Christ leh Satan: Kidona LianpI

18/45

Khen 15—Laisiangtho leh French Tualgal

Kum zahuam 16 sunga Puahphatna in mite tunga akihong Laisiangtho piakna ahi hi. Tua in Europe gam sungah lutding phalna nangen hi. Gam pawlkhatte in kipak takin naphal a, vantung panin kamtaite bangin asang uh hi. Gamdangah papa in athuneilina tawh aciangkhat nakliaktan zo hi. Khuavak Laisiangtho theilma in ama’ huzaap siangtho tawh na kipaidap phial hi. Gam kliatah alut zawh hangin khuamial in natheizo lo hi. Kum za tampi sung tliumaan leh thukhial in azoding akituh uh hi. Atawpna ah thukhial in gualzo a, Vantung thumaan kihemkhia hi. “Khuavak leitungah hongpai zo a, mite in khuavak sangin khuamial adeilizaw uh hi. Hihin mawhsakna ahi hi. Tua gamin ama’ teelna tawh kituakin thaman a ngaliding ahi hi. Khasiangtho ie ukna kilakhia ahilunanin vantungin apiak hehpihna kisimmawh hi. Siatna akliancin dingin akiphal hi. Leitungbup in tuabang lungtung takin khuavak anialna uh thaman akimuhsak hi. KL 199.1

Laisiangtho langpanna galpi in France gamah kum za tampi kizangto a, France tualgal apiangsak hi. Rome in Laisiangtho alangpanna uh hanga thupiang ahi hi. Papa ie thukhun (policy) akizuilma munah leitungin amuhpih asiapen lalikhiatna ahi hi. Rome Pawlpi in kum 1000 val sung athuhillina (266) panin angah thaman akilalikhiatna ahi hi. KL 199.2

Papa thuneilina in Pasian’ Laisiangtho nencipding ahilma genkhollma kamsangte in napia khin hi. Mangmulma a agelhpa in France tunga “mawlma mi” ukna hangin thupiang nalak khin hi. KL 199.3

Topa’ vantungmi in agenna all, “Amaute in khuapi siangtho kha 42 sung aklienuai all atuancil ding uh hi. Keimahin Ka tetci nihte vangliatna kapia ding a, amaute in thaangippi puansilhin. ni 1260 sung agenkhollma anei ding uh hi. Amaute in atetci panna uh azawh uhciangin mongneilo lei kawhawm panin ahongpai khia sapi hong kahin amaute gal simin. zo ding a, athat ding hi. Tua khuapi, klialam Sodom leh Egypt ahi, Topa akikliailupna kongzingte ah amaute’ sisan aluangding hi. Leitungah ateeng mite in kipak ding uh a, pawikliamin gualnuam in. letsong kliat leh kliat kipia ding uli hi. Banghang hiam, cihleh, leitungah ateeng mite hih kamsang nihte in agentheisak ding hi. Ni 3 leh alang khit ciangin. Pasian kiang panin ahongpai nuntakna Khasiangtho in amaute sungah lut in. amaute khe tawh ading uh hi. Amu khempeuhte in naklpi takin alau uh hi” (Mangmulma 11:2-l 1). KL 199.4

Hihsan ah akigen hun “klia 42” leh “ni 1260” in hun kibang agen hi a, Rome ie necipna Christ ie pawlpi in athuak hun ahi hi. Papa thuneihna hun 1260 kum pen A.D. 538 kumin kipan a, kum 1798 kumin abei hi. Tua hun laitakin, French galkapte in Rome lut uh a, pope aman uh hi. Athongkhiatna mun ah pope asi hi. Asawt lo-in pope athak khat ateel uh hangin, angahsa uh thuneihna azangthei nawn kei uh hi. KL 199.5

Kum 1260 sung tawntung pawlpi bawlsiatna tatsat lo-in aom suak hi. Pasianin amite ahehpilma hangin ahun atomsak hi. Pawlpi tungah atungding “Gentheihna” hun agenkhollma ah (267) Honpa in: “Tua hunte kitomsak hikei lch. milling khat zong kihonkhia zolo ding hi. Teltuam mite ngaihsutna tawh ni akitomsak ahi hi” (Matte 24:22) ci hi. Puahphatna ie huzaapna tungtawnin kum 1798 acin ma-in bawlsiatna akikhawlsak hi. KL 200.1

