Huss ang iyang pagdumili sa pagtahan, ug, gipunting ang iyang mahait nga pasiplat ngadto sa hari kansang sinaaran nga pulong napakaulawan sa paglapas, siya nagpamatuud: “Akong gitinguha, uban sa akong gawasnon nga kabubut-on, ang pagpakita atubangan niining konsilyo, ilalum sa panalipod sa publiko ug sa pagsalig sa emperador nga mitambong dinhi.”—Bonnechose, vol. 2, p. 84. Namula pag-ayo si Sigismund sa diha nga gitan-aw siya sa tanan nga nanambong. ADP 65.3

Gipakanaog ang hukum, nagsugod na ang seremonya sa pagpakaulaw. Gisuluban sa mga obispo ang ilang binilanggo sa kupo sa pagkaobispo, ug samtang siya mikuha sa kupo sa pari, miingon siya: “Ang atong Ginoong Jesucristo gitabunan sa puti nga kupo, aron sa pag-insulto, samtang gidala Siya ni Herodes sa atubangan ni Pilato.”— Ibid., vol. 2, p. 86. Sa gisubli na usab siya pagaghat sa pagbakwi, iyang giatubang ang katawhan ug nagkanayon: “Sa unsa man diay nga nawong nga akong atubangon ang kalangitan? Unsaon nako pagtan-aw niadtong dakung panon sa katawhan nga akong nawalihan sa putli nga ebanghelyo? Dili; akong gimahal ang ilang kaluwasan labaw kay niining kabus nga lawas, nga karon gitudlo na ngadto sa kamatayon.” Samtang giusausa og tangtang ang kupo, ang matag usa ka obispo naglitok og pulong sa tunglo samtang iyang gibuhat ang iyang bahin sa seremonya. Sa katapusan “ilang gibutangan ang iyang ulo og kalo nga papel nga daw ingon og porma sa piramid nga gipintalan og makalilisang nga mga hulagway sa mga yawa uban sa pulong ‘Pangulong erehes’ nga dayag kaayo sa atubangan. ‘Sa labing dakung kalipay,’ matod ni Huss, ‘akong isul-ub kining korona sa kaulawan alang Kanimo, O Jesus, kinsa alang kanako nagsul-ub og korona sa mga tunok.’ ” ADP 65.4

Sa human na ang pagdayandayan kaniya, “ang kaparian nag-ingon, ‘Karon among itugyan ang imong kalag ngadto sa yawa.’ ‘Ug ako,’ matod ni Huss, samtang iyang gitutok ang iyang mga mata ngadto sa langit, ‘magatugyan sa akong espiritu nganha sa Imong mga kamut, O Ginoong Jesus, kay Ikaw nagtubus kanako.’ “— Wylie, b. 3, ch. 7. ADP 65.5

Gitugyan na siya ngadto sa kalibutanon nga mga kagamhanan ug gidala ngadto sa patyanan. Nagsunud ang prosesyon sa bagang duut sa katawhan, ginatus ka armado nga mga tawo, mga pari ug mga obispo sa ilang mahalon nga mga kupo, ug ang mga lumulupyo sa Constance. Sa paghigut kaniya sa usa ka poste, ug ang tanan andam na sa pagdagkot sa kalayo, giawhag pa gayud sa makausa ang martir sa pagsalikway sa iyang mga sayup aron siya maluwas. “Unsa nga mga sayup,” matod ni Huss, “nga akong isalikway? Nahibalo ako nga ako dili sad-an sa bisan unsa nga butang. Ang Dios mao ang akong saksi nga ang tanan nga akong gisulat ug giwali gitumong alang sa pagluwas og mga kalag gikan sa sala ug kalaglagan; ug busa, sa labing malipayon akong pamatudan uban sa akong dugo ang kamatuuran nga akong gisulat ug giwali.”— Ibid, b. 3, ch. 7. Sa nagdilaab na ang kalayo sa iyang palibot, nagsugod siya og awit, “Jesus Ikaw nga Anak ni David, malooy Ikaw kanako,” nagpadayon kini hangtod nga nahilum ang iyang tingog sa dayon. ADP 65.6

Bisan ang iyang mga kaaway natandog sa iyang bayanihong panagway. Usa ka mainitong sumusunod sa papa, naghulagway sa pagkamartir ni Huss, ug ni Jerome, nga wala magdugay namatay sunud, nagkanayon: “Ang duruha nagbaton sa malig-on nga panghunahuna sa pagkaduul na sa ilang katapusang takna. Nangandam sila alang sa kalayo nga daw padulong sila sa kumbira sa kasal. Wala sila maglitok og mga pulong sa kasakit. Pagsilaub na sa kalayo, nagsugod sila sa pag-awit og mga alawiton sa pagdayeg sa Dios; ang talagsaon nga kabangis sa kalayo maoy nakapahunong sa ilang pagkanta.”— Ibid., b. 3, ch. 7. ADP 66.1

