Christ leh Satan: Kidona LianpI

38/45

Khen 35—Lungsim Siangtho Suahtakna Kito

Abeisa hunte sangin Protestantte in Rome’ upna alianzaw in maipha apiazaw uh hi. Catholic akhantohlohna gamte ah papate in ahuzaap zawk nadingun kizopna lamsial uha, papa thuneilina leh puahpha pawlpite’ kikalah doctrine kikakna omtektek hi. Atawpna all, abeisa ngaihsutna zahin kilamdanna tampi oinlo hi, ci in angaihsun uh hi. Ei lam panin telsiamna tawh Romete atheihsiamding ahi hi. Hunkhat lai-in Protestantte in lungsim siangtho biakna suahtakna ki ultungsak malunah a, man tampi tawh akilei khinzo hi. Amaute in pope zuihnate amudah dingin atate uh hilh uha, Rome tawh kithutuak ding lamsialna pen Pasian’ tungali thmnaanlolma in angaihsun uli hi. Tu in amaute ‘ mulma in bangzahta in kilamdang khin hiam? KL 419.1

Papa ahute in, pawlpi kidaisak a, Protestantte in tua thu asangdingin ahoikhin uh hi. Tu ni hih pawlpi pen mawhsakna in thutanna hilo a, mialpi sunga, theililolma tawh a ukcipnate akihhuai leh athukhel dingin ngaisutna pen mawhsakding hilo hi. Tua hun a amaute ngongtatnate maisakin, tuhun a, amaute ‘ huzaapnate in amaute ‘ thuakna akhelsak hi. (564) KL 419.2

Abeisa kum 800 sunga kipliatsakna tawh ‘Ka khialthei kei uh hi’ acih ulipen amaute in mangngilhta uh ahi hiam? Mangngilh gengenlohin, kum zahuam 19 sungin kipsak zaw beklo in, maanakisa lai uh hi. Rome in “Pawlpi khial ngeilo hi; zong khiallo ding hi, Laisiangtho tawh kituakin khial ngeilo hi” (Jolm L. von Misheim, Institutes of Ecclesiastical History, Book 3, century II, part 2, section 9, note 17), ci ahihmanin abeisa hun a amaute ‘ thukhunte nusia theiding hiam! KL 419.3

Papa Pawlpi in amaute ‘ “Khial ngeilo” acihuh doctrine nusia ngeilo ding hi. Amaute ‘ upna azuihpih nuamlote abawlsiatna ulizong maan akisa uh hi. Tuabangin hunlem ngalikik uh hileh, amaute in semkik ding uh hilo hiam? Leitung kumpite in amaute ‘ thuneilma klialikhia kik uh hileh, Rome in aneilmgei thuneilma zangin, bawlsiatna leh ngongtatna nawhsa takin zangkik ding hi. KL 419.4

Papa ie ki ukna lungsim kuan tawh kisai laigelhsiam khat in, lungsim siangtho biakna suahtakna thu gen a, ama’ vaihawmna tangtung hileh United States kumpi lauphawn mahmah ding hi. Tua policy ah: KL 419.5

“Roman Catholic upna launa pen mi tampite in naupang vai leh lungsim kawcikna hi, ci uh hi. Tuabang mite in Rome biakna ie zia leh lungsim kuante muhsaklo uh hi. Asuakta ki ukna adingin alauliuai mahmah tliu ahi hi. Mi bawlsiatna ah akhangto dingin kuamahin mulo uh hi. Tua ahihleh, ihkumpi thukhunte leh Catliolic Pawlpi thukhunte saikak phot ni. KL 419.6

“United States ie gam thukhunin mimalte’ lungsim siangtho biakna suahtakna hutsak hi. Hih thu sangin athupi zaw omlo hi. Pope Pius a 9na in, ama’ Encyclical Letter of August 15, 1854 all, “Mimal lungsim siangtho biakna suahtakna hutna in mmnal neilo, doctrine khial leh athelthangh khiallma hi a, akihtakhuaipen zong ahi hi” aci hi. Hih pope mahin tua Encyclical mah, December 8, 1864 in, “Lungsim siangtho biakna suahtakna hutding agente (565) leh biakna hut nadingin thatang zanglo ding, acite tungah samsiatna agen hi. KL 420.1

“United States a, Rome ie awnemin amaute’ lungsim kiklielna agen hilo hi. Acilnnawlma ah athuakzo bek uh ahi hi. Bishop O’Connor in: “Biakna suahtakna in Catholic leitung asuksiatloh laiteng leh akilangpan zawhloh laiteng, kithuak photding hi. . . . St. Louis a bishoplianpa in agenna ah: “Lampialna leh uplolma in thupalsatna ahi hi; Christian gamte all, gentehna-in, Italy leh Spain gamte mahbangin, amilip in Catholic hi uha. Catholic biakna in tua gamte ie thukham ie phelkhat ahihlai teng, palsatnate dan kipia ding hi. KL 420.2

Catholic Pawlpi sung a. Cardinal, bishoplian, leh bishop kliatsialin pope tungali thumaanna kamciam piakhin uh a, tua tungtangah ‘pope topa leh ama’ zaluahte kiang panin athu tangkaite, akikhenkhiate, pawlpi langpangte, keimahin abawlsia ding leh alangpang dingin ka ut hi” ci- in akliup hi. (Josiah Strong, Our Country, khen 5, khawk 2-4). KL 420.3

Roman Catholic innkuan sungah Cliristian taktak aom uh hi. Amaute lakah mi tul tampite in amaute’ ngah kliuavak tawh kituakin ahoihpenin Pasian’ na asem uh hi. Pasian’ kaimnalte asim khadingin kiphalna angahloh uh manin, thumaan theikhia zolo uh hi. Amaute in biakpiakdan leh zehtan kingei naseh biakna leh lungtang tawh ailing biakpiak nasepna akilamdanna mu ngeilo uh hi. Pasianin hehpili lainatna tawh amaute enin, lungkimna apia lo, khemna upna sungah amaute in akipilsuah uh hi. Amaute akim-um kliuamialpi kimkot all Topa in khuavak apuakding hi. Amahin Jesu sungah aom thumaan bang amaute alakding hi. Amite tawh kipawldingin mi tampite hong dingkhia ding uh hi. KL 420.4