Tua tetci pang nihte thu agenzomna ah: “amaute in Olive kung nihte hi a, leitung Pasian’ maiah ading meikliuam nih zong ahi hi. “Na khuavak” in “ka khe adingin meivak hi a, ka lampi adingin khuavak ahi hi’ ci in Laphuakpa in agen hi (Mangmuhna 11:4; Late 119:105). Tua tetci pang nihte in Laisiangtho a Thak leh a Lui nihte lim ahi hi. Pasian’ thukham akipatna leh akip tawntungna tetci apang uh ahi hi. Tua nihte in zong gupkhiatna ngimna adingin zong tetci apang uh ahi hi. Laisiangtho Lui sungah limlahna leh gangawh biakpiaknate in Honpa hongpaiding alakkliol hi. Lungdamnathu bute leh Laisiangtho Thak sunga laikhakte in Laisiangtho Lui sungah lim tawh akigensa bangin tangtung khin ahilma agen uh ahi hi. KL 200.2

“Amaute in kum 1260 sung genkhollma neiding uh a, thaangippi puan asilhding uh hi” Hih hun ahanzaw sungah, Pasian’ tetcipang nihte in kilang zolo uh hi. Papa’ thuneihna in mihingte kiangpanin kiselcip a, tetcipang nihte langpanding zuau tetci acial tawm uh hi. Kumpi leh biakna makaite in Lasiangtho anencip uliciangin, leh tua tetci panna asuksiat uliciangin leh milling leh dawite in thuphuang tawmin mihingte kiangpanin Laisiangtho ahepkhiat sawm uh hi. Thumaanthu agenkhia ngamte gamsa bangin kibengin, kilehhekin, kibawlsia in, thongsungah kiklium cipin, a upna liangun thalma tliuak uh a, mualdawn lonona ah zawhthawh thu tawh kihawlkhia a, leisung suang kawhawm munbu lakah anilkhia hi. Tua hunin tetcipang nihte thaangippi puan asilh hun uh ahi hi. Tua hinapi in kum 1260 sung tetci apangsuak uh hi. Tuabang mialpi hun sungin Pasian’ thu a it leh Pasian apahtawi thumaan mite in tetci apangsuak uh hi. Hihbang thmnaan nasemte tungah pilna, vangliatna, leh thuneihna kipia a, (268) tua mialpi sung thmnaan atangko uh hi. KL 200.3

“Mi kliatpeuhin amaute nasak hileh, amaute kamsung panin meikuang paikhia a, agalte avalhtum hi. Mi khat peuhin amaute nasak leh, tuabangin amah zong kithatding hi” (Mangmulma 11:5). Mihingin suakta takin Pasian’ thubu tuancil theilo hi. Hih alauhuai nialna in Mangmulma akhakna lamah kigenkik hi: “Hih laibu ie genkhollmate aza khempeuhte tungah ka tetci panna in. hih thute tungah abehlap uhleh, hih laibu sungah akigen gimnate Pasian in ama’ tungah abehlap ding hi. Hill genkhollma laibu sunga thute alakkhiat leh nuntakna laibu pan. khuapi siangtho pan. leh hihbu sunga akigen nate panin Pasianin amah alakhia ding hi” (Mangmulma 22:18, 19). KL 200.4

Pasianin athupiaksa, apulaaksa thute kepcing dingin akipiate alaihte tungah hihbangin hillikhollina napia hi. Pasian’ thukham anuaiseh ding a ahanciamte tungah hih nialna kipia ding hi. Pasian’ thukham zuih leh zuililoh bangmah thupi kei, aci azangkhai ngaihsutte tungah launa leh linlawnna atungding hi. Pasianin apulaaksa thute sangin amaute’ ngaihsut tawm thute asanglap zaw mite, siangtakin Laisiangtho in ahilli thute amau’ deilma tawh akituak dingin akhelte, leh leitung tawh kipawlkliop theih nadingin adeilikaihte tungah lauliuaina atungding hi. Akigelhsa Pasian’ thu, Pasian’ thukhamte in mi khempeuhte zia leh tong tukteh ding a, akhial theililo tuktelma tawh apicin zawlilolina uh amawhsak ding hi. KL 201.1

“Atetci panna uh aman uhciangin.” Tetcipang nihte in thaangippi puan silhin atetcipan hun uh abei hun 1798 kmn ciangin. anasep uh khawl in, milion maiah kilangtang nawnlo in akidaithali ding hun uh atunciangin. amaute tungah “mongneilo kawhawm panin akuankhia sapi thuneilma in” gal asim ding hi. Europe gam sungah gam tampite tungah kurnpi leh pawlpi kopin ukna nei uh a, kum za tampi sung papa khutzat suak uh a, Satan’ ukna nuai ah alut uh hi. (269). Hih munah Satan thuneilma kihilna namkliat hong kilangkhia hi. KL 201.2