Sa pagkaugdaw na sa lawas ni Huss, ang iyang abo, uban sa yuta nga nahulogan niini, giponpon ug gilabay sa suba sa Rhine, ug gianod ngadto sa lawod sa dagat. Kawang lamang ang panghanduraw sa iyang mga manglulutos nga ilang naibut ang gamut sa mga kamatuuran nga iyang giwali. Dyutay lang ang ilang gidamgo nga ang mga abo nianang adlawa nga ilang gipaanod ngadto sa dagat mahimong daw binhi nga nakatag sa tanang kanasuran sa yuta; nga sa kayutaan nga wala pa mahibaloi kini magabunga og daghan nga saksi alang sa kamatuuran. Ang tingog nga nakasulti didto sa konsilyo sa hawanan sa Constance adunay napukaw nga mga lanog nga madungog sa tanang katuigan nga umalabot. Wala na si Huss, apan ang mga kamatuuran nga iyang gipakamatyan dili gayud mawala. Ang iyang panig-ingnan sa pagtoo ug pagkamakanunayon nakadasig sa panon sa katawhan sa pagbarog nga malig-on alang sa kamatuuran, atubangan sa pagsakit ug sa kamatayon. Ang pagpatay kaniya nahimong talan-awon sa tibuuk kalibutan sa pagkamaldito sa Roma. Ang mga kaaway sa kamatuuran, bisan og wala sila makahibalo niini, nagpadako sa kawsa nga sa kawang ilang gipaningkamutan sa pagguba. ADP 66.2

Apan lain na usab nga bitayan ang pabarogon sa Constance. Ang dugo sa lain nga saksi kinahanglan magpamatuud alang sa kamatuuran. Si Jerome sa iyang pagpagikan kang Huss padulong sa konsilyo, nagtambag kaniya nga magmaisugon ug magmalig-on, sa pag-ingon nga kon siya mapukan sa bisan unsa nga katalagman, siya modali sa paglupad aron sa pagtabang kaniya. Sa iyang pagkadungog sa pagkabilanggo sa Repormador, ang matinumanon nga sumusunod nagdali sa pagpangandam aron sa pagtuman sa iyang saad. Mipanaw siya padulong sa Constance nga walay dala nga safe-conduct, uban sa usa lamang ka kauban. Sa iyang pag-abut didto, nakatoo na siya nga iya lang gibutang ang iyang kaugalingon sa piligro, nga wala siyay mahimo aron sa pagluwas kang Huss. Mikalagiw siya gikan sa siyudad, apan gidakup siya sa iyang pagpauli ug gidala pagbalik nga puno na sa mga kadena ug gibantayan sa pundok sa kasundalohan. Sa iyang unang pag-atubang sa konsilyo ang iyang mga pagsulay sa pagtubag sa mga sumbong batok kaniya sugaton lamang og mga singgit, “Sunugon siya sa kalayo! sunugon!”—Bonnechose, vol. 1, p. 234. Gibilanggo siya, gikadenahan sa posisyon nga nakahatag kaniya sa hilabihang pagantos, ug ang gipakaon kaniya tinapay ug tubig lamang. Human sa pila ka mga bulan, ang kabangis sa iyang pagkapriso naghatag kang Jerome sa balatian nga naghulga sa iyang kinabuhi, ug sa kahadlok sa iyang mga kaaway nga tingali mawala siya, ilang gipaluagan ang pagtagad nila kaniya, bisan nagpabilin gihapon siya sa bilanggoan sa sulud sa usa ka tuig. ADP 66.3

Ang kamatayon ni Huss wala mosangpot sumala sa gilauman sa mga papista. Ang paglapas sa kasabutan sa pagpanalipod kaniya nakapatumaw sa bagyo sa kasuko, ug ingon nga mas siguro nga paagi, natino sa konsilyo, nga imbis sunugon si Jerome, pugson siya sa pagbiya sa iyang baroganan. Gidala siya sa atubangan sa asembleya, ug gitanyagan sa pagpili sa pagsalikway, o mamatay sa sunogan. Ang kamatayon sa sinugdan sa iyang pagkabilanggo ikaingon nga kalooy kon itanding sa makalilisang nga mga pagantos nga iyang naagian; apan karon sa iyang pagkaluya tungud sa balatian, tungud sa kabug-at sa iyang kahimtang sulud sa bilanggoan, ug ang pagsakit sa kahigwaos ug pagpaabot sa wala niya mahibaloi kon unsa, pagkahimulag gikan sa iyang mga higala, ug sa kaguul tungud sa kamatayon ni Huss, milukmay ang kalig-on ni Jerome, ug nagpasakup siya sa konsilyo. Iyang gitahan ang iyang kaugalingon sa pagsunud sa Catolico nga pagtoo, ug midawat sa hukum sa konsilyo sa paghukum nga sayup ang mga pagtolon-an ni Wycliffe ug Huss, gawas lang, sa “balaan nga mga kamatuuran” nga ilang gitudlo.— Ibid., vol. 2, p. 141. ADP 66.4