Ahizongin, hundangte sangin, Rome biakna in Christ ie lungdamnathu tawh akithuhuallo kizekna ahi hi. Protestant pawlpite in khuamialpi sungah lut uh a, khuahun sim theilo uli hi. Roman Pawlpi in angimna, anasep dan uh upmawh sangin mazangzaw uh hi. Leitungbup a ukkik zawh nading ulileh bawlsiatnate akipatkik tlieih nadingin Protestant pawlpite bawlsa khempeuh lmnlet in, (566) kliauhtak leh khensatna tawh ahuzaapna ulileh athuneihna uh azaisak nadingin ngimtheih geeltheih khempeuh zangin alianciain uli hi. Catholic biakna in mun kliempeuliah akhe uh ngata hi. Protestant gamte ah apawlpi mite akhantolma leh biakinnte apun lamtak amu uh hi. America all college sangte leh Seminary Laisiangtho sangte popular mahmah a, Protestantte in a uap uh hi. England ah Catholic bangmahin zehtanna khauhpai a. Catholic pawlpi apawm uh hi. Lungdamnathu ngumngek manpha asate adingin pataulma ahongpia hi. KL 420.5

Protestantte in pope ngeinate tuancil napi uh. a uapkik uh hi. Amaute in kop leh kai, leh akhiapnate uh papate in amuli uliciangin theizolo phial uh hi. Mite in Rome biakna ie azia atong taktak mitsit san uha, makaipa kiang panin aliongpaiding lauhuainate mulo uh hi. Kumpi leh biakna suahtakna adingin gal lianpenpa alelman dingin mite akhanlawhding kisam hi. KL 421.1

Protestant tampite in Catholicte biakpaainate in cimtaak huai in, khiatna mulmalmeel aneilo biakpiakna hilel hi, ci uh hi. Hihin khiallina ahi hi. Rome biakna in kliemna tungah kilam ahilnnanin, apuatham etpak sangin kullut zaw hi. Rome Pawlpi ie biakpiakna in a etlawm mahmah biakpaaina ahi hi. Makaite’ kizepna leh biakinn kizepnate in teziazua a, biakpaai dante in mihingte cimul thosakin, ngailisutna leh lungsim siangtho awte daisak hi. Mitklia luai malnnah hi. Biakinnte zong nasia malnnah a kigualin kalsuannate, kham tawh akibawl biaknataute, suang tawh akizem biakinnte, ahoihpen limsuaiahte, innlamte khutma zong ahoih adeihte adingin lungkimna apia hi. Milling’ bil zong matsa asuak hi. Music zong zaknop malnnah a organ kitumte in mihingte aw tawh luangkliawmin mangngilhpakloh dingin biakinn sung athawn hi. Biakinn zong zahtak akaisak hi. KL 421.2

Hih puatham etlawmna leh thupinate, leh biakpaainate in mawhna hangin acina khate’ lunggullma aciamnuih tawh kibang hi. Mite’ sungtawng akisiatna honglak hi. Christ ie biakna in puatham mihupna ngenlo hi. Singkliuam tung panin atangkhia khuavakin, asiang leh a ithuai Clnistian biakna maan kilangsak a, (567) amanphatna pen puatham kizepnate in khangkhan theilo hi. Hoilma ahilileh sianthona, lungsimnem, leh agamdai lungsim bekin Pasian’ maiah man anei hi. KL 421.3

Lungsim siangtho kilah nadingin anasia malnnah kizekdante kisamlo hi. Khutsiamna ah muhna sangin, ahoih nono bawlding a uukna-in leitungvai leh siphut anei lungsim sung bekali om hi. Kha nuntakna ie kitangsapnate akinelhsiah nadingin Satanin tuate zangzel hi. Madam thu, tawntung nuntakna thute mangngilhin, mongneilo Huhpa kiangpanin hong hemkhia in, hih leitung ading bekin hong nungta sak hi. KL 421.4

Apiangthaklo lungsimte in puatham biakna huaina ah lungtung uh hi. Catholic te biakpiakna in puatham vang nei a, hongzol hongbum thei vangliatna nei hi. Tua tawh mite in khemna athuak uh hi. Amaute in Rome Pawlpi in vantung’ kongpi bangin ainu uh hi. Thmnaan thutakah aleikiat khinte, Pasian’ Khasiangtho tawh athaksuahte in ama’ huzaapna panin kidalna angah uh hi. Clirist theihna athuak klialote khempeuhte in biakna dan asangdingin kimakaih dinga. ahihhangin tua biakna ie vangliatna ngah klialo ding hi. Tuabang biakna mahpen mihonte’ deih biakna ahi hi. KL 422.1

Mite’ mawlina kamaisak thei uh hi, ci in agenna un suahta takin mawlma abawldingin Rome te amakaih hi. Mawhna pulaakna ah ama’ maisakna omlo in mawh kimaisaklo dinga, tua in siatna bawl nading phalna asuak hi. Mawlma sungah akiasa mite maiah kliuksu in. thusim leh ngaihsutna tawh mawlinate pulaakna in. milling ahilma kiamsak a, ama’ sungah aom hoilma khempeuh zong angiamsak hi. Amawh akhial thei, mawlma ah asi mi, zu leh zualzanna tawh akisia siampite maiah ama’ mawlmate apulaak khiate in. zia leh tong tuktehnate niamkhiatsukin, tuahangin amah anin atang hi. Pasian amulma zong mawlma sungali akia khin mihingte tawh kibangsak hi. Banghang hiam, cilileh siampite in Pasian’ ai- awhte akineih uli ahi hi. Milling khat kiangah mi kliatin mawlma apulaakna in leitung aninnoisak aluangkhia siatna tawh kibang a, suksiat dingin akilawm ahi hi. Ahizongin amali leh amah lungkimna akipia nuam mite in (568) Pasian’ tungah apulaak sangin mihingte tungah pulaakna ah lungkimna ngalizaw uh hi. Mihingte adingin mawlma nusialo in, mawlma adingin danthuakna bailizaw hi. Ci- le-sa lunggullmate singkhuam tungah kliailupna sangin thaang ippi puansilhin. sikkol kibulh tawmna in bailizaw hi. Clirist ie hakkol nuaiah akun sangin si leh sa in hakkol gikte pua nuamzaw uh hi. KL 422.2