Tungud sa kakinahanglanon niini naningkamot si Jerome sa paghilum sa tingog sa kaisipan ug makalingkawas sa iyang kamatayon. Apan sa iyang pag-inusara didto sa bilanggoan iyang nakita sa labing tin-aw ang iyang nabuhat. Iyang gipamalandong ang kaisug ug ang pagkamaunungon ni Huss, ug nga nahisupak sa iyang paglimud ang kamatuuran. Naghunahuna siya sa balaan nga Agalon nga iyang gipanumpaan nga alagaron, kinsa tungud kaniya nagantos sa kamatayon didto sa krus. Sa wala pa siya moatras iyang nakaplagan ang kalipay, taliwala sa iyang mga pagantos, diha sa kasigurohan sa pagpakamaayo sa Dios; apan karon ang kahigwaos ug pagduhaduha naghasol sa iyang kalag. Nahibalo siya nga aduna pay lain nga iyang isalikway sa dili pa siya makadawat sa pakigdait sa Roma. Ang dalan nga iyang gisubay mosangpot lamang sa hingpit nga pagkahulog gikan sa kamatuuran. Ang iyang panaad gikuha: Aron lang makaikyas sa hamubo nga panahon sa pagantos dili niya ilimud ang iyang Ginoo. ADP 67.1

Wala madugay gidala siya pagbalik sa konsilyo. Ang iyang pagpasakup wala makatagbaw sa mga maghuhukum. Ang ilang kauhaw sa dugo nga napagana tungud sa kamatayon ni Huss, nangita og bag-o nga mga biktima. Pinaagi lamang sa walay pagalang-alang nga pagtahan sa kamatuuran ang makaluwas sa kinabuhi ni Jerome. Apan lig-on ang iyang pagbati sa pagsunud sa iyang igsoon sa pagtoo nga martir ngadto sa mga siga sa kalayo. ADP 67.2

Iyang gibawi ang iyang kanhi nga pagtahan ug, ingon sa usa ka himatyon nga tawo, sa solemne naghangyo og panahon nga isulti ang iyang paglaban. Nahadlok sa epekto sa iyang mga pulong, gimando sa mga kaparian nga igo lang siya magpamatuud o maglimud sa kamatuuran sa mga sumbong batok kaniya. Misupak ni Jerome batok sa maong kapintas ug pagkawalay hustisya. “Inyo akong gitanggong ug gipahilum sulud sa tulo ka gatus ug kap-atan ka mga adlaw sa usa ka makahahadlok nga bilanggoan,” matod niya, “taliwala sa hugaw, ug luud nga kabaho, ug gihikawan sa tanang panginahanglan; dayon inyo ako nga gipaatubang kaninyo, ug inyong gipaminawan ang akong makamatay nga mga kaaway, apan maghikaw kamo sa pagpaminaw kanako.... Kon matuud gayud kamo nga maalamon nga mga tawo, ug nga mga kahayag sa kalibutan, dili ninyo isapayan ang paglapas sa hustisya. Maingon nga ako usa lamang nga maluya nga tawo; ang akong akong kinabuhi dili kaayo mahinungdanon; ug sa akong pagtambag kaninyo sa dili pagpahamtang sa dili makatarunganon nga hukum, dyutay lang ang akong ikasulti kay sa inyo.”— Ibid., vol. 2, pp. 146, 147. ADP 67.3

Sa katapusan, gitugutan ang iyang hangyo. Sa atubangan sa iyang mga maghuhukum, miluhud si Jerome ug nagampo nga ang balaan nga Espiritu magagahum sa iyang mga hunahuna ug mga pulong, aron dili siya makasulti og sukwahi sa kamatuuran o dili ikahimuut sa iyang Agalon. Alang kaniya natuman niadtong adlawa ang saad sa Dios ngadto sa unang mga tinun-an: “Ug tungod kanako kamo pagataralon ngadto sa atubangan sa mga punoan ug sa mga hari.... Ug sa diha nga igatugyan na kamo nila, ayaw kamo pagkalibog kon unsaon ninyo pagsulti o unsay inyong igasulti, kay ang inyong igasulti igahatag ra niadtong taknaa; kay dili man kamo ang magasulti, kondili ang Espiritu sa inyong Amahan mao ang magasulti pinaagi kaninyo.” Mateo 10:18-20. ADP 67.4