Christ hongpai masak lai a Judah mite leh Rome Pawlpite kibatna aom hi. Judah mite in asimthamin Pasian’ thukhamte tuancil uh a, apuatham ah ngattakin thukhunte zui in, ngeina zong ciling takin pua uha, thmnanna pen vangik bangin angaihsun uh hi. Judah mite in thukham azahtak bangin akigen bangun. Rome in zong singkhuam azahtak bangin akigen uh hi. Amaute in Christ ie thuaksiatna limte tawisang uha, ahizongin amaute ‘ nuntakna sungah alimciin pa uh anial uh hi. KL 422.3

Papate in abiakinnte, biakna taute, leh apuansilhte uh tungah singlamtehte suang uh hi. Mun citengah singlamteh kimu kawikawi hi. Munci tengah puatham takin pahtawi in azahtak uh hi. Ahizongin khiatna aneilo pupa’ ngeina thuciinte leh akhial Laisiangtho phenna leh cilgilna tawh Christ ie thuhillmate atuamcip uh hi. Lungsim atoi Judah mite agen Honpa kammalte in Roman Catholic Pawlpi makaite tungah khauhtakin akizang hi: “Amaute in vangikpite lom henin, mite liangko tungah suan uha, amaute ahihleh akhutme uh zong tangsak nuamlo hi.” (Matte 23:4). Lungsim siangtho mite amawlikliak uhciangin Pasian’ helma tawh dipkua in, tua hun mahin biakna makaite in nuamtakin nungta in, zualzanghin anungta uh hi. KL 422.4

Milim leh tanglai vante biakna, asisa misiangthote zahtakna, pope tawisannate in Pasian leh a Tapa aphawkna panin mihingte’ lungsim akailikhiatsak hi. Asuksiatna uh azawh nadingun, gupna angah theilma uh Aina’ kiang panin alunghiangsak uh hi. “Vangik pua in agim mite aw, Ka kiangah hongpai un, tawldamna kahong piading hi” (Matte 11:28) acipa (569) mun aluah theiding na kliat peuhpeuh hong mitsuansak hi. KL 423.1

Satan in Pasian’ zia leh tongte, mawlma ie pianzia. leh buaina lianpi sungah thupoimawhte hong enkhialsak dingin tatsatlo in ahanciam hi. Aina’ ngiankawi in Pasian’ tliukham ie hongngetnate nemsak a, mawh nadingin mihingte a awi-am hi. Tuabang humnahin, Pasian mukhial sak a, itding sangin kihtakding leh muhdah dingin angaihsun sak hi. Aina’ pianpih gitlolma pen Piangsakpa suan a, biakna sungah guangin biakpiakna asuaksak hi. Tuabang tawh mihingte kliuak tawksuah a, Pasian langpanna all kliutzat in amaute azang hi. Pasian’ lungsim puakte aleh amakin hilh ahihmanin, lawki mite in Pasian’ maipha ngah nadingin milim tawh biakpiakna akisamdingin apomsak hi. Milim biakna sungah cikziatlolma tampi alutsak hi. KL 423.2

Lawki leh Christian biakna akigawmtuahna Roman Catholic Pawlpi in, lawki bangmahin Pasian’ zia leh tong enkhial uli a, cizia lo langpanna ah atungsak hi. Rome’ tliuneih laitakin, ama’ doctrinete alangpante abawlsiat nadingin nam kliat azang uh hi. Ama’ hillina apomlote thali nadingin mei tawh lialtmnna singkliuam aphut uh hi. Tliukhenni ciangin akipulaakloh buangin tuabangin mihonlomte thalina kuamahin theihpililo ding hi. Satan makaihna tawh Pawlpi makaite in bawlsiatna lakah anapen ding sin uh kan uha, ami sisaklo-in agentheisak malunah nuam uh hi. Mihingte thuakzawlma asangpen zangin bawlsiatna zangkikkik uh a, pianpih ci-le-sa in puazo nawnlo in athuakte silina anuamin asangsak uh hi. KL 423.3

Tuabangin Romete in amah alangpang ngamte abawlsia uh hi. Aina’ thu azuilote adingin khautep tawh kisatna. anngawlsakna, purnpi gawt in akhelnono in alunggimsak hi. Vantung maipha angah nadingun, thukham apalsatte in Pasian’ thukliam apalsat asuaksak hi. Leitungah klia khualzinna thupha apia alungnuamsak Mipa tawh akiklienkhia dingin a thuhilh uh hi. Pawlpi huang sungah Pasian alangpang bangin amaute ‘ pianpih lunggulhnate anialding, anencipding, leh amipihte ahehpih theihna ngaihsutna leh thuaknate nialsak dingin mi awn 570 te manin akhmncip uh hi. KL 423.4

Kum za tampi sung ngoltol dingin Satan’ khensatnate ihtheihnop leh, Pasian athei nailote lakah hilo zaw in, Clnistian gamte’ lakah, adiakdiakin Rome pawlpi tangthu sungah kimu zaw ding hi. Khemna tawh vai akuan hili kipawlna tungtawnin siatna kumpipa in Pasian’ zahpih nading leh mihingte’ tungah siatna atun nadingin angimna tangtungsak pen hi. Ameelselna leh pawlpi makaite zangin anasepna ah gualzo malunah a, Laisiangtho bangzahta in ahuatna zong ilnnu lai ding hi. Hih Laibu kisim hizenzen leh. Pasian’ itna leh ahehpihna kilangkhia dinga, mihingte’ tungah hih vangikte Pa in suanlo ahihlam kimu ding hi. Ama’ hongnget thu in kisikna, lungsim kitamkham, kiniamkhiatna, leh thmnan nopna lungsim bek ahi hi. KL 424.1

Vantunggam sung alut theidingin phungzi sangah akikalhcip dingin nmnei pasalte tungah Christ in anuntakna tawh ettehding khatmah hongpia lo hi. Itna leh lainatnate anencip dingin zong Amahin honghillilo hi. Honpa’ lungtangah itna hongphul khia hi. Mihingin khalam ah picinna musemsem leh ama’ theihtheihnate ciim tektek dinga, mawhna theisiam tektek leh mawlma hangin athuaksiate alainat thei semsem hi. Pope in Christ’ ai-awh kahi, ci a, ama’ gamtat in Christ’ ie gamtate bangci puak hiam? Clirist in mi khat peuh thong akhia ngei hiam? Vantung Kumpipa ahilma phawklo, bialo uh ahihmanin mihingte thongsungah anil mang hiam? Amah asang nuamlote amawhsakna kam akiza ngei hiam? Samaritan khuamite in Amali aselpho uhciangin, sawltak Jolm helunalnnah a, “Topa, Elijali in abawl mahbangin amaute akangtum sakdingin, vantung panin meikuang akiadingin thu pialoding nahi hiam?” ci in akun hi. Jesu in anungzuite hehpihhuaisa in a etkawmin, tuabang lungsim hoililo ataai hi. “Mihingte’ nuntakna asusia dingin milling’ Tapa hongpai lo hi. Ahonkhia ding hizaw hi” aci hi (Luke 9:54, 56). Ama’ ai- awhpa’ (571) lungsim leh Ama’ lungsim kinak lamdan hiven! KL 424.2

Tu laitakin Roman Catholic Pawlpi in alipkliaphuai agitlolmate uh thumna kamsiam tawh ahum uh hi. Christ ie puanbang silh napi, kiklielna omtuanlo hi. Abeisa hun a aomsa papa thukhun khempeuhin tu ni in zong aom hi. Mialpi hun sunga asiam tawm uh adoctrinete ulizong tu in lenlai uh hi. Kuamah kikliemsak kei un. Protestantte in pahtawi dingin akigin uh thuneipa in Pualiphate hun laimah bangin leitung uklai uh hi. Pasian’ mite in amaute’ mawhnate pulaak dingin adinkhiat uliciangin anuntakna uh abei lawh zel uh hi. Amahin aneilmgei kiphatsakna leh ki ultunsakna nei lai a, kmnpite leh tote tungah thu kineisak lai uh hi. Pasian bekin aneih thuneihnate kanei uh hi, cilai uh hi. Ama’ lungsimpaai in. mihingte’ lungsim siangtho biakna suahtakna tuatcil sakin. angoltol lai bang mahin Sangpenpa’ misiangthote athahsak lai bangin migi zawlo hi. KL 424.3

Papa in genkhollina in agensa banglian mahin apiangkhia hi. Nitawpni ciangin lampialna atangtungsak hi (2 Thessaloni 2:3, 4). Ama’ ngimna apicinsak ding zia leh tong apua hi. Angaihbaang mahmah puatham pua in. asungtawngah ahilileh gunei gulpi aseel hi. “Lampial mite tawh upna kitanding hilo hi; lampial a aki mmnawhte zong tawh kipumkliat ding hilo hi” (Lenfant, Volmne 1, laimai 516) ci in agenkhia hi. Kmn 1000 sung misiangthote sisan tawh amaute ‘ thuneihna kiciamteh khin a, tu in amaute Christ’ pawlpi mahin akiciamtehding hiam? KL 425.1

Protestant gamte all, a thu omlo in. Catliolic biakna in Protestant biakna tawh abeisa hunte sangin kilamdanglo zaw hi, kici lo ding hi. Kiklielna khat om a, tua in papa’ kiklielna hilo hi. Tulai takin aom Protestantte leh Catholicte kibang mahmah uh hi. Protestantte in Puahphate’ hun a adimnun panun nungtolhuh hi. KL 425.2

Protestantte in leitungah maipha angah nading azonna uh tawh akhial piakkhiatna in amaute’ mit tawsak hi. Siatna khempeuh hoih asak nadingin suahtakna ngah kisa uh a, kliua mulo uh ahihmanin. atawpna ah ahoih khempeuh siatna in muding uh hi. (572) KL 425.3

Misiangthote tungah khatvei lai a akipia upna aliut sangsikun, tu in. a ithuailo Rome ie ngaihsutnate amawhsakna uli athumkik uh abang hi. Amaute’ muhtoina adingin mawlnnaisakna angen uh asuak hi. KL 425.4

Rome apakta hetlo mihon tampite in amaute’ thuneihna leh huzaapna alauhuailam phawkzolo uh hi. Mi tampite in. Mialpi hunsung, pilna leh klialam kliuamialna hangin Rome ie upna, pupa thuciinna, leh netcipnate nadeilisak uh hi. Tuluin. kliangtliak pilna leh theihna kithehthang malunah ta ahihmanin. biakna thu ah suahtakna kingah ta a, biakna gitlohna leh kithuakzawhlohna thokik dingin kiphal nawnlo ding hi, ci in ngaihsun uh hi. Hihbangin mipilte ngaihsutna limlim in ciamnuilma tawh akibang hi. Mite in khuavak ngah, pilzaw mall, biakna zong neizaw mail uh hi. Akilem Pasian’ Laisiangtho Bu sungah, vantung panin leitungah khuavak akipuakmah ahi hi. Ahizongin phawkding thu khat in. khuavak tam kipia semsem leh khuavak azangkhialte adingin khuamial suk tektek hi. KL 425.5