Ang mga pulong ni Jerome nagpaukyab og kahibulong ug pagdayeg, bisan pa sa iyang mga kaaway. Sa tibuuk tuig, gibalhog siya sa bilanggoan, dili makabasa o makakita, diha sa hilabihan nga pagantos ug kahigwaos sa panghunahuna. Apan ang iyang pangatarungan gipahayag sa ka tinaw ug sa gahum nga daw wala matugaw ang iyang kahigayunan sa pagtoon. Iyang gitudlo sa mga naminaw kaniya ang hataas nga hanay sa balaang mga tawo nga gihukman sa dili matarong nga mga maghuhukum. Halos sa matag usa ka kaliwatan adunay mga tawo, samtang sila nagtinguha sa pagtuboy sa panahon sa katawhan, gipakaulawan ug gisalikway, apan sa ulahi napamatud-an nga takus diay pasidunggan. Si Cristo gihukman ingon nga usa ka makasasala atubangan sa dili matarong nga hukmanan. ADP 67.5

Sa iyang pagbawi, gisaway ni Jerome ang hukum nga napahamtang kang Huss; karon iyang gikasubo ug gisaksihan sa pagkawalay sala ug pagkabalaan sa martir. “Nakaila ako kaniya sukad pa sa iyang pagkabata,” matod niya. “Usa siya ka labing maayo nga tawo, matarong ug balaan; gihukman siya, bisan wala siyay sala.... Ako usab—andam na mamatay: Dili ako malisang atubangan sa mga pagsakit nga giandam alang kanako sa akong mga kaaway ug sa bakakon nga mga saksi, nga sa umalabot manubag sa ilang mga pagpakaaron-ingnon atubangan sa gamhanan nga Dios, nga dili malimbungan.”—Bonnechose, vol. p. 151. ADP 68.1

Uban sa kaulaw sa kaugalingon tungud sa iyang paglimud sa kamatuuran, nagpadayon si Jerome: “Sa tanang kasal-anan nga akong nabuhat sukad sa akong pagkabatan-on, walay bug-at kaayo sa akong hunahuna, ug nahimong dakung kahigwaos sa akong pagbati, ingon sa akong nabuhat niining makalaglag nga dapit, mao ang akong pag-uyon sa makasasala nga hukum nga gipahamtang kang Wycliffe, ug batok sa balaan nga martir, si John Huss, ang akong agalon ug higala. Oo! akong isugid gikan sa akong kasingkasing, ug ipamatuud uban sa kalisang nga akong gikaulaw ang pagdawat sa kahadlok sa kamatayon, akong gikondinar ang ilang mga doktrina. Busa ako nagpakilooy.... Labing Gamhanan nga Dios sa pagpasaylo kanako sa akong mga sala, ug ilabina gayud kini, ang labing grabe sa tanan.” Nagtudlo sa iyang mga maghuhukum, malig-on siya nga nagkanayon: “Inyong gihukman si Wycliffe ug si John Huss nga mga sad-an, dili tungud sa ilang pag-uyog sa doktrina sa simbahan, kundili sa ilang pagtumbok lamang sa makauulaw nga mga kahiwian nga gipasiugdahan sa kaparian—sa ilang pagpatuyang sa dungog, sa ilang garbo, ug ang tanang bisyo sa mga kaabag ug mga kaparian. Ang mga butang nga ilang gipamatud-an, ug dili malalis, ako usab naghunahuna ug nagpamatuud, sama kanila.” ADP 68.2

Gisumpo ang iyang mga pulong. Ang mga kaparian nga nagkurog na sa kapungut, misinggit: “Unsa pay dugang nga kinahanglan nga kamatuuran? Atong nakita sa atong mga mata ang labing gahian sa mga eheres!” ADP 68.3

Wala matandog sa kagubot, nakaingon si Jerome: “Unsa! naghunahuna ba kamo nga mahadlok ako mamatay? Inyo ako gipiutan sulud sa usa ka tuig sulud sa makahahadlok nga bilanggoan, nga labaw pang makalilisang kay sa kamatayon. Labi pa ka bangis ang inyong pagtagad kanako kay sa usa ka Turko, Judio, o pagano, ug ang akong mga unud nangadunot na gani bulag sa akong mga bukog nga buhi; apan wala gihapon ako moriklamo, kay ang pagkaguul dili maayo alang sa usa ka tawo sa kasingkasing ug sa espiritu; apan dili ako makapugong sa kahibulong nianang dakung kabangis batok sa usa ka Cristohanon.”— Ibid, vol. 2, pp. 151-153. ADP 68.4