Thungetna tawh Laisiangtho asim Protestantte adingin. papa ie zia leh tong taktak muhlahding hilo a, kihin pelhsak ding hi. Ahizongin mi tampite in amau’ thu tawmin pil kisa tek uh a, thumaan ah makaihna angah nadingin Pasian’ maiah kiniamkhiat ding kisam salo uh hi. Amulikhiat uh khuavak hangin kisa thei uh a, ahizongin amaute in Pasian’ vangliatna leh Ama’ kammal ah mihai asuak uh hi. Amaute ‘ lungsim atawldamsak ding kliat aneih dinguh kisam kisa in. kiniamkhiatna leh klialam thu atawmpen lampi azong zaw uh hi. Amaute ‘ deih thu in Pasian amangngilhtheih nading uh ahi hi. Tua hileh, Pasian pliawk kha nawnlo ding uh hi. Hihbang mite’ lunggullma apiadingin papa in natheisiam malunah hi. Leitungbup ah mi pawlnih om a, amaute ‘ hoilma tawh gupna angalmuamte leh mawlma sungah gupna angalmuamte ahi hi. Hihlaai all ama’ thuneilma ie thusim aom hi. KL 425.6

Papa agualzawh nadingin theilma khuamialpi in apanpihna amu hi. Ataktakin, (573) pilna kliuavak in ama’ gualzawh nading panpih veve hi. Abeisa hunin, mite in Pasian’ thu lo leh thumaan lo tawh om uh a, amitte uh akihumsak hi. Mi tul tampite in bumna angah uh hi. Amaute’ maiah akiphah ngenthaangte mulo uh hi. Hih klianghun ciangin mi tampite in “nate pilna akici” mihingte’ upmawhsansat thu tawh kikhem uh a, amai uh a ngenthaangpi amu kei uh hi. Mit akihumsakte mahbangin thaang sungah alut uh hi. Mihingte ‘ khuak pilna in Piangsakpa piak letsongin akingahsut nadingin Pasianin geelsak a, thumaan leh dikna nasep nadingin akizangdingin adeih ahi hi. Ahihliangin kiphatsakna leh ngimna lian neih nadingin akizat ciangin, milling in amaute ngaihsut tawm thute Pasian’ kammal sangin pahtawi zaw uh a, tuaciangin pilna in liaina sangin na tampi asusia zaw hi. Tua hi a, tuliun apiangsual nate pilna in Laisiangtho upna susia in, papa akisan nading lampi asial ahi hi. Mialpi hun lai-in, pilna akliaktanna uli tawh akizekkhiat bangun Laisiangtho thmnaan seelcipna tawh semkhia kik ding uh hi. KL 426.1

Tu in. United States ah, kipawlna angah theih nading ulileh, kmnpi in pawlpi apanpih theih nadingin, hanciamna amanawt laitak ahi hi. Protestantte in papate nung azui uh hi. Protestant gam America all papa in abeisa hun a amansuah ukna aneih kik nadingin lam asialsak uh ahi hi. Hih hanciamna ah alungngaihpen uh thuguipi in zawhthawhthu tawh Sunday tansak nading ahi hi. Hih ngeina in Rome panin akipansuah hi a, hihin amau’ thuneilma lim ahi hi. Papa ie kha in leitung ngeina tawh kipawlkhop ding lunggullma hi a, pupa ngeina biaknte asanglapna uh tawh Pasian’ thukhamte in anelhsiah uh hi. Hih thu in Protestant pawlpite’ sungah kizeel khin zota a, Sunday pahtawi nading nasep ah amaute amakaih ahi hi. Tua nasepte zong abeisa hunin asepsa uh ahi hi. KL 426.2

Asawtlo-in atungding kidemna all akizang ding khutzatte hih lai asim mite in phawk uh hileh. abeisa hunin Rome in ama’ tupna asepkhiat nadingin azat lampite azungkalh ding ahi hi. (574) Protestantte leh papa kibangci pawl uh a, ama’ upna anial mite bangci bawl uh, cih thei le uh. Sabbath ahu mihingte tungah bangci lungsim nei uh hiam, cih muding uh hi. KL 426.3

Kumpite ‘ thupiaknate, Council khawmpi kikaih khopnate, kumpi ki ukna in pawlpi ‘ thupiakte akepcingnate in Christian leitungah lawki pawite inpahtawina angah nadingin kalsuannate ahi hi. Constantine in mihoinpi thupiakna tawh Sunday tan nading thukliam nabawl hi (A.D. 321). Hih thupiakna in khuapi sungah ateeng mite-in “ni biak ni in” tawlnga ding uha. khuata ah aomte ahih uhlch. lokliawh nasep sep nading nakiphal hi. Kumpilianpa Cliristian asuali ciangin. lawki thukham hinapi, Christian biakna thukham asuaksak hi. KL 427.1

Kumpite mai bia in. kumpilian Constantine apumphat bishop Eusebius in. kumpilianpa ‘ thupiakna in Pasian’ thuneilma alailikhiat nadingin acintaakloh hangin. Clirst in Sabbath ni pen Sunday niali akhinto hi, ci hi. Hih aina’ doctrine thak akipsak nadingin Laisiangtho mun kliat zong apiakhia theikei hi. Hih doctrine akhialhna Eusebius malunahin amuh bek thamlo in, hih klielna apiangsakpa apulaak hi. Agenna ah, “Sabbath ni a sepding na khempeuhte Topa’ Ni in ilikhinto hi” aci hi (Robert Cox, Sabbath Laws and Sabbath Duties , laimai 538). Sunday adingin athuselna ah munkip aneililoh mahbangin. Topa’ Sabbath ni akipalsat nadingin mite ahangsansak hi. Leitung ‘ pahtak ding azong mite ahihleh popular lawki pawite asan akul ahi hi. KL 427.2

Papa thuneilma kip takin akiphuh khit ciangin, Sunday pahtawina nasep kizomto suak hi. Tawlkliat sung mite in biakinn kalilo in. lokliawh nasep na-in azat uliliangin, Ni sagih ni pen Sabbath mahin akingaihsun hi. Ahizongin damtakin hongkikhel hi. Kumpi thukhenzum ah nasemte in Sunday ni in leitung thukhenna neilo uh hi. Asawt lo-in. dimnunza tuamtuam panin mi tampite in. mi suaktate in leitung nasepte asem lodingin dantatna tawh kikhaam a, silate ahihleh (575) ciang tawh satna dan akipia hi. Anung ciangin mihaute zong Sunday atan kei uhleh, aneihsa uh alang kilaksak ding hi, ci in thu apia uh hi. Akliakna all, mihaute ahihleh. sila kisuaksak ding, aci uh hi. Midawl niamte ahihleh, gam sungpanin kinotkhia suak ding hi, ci hi. KL 427.3

Sunday tanna zong nalamdang tawh apehtawi lai uh hi. Tua nalamdangte lakali, lokhopa khat in Sunday ni in lo akal dingin akisak laitakin, atu in akhut tawh kimatcipin. kum nih sung tawntung tuabangin apua kawikawi hi, akici hi. “Tuabang a tu khat kliut tawh kimat in puak kawikawi pen na mahmahin zumliuai malnnah hi, cisak hi” (Francis West, Historical and Practical Discourse on the Lord’s Day, laimai 174). KL 427.4

Anunglam ciangin pope in khua-uk phungzite ahillina all, Sunday ni apalsatte thuhillina kipia dinga. biakinn apainop uhleh. thungetna khi khindinghi, tua hikeileh amaute tung leh avengte tungah haksatna tungding hi, acisak hi. Hih thu tawh kisai in pawlpi Council ah. Protetantte in zong tangzai takin zang uh ahihmanin, leh Sunday ni in na asep laitakin ini pawlkhat kek in kha ahihmanin, tua ni in Sabbath ahihkul hi, ci hi. Uliante in agenna ah, “hih ni awlmawhlohna kilang mahmahhi, aciuhhi.” Siainpite lehPasian’ nasemte, kumpite lehkumpi’ suan leh khakte leh ini thuinaante in “amaute’ hanciainna leh kinna tawh CMstian biakna adingin hih ni apahtawi nadingun, leh ahongpai ding hunte ah azuih nadingun thu apia uh hi” (Thomas Morer, Discourse in Six Dialogues on the Name Notion, and Obsen’ation of the Lord’s Day, laimai 271). KL 427.5

Councilte thupiakna in kicintaakna neilo ahihmanin, kumpi uliante’ thuneilma zangin Sunday ni in zawhthawhthu tawh nasepna panin akhawlsak uh hi. Rome ah Pawlpi Kikupna kisam a, abeisa hun a akhensatsa thupiaknate kipsakin. ngattakin akhambeh uh hi. Tuate pen pawlpi thukhamte sungali kiguang a, kurnpi thukhun in Cliristian gam khempeuh ah akizang hi. (Heylyn, History of the Sabbath , pt. khen 5, khawk 7). (576) KL 428.1

Sunday tan nadingin Laisiangtho thuneilma khatzong aomloh hangin zahlat nadingin angaihsun kei uh hi. Mihonpite in ni’ ni azahtak nadingun, athuhilhsiate in Jehovah Pasian ie thupiaknate “Ni sagih ni in na Topa Pasian’ Sabbath ni hi” acih akhinkhia thei athuneilma uh adongtel uh hi. Laisiangtho ‘ panpihna akisapna munah, thudang aphuahding uli akisamta hi. Sunday ni haza takin apanpih mi kliatin, kum zahuam 12 abei kuanin. England pawlpite ah vahawh a, thumaan tetci apangte langpanna angah hi. Ahanciamnate lawhcinglo ahihmanin. tawlkhat sung gampua ah pusuakin athuhilhna pamnun athaksat hi. Acialikik ciangin. akisapnate abelilap zo hi. Tuabangin anasepnate gualzawlma angah lawh hi. Pasian’ kiang panin angah bangin laizial khat pua a, Sunday tan nading thupiakna akigelh ahi hi. Tua lai sungah Sunday atanglote alinphawnna zong akigelh hi. Hih lai thupi pea Sabbath laih nadingin Sunday aphuatna uh bulkip apia lai hi a, vantung panin akipia bangin agen uh hi. Hih laipen Jerusallem panin akimukhia hi a, Golgotha mual, misiangtho Simeon biaknatau ah aom hi, aci hi. Ahizongin. amaantakin. hih lai angalikhiatna munpen Rome kliuapi papa zmnpi panin ahongpaikhia ahi hi. Pawlpi akliankhiat theih nadingin khemna leh zuau bulomtang tawh akhangkhangin nasemto uh a, papa uliante in thmnaanin asang uh hi. KL 428.2

Tua laizialin, zingsang nai 9, nai 3 hun Sabbath ni sum Monday nisuahdong nasepding akham hi. Hih athuneilma pen nalamdang tampite tawh akikipsak ahi hi. Tua akisehsa hunte khengin nasepna pen pumphel silina tuakding hi, ci in kitawng lai hi. Angawi set aneipa in. vaimin agawi laitakin. vaiinim vui apaikhiading kimlai sisan bekbek aluangkhia mu a, tui aluanngei in aluanhangin. angawina peivialpi akliawlvat hi, ci hi. Anliuan numei in thuk tungah moh asuan laitakin athuk sa napi in. amoh alakkhiat ciangin asialpi na hi hi. Tuabang ahilina pen amoh bawl hunpen nai 9 laitak nahi klia hi. Monday ni zing dong tawlnga in a etkikleh, lnohlum minsa nasuak hi. Pasiari vangliatna tawh moh na ki em hi. Mipa khatin, Saturday ni nai 9 laitakin moh a ema, (577) azingciangin zingtungin amoh abalkhap leh sisan aluangkhia dingin akipan hi. Hihbangin bawltawm upmawh thuciinte zangin Sunday asiangtho sak uh hi. (Roger de Hoveden, Annals, vol. 2, laimai 526-530). KL 428.3