Sa makausa pa mihagurus ang bagyo sa kasuko, ug gidali si Jerome pagpabalik sa bilanggoan. Apan adunay mga tawo sa katilingban nga natandog sa mga pulong ni Jerome ug naghandum sa pagluwas sa iyang kinabuhi. Giduaw siya sa mga dagkong tawo sa simbahan ug nag-awhag sa pagpailalum kaniya sa konsilyo. Ang labing malantip nga mga sugyot gihatag kaniya ingon nga ganti sa iyang pag-usab sa iyang paghunahuna batok sa Roma. Apan sama sa iyang Agalon sa gitanyagan sa kahimayaan niining kalibutan, nagpabilin si Jerome nga lig-on. ADP 68.5

“Ipamatuud kanako gikan sa Balaang Kasulatan nga nasayup ako,” matod niya, “ug mobiya ako niini.” ADP 68.6

“Ang Balaang Kasulatan!” nagkanayon ang usa sa iyang mga manunulay, “ang tanan ba paghukman pinaagi kanila? Kinsa may makasabut kanila hangtod nga hubaron sila sa simbahan?” ADP 68.7

“Labaw pa ba ka takus ang mga tradisyon sa pagtoo kay sa ebanghelyo sa atong Manluluwas?” mitubag si Jerome. “Wala magtambag si Pablo sa iyang mga gisulatan sa pagpaminaw sa mga tradisyon sa mga tawo, kundili nag-ingon siya, ‘Susiha ninyo ang mga Kasulatan.’ ” ADP 69.1

“Erehes!” mao ang tubag, “Nagbasol ako nga naghangyo ako kaninyo sa dugay nang panahon. Akong nakita nga ikaw gipadasig sa yawa.”—Wylie, b. 3, ch. 10. ADP 69.2

Wala madugay gihukman siya. Gidala siya sa mao gihapon nga dapit diin si Huss nagtugyan sa iyang kinabuhi. Nag-awit siya sa dalan, misanag ang iyang panagway sa kalipay ug kalinaw. Nagatutok siya kang Cristo, ug nawad-an siya sa mga kalisang sa kamatayon. Sa pagduul na sa moduslit sa sugnod sa pagsunog kaniya, si Jerome nagkanayon: “Duul na ngari sa kaisog; iduslit na ang kalayo sa akong nawong. Kon nahadlok pa ako, wala unta ako dinhi.” ADP 69.3

Ang iyang katapusang mga pulong, nga gipamulong samtang ang mga siga sa kalayo midilaab na sa iyang palibot, usa ka pagampo. “Ginoo, Makagagahum sa Tanan nga Amahan,” mituaw siya, “kaloy-i ako, ug pasayloa ang akong mga sala; kay nahibalo Ikaw nga kanunay ako nahigugma sa Imong kamatuuran.”—Bonnechose, vol. 2, p. 168. Nahunong ang iyang tingog, apan nagpadayon paglihok ang iyang mga ngabil sa pagampo. Sa pagkapalong na sa kalayo, ang mga abo sa martir, uban sa yuta nga nahulugan niini, giponpon, ug sama sa kang Huss, gilabay ngadto sa suba sa Rhine. ADP 69.4

Busa nalaglag ang matinumanon nga mga magdadala sa kahayag. Apan ang kahayag sa mga kamatuuran nga ilang gimantala—ang kahayag sa ilang bayanihon nga panig-ingnan—dili mapalong. Sama sa pagsulay sa mga tawo sa pagpabalik sa adlaw aron mapugngan ang pag-abut sa kadlawon nga duul na magdan-ag sa kalibutan. ADP 69.5

Ang pagpatay kang Huss nakadagkot sa siga sa kasuko ug kalisang didto sa Bohemia. Nakatandog kini sa tibuuk nasod nga nahulog siya nga usa ka tukbonon sa daotan nga katuyoan sa kaparian ug sa pagkamabudhion sa emperador. Gipaila siya nga usa ka matinumanon nga magtutudlo sa kamatuuran, ug ang konsilyo naghukum kaniya sa kamatayon gisumbong sa sala nga pagpatay. Ang iyang mga doktrina niining panahona nakadani sa labaw pa ka daghang pagtagad kay sa kaniadto. Pinaagi sa mga kamandoan sa papado ang mga sinulat ni Wycliffe gipangsunog. Apan ang uban nga nakaikyas sa sunog gipagawas na gikan sa mga tagoanan ug giton-an uban ang Biblia, o ang mga bahin niini nga nabatonan sa mga tawo, ug daghan ang nagiyahan sa pagdawat sa nareporma nga pagtoo. ADP 69.6