England gam mahbangin Scotland ah zong, tanglai Sabbath dan te amehkopna tungtawnin Sunday atangsak uh hi. Ahizongin Sunday tan hun bek kilamdang uh hi. Sotland kumpipa thupiakna ah. ‘Saturday sunkim panin asiang hun kipanding hi” a, milling khatmah inzong, Monday zingsang dongin leitung nasepna ah kihello ding uh hi. (Morer, laimai 290, 291). KL 429.1

Sunday sianthosak nadingin ahanciamnate uh phawklo in, papate in Pasianin Sabbath ni asianthosakna mihonte maiah atangko uh hi. Sunday ni tawh alialikhiatna uh zong milling bawl ahilma apulaak uh hi. Kmn zahuam 16 laiin, papa Council khatah, “Ni Sagih Ni pen Pasian mahmahin asianthosak ahilma mi khempeuhin thei uh hen. Hill thu pen ei cliristiante in Sabbath ni pen Topa’ Ni tawh ihlaihkhiat hangin Judalunite bek hilo, Pasian bia akisa mi khempeuhin zong sangin, azuihding ahi hi’ ci uh hi (Ibid., laimai 281, 282). Pasian’ thukham atuancilte in amaute’ nasep zia mangngillilo uh hi. Athuthu in Pasian tungah akilamsang uh hi. KL 429.2

Rome ie vailiawmna alungkimpililo mite abawldan uh pen sisan naisan luanin kmn tampi sung Waldenses te abawlsiatna un honglak hi. Tua Waldenses te pawlkhat in Sabbath natang uh hi. Thukham 4na azuih manun amaute kibawlsia uh hi. Ethiopia, Abysssinia a pawlpi tangthute in zong honglak uh hi. Mialpi khuazing lakah, Africa gamlai a Cliristiante leitungin mangngilh uha. kmn za tampi sung a upna uh suahta takin azang uh hi. Atawpna ah Rome in amaute phawk a, Abyssinia kumpipa pen pope in Christ’ ai-awh in akineihsak hi. Adang kop leh kai athualma in anungzuih hi. (578) KL 429.3

Sabbath akitanloh nading kmnpi thupiak khat sualikhia a, nasia takin dantat ding ahilma agenkhia hi. (Micliael Geddes, Church History of Ethiopia, laimai 311, 312). Papa ie gitlohna hakkol giksa uh ahihmanin Abyssinia mite in tua hakkol alakhia uh hi. Nasia takin buaina aneih khit uhciangin Romete again panin anotkhia zo uh hi. Tuabangin tangtawng Cliristian biakna alakik zo uli hi. Tua gualzawlma hangin kipak bek lo in, Rome ie thuneilma, kliemna, uangtatnate panin pilna angali uh hi. Amau’ omna mun kawcik ah CMstian gamdangte in atheihpihloh uh hangin ngaihmuang takin aom thei uh hi. KL 429.4

Africa gamah aom pawlpite in papa pawlpite alampial siang ma vua aneih bangin Sabbath atang uh hi. Pasian’ thukham tawh kituakin Ni Sagih Sabbath atan uhciangin. pawlpi ngeina tawhkizawitawnin Sunday ni in leitung nasepna panin atawlnga uh hi. Thuneiluia angah uhciangin Rome in Pasian’ Sabbath tuancilin. ama’ bawltawm “Sunday alamsang hi. Ahililiangin Africa ah aom pawlpite in kmn 1000 sung akiselcip uhhangin, lampialna ah alutkha kei uh hi. Rome kizekna alut ciangin. Sabbath maan hemkhialo amaanlo Sabbath alamsang sak hi. Asawtlo-in suahtakna hongngah uh a, thukham 4na azuikik uh hi. KL 430.1

Hih ciamtehnate in Sabbath maan leh azui mite tungah Rome in agalbawlna hong kilakkhia hi. Aina’ bawltawm ni apahtawi nadingin azat hanciamnate zong honglak hi. Pasian’ kaimnal in honghillma ah, hih apiangsa thute Rome leh Protestantte akipawlna hangun hong piangkik dinga, Sunday kilamsang kikding hi, cili honggen hi. KL 430.2

Mangmulma 13 a genkhollma atangkona ah, ki nili anei tuuabang sapi in tua sapi lim hi a, “leitung leh asung a ateeng mite khempeuh” papa abia sak ding hi. Papa pen kamkeei abang sapi tawh lhn kiting hi. Ki nilmei tuu bang sapi in, “leitungah ateeng mi khempeuhte tungah sapi lim bawlin, leh (579) “alian aneu, ahau azawng, sila leh tote in sapi’ ciamtehna angali nadingin” thu apia hi (Mangmulma 13:11-16). United States pen ki nih anei tuubang sapi tawh lim kicing hi a. United States in Sunday tan nading thupiakna aneih ciangin hih genkhollma atangtung ding ahi hi. Tuabangin asepna pen Rome in ama’ thuneihna zahtak piakna in angaihsun hi. Papa zahtakna tawh United States khatkia agamtangding hilo hi. Kliatvei lai in Rome ie thuneilina nuaiali atungngei gamte zong suksiatna tawh kigamla lo ding hi. Papa’ thuneilma kipia kik ding ahilma genkhollma omkhin hi. “Ama’ lutangin sizo zalidongin liaimna aneilma kamu a, ama’ liaimnate adam hi. Leitungin tua sapi lamdang asa hi” (aneu 3). Sizo zahding a liamma in kmn 1798 a, papa akiatna lim ahi hi. Tua khit ciangin kamsangpa in, “ama’ liaimna damkik a, leitungin sapi lamdang asa uh hi.” Paul in “mawhna mipa” in nihvei kumkikna dong nasemding hi, ci hi (2 Thessaloni 2:3-8). Leitung abeidong mah khemna nasep asemding hi. Mangmupa in papa thu nagen a, “Nuntakna laibu sungah min akigellillo leitungah ateeng mi khempeuhin amah abia ding uh hi” (Mangmulma 13:8). Leitung Lui leh Leithak ah, Sunday tanna tawh papa in biakna ngahding a, tua tawlngakna in Roman Catholic ie thuneilma bek ah akinga ahi hi. KL 430.3