Ang mga mamumuno ni Huss wala lang mobarog sa kahilum ug pagsaksi sa kadaugan sa iyang kawsa. Ang papa ug ang emperador nag-usa sa pagligis sa kalihukan, ug ang kasundalohan ni Sigismund gihandos ngadto sa Bohemia. ADP 69.7

Apan usa ka tigluwas gipatumaw, si Ziska, nga sa wala madugay human sa pagsugod sa gubat nabuta sa hingpit, apan usa sa labing takus nga mga heneral sa iyang kapanahunan, mao ang pangulo sa mga taga-Bohemia. Nagsalig sa panabang sa Dios ug sa pagkamatarong sa ilang kawsa, nga ang katawhan mibarog pagsukol sa labing gamhanan nga kasundalohan nga ikapadala batok kanila. Kanunay nga nagatukod og armada sa kasundalohan ang emperador, ug gipasulong ngadto sa Bohemia, apan gipakaulawan lamang sila sa katawhan. Ang mga sumusunod ni Huss nagbarog ibabaw sa kahadlok sa kamatayon, ug walay makabatok kanila. Pila ka tuig human sa pagsugod sa gubat, namatay ang maisugon nga Ziska; apan gipulihan ang iyang dapit ni Procopius, nga sama kaisog kang Ziska ug ingon ka hanas nga heneral, ug sa pila ka mga higayon labaw pa ka takus nga pangulo. ADP 69.8

Ang mga kaaway sa mga taga-Bohemia, sa ilang pagkahibalo nga patay na ang buta nga manggugubat, naghunahuna nga mao na kadto ang ilang higayon sa pagbawi sa ilang nangaging kapildihan. Ang papa nagmando na og krusada (panon sa Catolikong kasundalohan nga gimugna sa pagbawi sa nailog) sa pakigbatok sa mga sumusunod ni Huss, ug adunay baga na usab nga pwersa nga iyang gipasulong sa Bohemia, apan nakasugat hinoon sa makalilisang nga kaparutan. Lain na usab nga krusada ang gipabarog. Sa Europe, gitigum sa papa ang tanang kanasuran, mga tawo, salapi, ug mga hinagiban sa gubat. Nagpunsisok ang panon sa katawhan sa bandila sa papa, gipasaligan nga sa katapusan masumpo na gayud ang mga erehes nga sumusunod ni Huss. Masaligon sa kadaugan, ang dakung armada misulong sa Bohemia. Nagkausa ang katawhan sa pagbuntog kanila. Nag-abot ang duha ka habig sa kasundalohan nga naulang lamang sa suba sa ilang taliwala. “Dako kaayo ang pwersa sa mga krusado, apan sa baylo nga molatas sa maong suba, ug makigaway sa mga katawhan ni Huss nga mao pa lang ang ilang pagkahibalagay, nanagtindog nalang sila nga nagtinan-aw sa kahilum sa mga manggugubat.”—Wylie, b. 3, ch. 17. Dayon kalit lang nga mihugpa ang kahibulongan nga kahadlok sa panon nga nanulong. Sa walay palanog, kadtong bagang panon sa kasundalohan nagkatibulaag nga daw gigukod sa dili makita nga gahum. Daghan ang gipamatay sa kasundalohan ni Huss, nga nanggukod sa mga layas, ug daghan kaayo ang nakuha nga mga butang gikan sa nanulong nga kasundalohan nga nahulog sa mga kamut sa mga mananaog, busa ang maong gubat, nga imbis makapapobre, nakapadato na hinoon sa mga tawo sa Bohemia. ADP 69.9

Pila ka tuig sa ulahi, ilalum sa bag-ong papa, adunay lain na usab nga krusada ang gipasulong. Sama sa una, gitigum ang mga tawo ug mga salapi gikan sa mga kanasuran sa papa sa Europe. Dako kaayo ang mga pagpasibot nga gitanyag ngadto sa moapil niining makatalagmanon nga kalihukan. Ang hingpit nga pagpasaylo sa labing grabe nga krimen gipasalig ngadto sa matag krusado. Ang tanang mangamatay sa gubat gisaaran og dako nga ganti didto sa langit ug ang mahibilin nga buhi makaani og kadungganan ug katigayunan sa natad sa panggubatan. Sa makausa pa dako gihapon nga armada ang natigum, ug sa ilang paglatas sa utlanan misulud sila sa Bohemia. Ang mga kasundalohan sa mga katawhan ni Huss miatras sa ilang atubangan ug hangtod nga nagkaduul na sila sa nasod, ug naggiya kanila sa pagangkon sa kadaugan nga nabatonan nang daan. Sa katapusan mibarog ang kasundalohan ni Procopius, midasdas sa nanulong ug nakigaway kanila sa tinud-anay gayud. Ang mga krusado nakaamgo sa ilang sayup, nanghigda didto sa ilang kampo nga nagpaabut sa kasundalohan sa pikas. Sa pagkadungog nila sa tingog sa nagkaduul nga armada, bisan wala pa nila makita ang mga katawhan ni Huss, gibati na usab og dakung kalisang ang mga diha sa krusada. Gipanglabay sa mga prinsipe, mga heneral, ug yano nga mga sundalo, ang ilang mga hinagiban, nanalagan sa bisan diin na lamang. Napakyas pag-ayo ang piniyalan sa papado, nga maoy nangulo sa pagsulong, sa iyang paningkamot sa pagdasig sa iyang nagkatibulaag nga pwersa. Bisan giunsa niya sa pagpaningkamot, sa katapusan midalagan na lang usab siya uban sa mga nangalagiw. Hingpit ang kapildihan, ug sa makausa pa daghan na usab ang nailog sa nanghibilin nga mga butang sa nanulong nga kasundalohan nga naangkon sa mga kamut sa mga mananaog. ADP 70.1

Busa sa ikaduhang higayon usa ka dakung armada ang gipadala sa labing gamhanan nga mga nasod sa Europe, usa ka panon sa mga maisog, manggugubat nga mga tawo, gibansay ug gisangkapan alang sa gubat, nanalagan nga walay hapak gikan sa gamay nga panon sa kasundalohan sa mahuyang nga nasod. Napakita dinhi ang diosnong gahum. Nabuntog ang mga nanulong sa usa ka dili kasarangan nga gahum. Siya nga nagbuntog sa mga panon ni Faraon didto sa Mapula nga Dagat, nga nakigaway sa mga kasundalohan sa Midian atubangan ni Gideon ug sa iyang tulo ka gatus, kinsa sa usa lamang ka gabii misumpo sa garboso nga mga Asiryanhon, nagtuy-od na usab sa Iyang kamut sa pagsumpo sa gahum sa malupigon. “Didto sila sa mga dagkong kahadlok, diin walay kahadlukan; kay ang Dios nagakatag sa mga bukog niya nga nagapahamutang batok kaniya. Ikaw nagapakaulaw kanila, tungod kay ang Dios nagasalikway kanila.” Salmo 53:5. ADP 70.2

Ang mga pangulo sa papado, nga nangaluya sa pagbuntog pinaagi sa pakusog, sa katapusan migamit sa diplomasya. Usa ka kasabutan ang gihimo, sa paghatag sa taga-Bohemia og kagawasan sa kaisipan, apan sa tinud-anay nabudhian sila ngadto sa gahum sa Roma. Ang taga-Bohemia nagtakda og upat ka punto ingon nga maoy sundon sa pakigdait sa Roma: ang kagawasan sa pagwali sa Biblia; ang katungud sa tibuuk nga simbahan sa pakig-ambit sa tinapay ug bino sa pagkalawat, ug ang paggamit sa inahan nga pinulongan sa balaan nga pagsimba; ang pagdili sa kaparian sa paghuput sa bisan unsa nga pangatungdanan nga kalibutanon ug pangagamhanan; ug mahitungud sa mga krimen, ang pangagamhanan sa hukmanan sibil maibabaw sa kaparian ug sa mga layko. Sa katapusan ang mga tinugyanan sa pangagamhanan sa papado “miuyon nga ang upat ka mga artikulo sa mga sumusunod ni Huss dawaton, apan ang katungud sa pagpasabut kanila, sa pagpatin-aw sa takdo nga kahulugan niini kinahanglan masakup sa konsilyo—sa laing pagkasulti, ngadto sa papa ug sa emperador.”—Wylie, b. 3, ch. 18. Niini nga sukaranan usa ka tratado ang gikauyunan, ug ang Roma nakabintaha pinaagi sa pagpalibog ug pagpanglimbong sa wala niya makuha pinaagi sa away; tungud sa pagbutang sa iyang kaugalingon nga mao ang maghuhubad sa mga artikulo sa mga tawo ni Huss, maingon man usab sa Biblia, makahimo siya sa pagtuis sa ilang kahulugan aron sa pagpahaum sa iyang mga katuyoan. ADP 70.3

Usa ka dakung pundok sa Bohemia, nakakita nga gibudhian niini ang ilang mga kagawasan, dili makauyon sa kasabutan. Mitungha ang pagsinupakay ug pagkabahinbahin, nga misangpot sa kagubot ug pagbanaw sa dugo sa ilang taliwala. Niini nga kagubot napukan ang halangdon nga Procopius, ug nawagtang ang mga kagawasan sa Bohemia. ADP 71.1