Kun zahuam 19 hunlai panin. United States gamsunga Laisiangtho sangnaupangte in leitung maitangah hihthu natangko khin uh hi. Genkhollinate manlang takin tangtung hathat hi. Protestant thuhilhsiate adingin Sunday tan nading Pasian’ hillina aom bang niahin. papa makaite mahbangin. Lasiangtho siksan ding khat zong omtuanlo hi. Sunday- sabbath akitanlolina hangin Pasian’ thukhennate mihingte tungah kilangsuk a, (580) tuabang mahin apiangkikding ahi hi. Mite in Sunday tanding kipanta uh hi. Sunday tan nading hanciainna in mun hongluah semsem hi. KL 430.4

Roman Pawlpi ie ngiankawite lamdangsak huai malunah hi. Apiangding thu theikhol thei uh hi. Hun ala bek uh hi a. Protest pawlpite in Sabbath maanlo atanna uh tawh amah akibiakik ding ahi hi. Abeisa hunin zawhthawhthu tawh Sunday atansak mahbangin avaihawmkik uh hi. Kliuavak anial mite in aki ultungsak akhialtheilo thuneilma aneipa bangin hongkisanglap ding hi. Manlangtakin Protestantte in amah panpilikik ding uh hi. Pawlpi’ thu amang nuamlote bangci bawlding, cih papa makaite sangin atheizaw kuamah omlo hi. KL 431.1

Roman Catholic leh amah akipna leitunggam kliem peuhah, aina’ ukna nuaiah akimu thei kipawlna khat hongphut ding a, papa lutang ie na asemdingin akivaihawm ahi hi. Aina’ nung azui mi awn tampite in, leitungbup panin, pope tawh akipawldingin thuciamna anei uh hi. Bang gaimni hi a, bang ukna zang tale-uh, thudangte sangin pawlpi thuneilma hong ultungsak ding uh hi. Kmnpi tungah thmnan ding kiciamna apia uh ahiphial zongin, tuate asimtham kawmbu lak panin Rome tungah thumanna hi a, ama’ lunggullma atangtungsak dingin akiciamding uh ahi hi. KL 431.2

Gam tuamtuamte ki ukna sungah lutin, siamna leh hanciamna tawh akizek khiatnate tangthu-in hong lakkhia zo hi. Aina’ sawmnate atangtunsak nadingin mun la in, mite leh kmnpite nuntakna abeiding ahizongin ma asot hi. Kmn 1204 in. Pope Innocent 3na in, kmnpi Arragon Peter 2na kiang panin, kiciamna nangah hi: “Keimah, Peter 2na. Arragon kumpipa in, ka To pa. Pope Innocent 3na tungah tliumaanin kazui ding hi. Ka kumpigam zong Roman Pawlpi adingin kazang dinga. Catholic upna hu in, lampialte kabawlsia ding hi.” (John Dowling, The History of Romanism, bu 5, khen 6, kliawk 55). KL 431.3

(581) Rome a pope ie thuneilma tawh kituakin “Kmnpite za khiat theilma kanei hi” leh “adiklo ukte kiang panin thmnaanna zong kalakhia thei hi” acih bangin ukna anei hi.” (Mosheim, bu 3, cent. 11, pt. 2, khen 2, khawk 9, ciamtehna 17). KL 431.4

Rome kikhel ngeilo ahilma leh akisiallinate phawk tawntung ding ahi hi. Pope Gregory 7na leh Innocent 3na te ie thukliunin tuni dongin Roman Catholic ie thukliun mah ahilai hi. Thuneilma anei uh hizenzen leh, abeisa hun a akizekkhiatna banglianin avangliatna uh zangding hi. Sunday pahtawina ah Rome te ahuhna uh Protestante in bang piangding, cih thei hetlo uh hi. Angimnate atangtungsak dingin amaute in nasepsak uha. Rome in aneihsa amansuah uh thuneilmate alakik ding uh hi. Khatvei lai in United States ah akizang ngei pawlpi in kumpi thuneilma zangin biakna avaihawmna thukhun hong kiphut kik dinga, biakna zuilma zong kumpi thukham mah tawh thu kipia kik ding hi. Pawlpi leh kumpi ‘ thuneilma in asiangtho biakna suahtakna hong uk kik dinga, hihgam ah Rome ie gualzawhna angailnnuang ding hi. KL 431.5

Hih atungding lauhuaina akihillikholh nadingin Pasian’ kaimnal hongkipia khinzo hi. Hill thu ki awlmawhlo in, Rome ie lungtup taktak Protestantte in theikhia uh hileh, amaute ‘ tliaang panin suahtakding zekai ding uh hi. Rome in gamdai takin akhangkhia ahi hi. Aina’ doctrinete in kumpi thukhen zmnte leh pawlpi tuamtuam sungte ah leh mihingte lungtang sungah nakpi in ahuzaap hi. Ama’ kilamtolmate in mun gamdailma panin kilangkhia dinga abeisa hun a azat bawlsiatnate azangkik ding hi. Upmawhlohpi leh gamdailma tawh thatangte kaikhawmin, ama’ bei nading amahmahin ahun atun ciangin akitom ding hi. Eite in asawtlo hun sungin Rome ie ngimna taktakin bang hiam, cih ilunuhsak ding hi. Pasian’ kaimnal umin, azuite in simmawhna leh bawlsiatna athuakkik ding uh hi. KL 432.1