Si Sigismund, ang nagbudhi kang Huss ug Jerome, nahimong hari sa Bohemia niining panahona, ug bisan pa sa iyang pagpanumpa sa pagpalig-on sa mga katungud sa taga-Bohemia, nagpadayon siya sa pagpalig-on sa papado. Apan diyutay ra ang iyang nakuha pinaagi sa iyang pagpasakup sa gahum sa Roma. Sulud sa kaluhaan ka tuig ang iyang kinabuhi napuno sa kahasol sa trabaho ug mga katalagman. Nagkaluya ang iyang armada ug nabangkaruta ang paninapi sa nasod tungud sa dugay ug walay kalampusan nga mga pakigbisog; ug karon human sa usa ka tuig nga paghari, namatay siya, nabiyaan ang iyang gingharian sa ngilit sa gubat sibil, ug nagbilin sa kaliwatan sa usa ka ngalan nga nailhan sa kaulawan. ADP 71.2

Ang mga kasamok, kagubot, ug pinatyanay ang nahulagway. Gisulong na usab ang Bohemia sa langyaw nga gahum, ug ang pagkabahinbahin sa sulud nagpadayon sa pagpasalaag sa nasod. Kadtong nagapabilin nga matinumanon sa ebanghelyo napailalum sa dugoon nga paglutos. ADP 71.3

Samtang ang ilang kanhing mga kaigsoonan sa pagtoo misulud sa pakigsabut sa Roma, pagpasuhot sa iyang mga sayup, kadtong nagsubay sa karaan nga pagtoo naghugpong sa ilang kaugalingon ngadto sa pagkalahi nga iglesya, nga nagngalan sa ilang pundok og “Nausa nga Kaigsoonan,” Kini nga buhat nakapadaot sa pagbati sa tanang hut-ong sa katilingban. Apan wala matarog ang ilang baroganan. Napugus sa pagpangita ug kadangpan ilalum sa kalasangan ug mga langub, nagtigum gihapon sila aron pagbasa sa pulong sa Dios ug paghiusa sa pagsimba. ADP 71.4

Pinaagi sa mga mensahero nga gipadala sa tago ngadto sa nagkalainlain nga mga nasod, ilang nahibaloan nga dinhi ug didto adunay mga “nagkatag nga mga nagbaton sa kamatuuran, pipila niini nga dakbayan ug pipila didto sa lain, ang gitumong, sama kanila, sa paglutos; ug niana taliwala sa kabukiran sa Alps adunay usa ka karaan nga simbahan, nga nagasukad sa mga patukuranan sa Kasulatan, ug nagasupak batok sa pagkamakidyosdyos nga mga kahiwian sa Roma.”—Wylie, b. 3, ch. 19. Kini nga tago nga kasayuran gidawat sa dakung kalipay, ug adunay sulat nga giablihan gikan sa Cristohanon nga mga Waldenses. ADP 71.5

Nagbarog nga malig-on sa ebanghelyo, ang taga-Bohemia nagpaabot sa tibuuk gabii sa ilang paglutos, diha sa labing mangitngit nga takna nagatutok gihapon sila ngadto sa halayong dapit sama sa mga tawo nga nagpaabot sa kabuntagon. “Ang ilang kahimtang natambog sa daotang mga adlaw, apan...sila nakahinumdum sa mga pulong nga unang gisulti ni Huss, ug gisubli ni Jerome, nga ang usa ka siglo kinahanglan magatuyok sa dili pa mosilang ang adlaw. Alang kini nga mga pulong sa mga sumusunod ni Tabor [mga sumusunod ni Huss] sama sa mga pulong ni Jose ngadto sa mga tribo sa balay sa pagkaulipon: ‘Ako mamatay, ug siguro gayud nga ang Dios magaduaw kaninyo ug magpagawas kaninyo.’ “—Ibid., b. 3, ch. 19. “Ang naghinapus nga panahon sa ikanapulo ug lima nga siglo nakasaksi sa mahinay apan kanunay nga pagtubo sa mga simbahan sa Nausa nga Kaigsoonan. Bisan og sa panagsa gisamok gihapon sila, apan nakapahimulos sila sa pahulay nga maarang-arang. Sa pagsugod sa ika-16 ka siglo aduna silay 200 ka mga simbahan didto sa Bohemia ug Moravia.”—Ezra Hall Gillet, LIFE AND TIMES OF JOHN HUSS, vol. 2, p. 570. “Maayo kaayo ang salin nga, sa nakalingkawas sila sa malaglagon nga kasuko sa kalayo ug espada, gitugutan sa pagtan-aw sa pag-abut sa kabuntagon niadtong adlaw nga gitagna ni Huss.”—Wylie, b. 3, ch. 19. ADP 71.6