Laisiangtho zahtak akineih Rome ie thukliunna tawh mihingte’ theilikim loh tangtawng Latin kam tawh Laisiangtho kalhcip in aselmang uh hi. Amaute’ ukna sungah tetcipang nihte in thaangippi puan asilli uh hi. Ahizongin mongneilo kawhawm panin sapi ahi thuneilma athak khat in akilangtangin hongkliang khia a, Pasian’ Laisiangtho langdo ding akiciam hi. “Khuapi lian” klialam ah Egypt ie kongzingte ah tetci pangte akithat in. asi luangte akisial hi. Laisiangtho sungah akigen gam khempeuh lakali Egypt in anungta Pasian om ahihna hangtakin athalnial hi. Ama’ thupiakte anial uh hi. Egypt kurnpi zahin leitung kmnpi dangte in Vantung’ thuneilma alangpan ngamzaw omlo hi. Moses tungtawnin Topa’ thu atun ciangin Pharaoh in kiphasak takin. “Ama’ thu kaman dingzah leh Israelte kacialikhiat sak zah dingin Jehovah Pasianin kua hiam?” naci hi (Paikhiatna 5:2). Hih in Pasian neihlohna hi a, Egypt lim tawh akigenteh, Egypt bangin anungta Pasian anial, uploluia alah khia gam agen ahi hi. “Tua khuapi lian” in “khalam” Sodom tawh zong kigenkak hi. Pasian’ thukham palsatin akisia Sodom in kikhallolma alak ahi hi. Hih Laisiangtho mun in agen gam in hih mawhna nam zia leh tong anei ahi hi. KL 201.3

Kamsangpa’ kaimnal tawh kituakin, kum 1798 acin madiak laitakin, Satan panin akipansat thuneilma leh zia leh tong kliat khangkhia ding a, Laisiangtho ado ding hi. Pasian’ tetcipang nihte akigamdaihsakna gamali Pharoah mahbangin Pasian neililolma leh Sodom bangin kiklialna aomlo ki ukna om ding hi. KL 202.1

Hih genkhollma in atel akliawkin France tungah atangtung hi. Kum 1793 French Tualgal hunin, “leitungin amasapen in pilnasang lak panin suakin, Europe gam lakah zong ki ukna ahoihpen nei akisa, France mihon Khawmpi in milling in angah thmnaan (270) upna leh Pasian anialdingin akipmnkhat uh hi” (Sir Walter Scott, Life of Napoleon, vol 1, klien 17). “Tangthu Ciamtehna tungtawn in France gamin leitung gam khempeuh lakpanin leitung vangtung a ukpa nialdingin khut alamsang gamkhat ahi hi. Pasian zahpihna, mi mnlo tampi atccnna. tudong mah omlai a, England, Gennany, Spain, leh mundangte tawh telikakna in France bekin leitung tangthu sungah amah ie kumpi gam Khawmpi panin Pasian omlo hi, ci hi. A khuapi ah, amimal bup in, nmnei pasal akibangin, hih tangkona kipaktakin sangin alamuh hi” {Blackwood’sMagazine. November, 1870). KL 202.2

France in zong Sodom tawh kibatna zia leh tong alak hi. French tualgal hunin khalam kiatna leh Sodom tungah siatna atung paktatna mah akhuapite ah atung hi. Tangthu laigelhte in France ie Pasian aneihlohna leh apaktatna Laisiangtho in agen bangin naciamteh uh a, ” biakna thukham sung a thukham nihte ahi milling adingin asiangthopen kipumkhatna apia kiteenna pen phiat uh a, milling kipawlna akipsak nading ngaihsutna bek-in, milling leh milling kikal kiciamna in angaihsun uh hi. Utut in kima, kiteengthei dingin akhensat uh hi. . . . Lawm leh gualin ahoih azahtak kaai, leh akip innkuan nuntakna asuksiat theih nadingin kithutuak uh hi. Tua laitak mahin khangkliat panin khangkhat azopsuak theihding uli kheltatna amulikhiat zawh ulileh kiteenna asusia zongin phamawh salo uh hi. Kam klielkhel apau thei Sophie Amoult, pawilak siamnu in agenna all, kmnpi kiteenna pen nu leh pa zualzanna zehtan naci hi (Scott, vol 1, khen 17) ci hi. KL 202.3

“Honpa akikhailupna mun zong ahi.” Hih genkhollma zong France mahah atangtung hi. Christ galneilina alian zaw France lo mundang gamah kilakkhia ngei nailo hi. France zahin mundang ah Pasian’ thumaan in ngoltol takin bawlsiatna tuak klia nailo hi. France gamah Lungdainnathu auin inite tungah akipia bawlsiatna in Aina’ nungzuite tungtawnin Clirist singkhuain tungah akhailum uh hi. KL 202.4

Kum za khat panin kum za khat ah. misiangthote sisan kiluangsak den hi. Waldensiante in Pasian’ thu leh Christ adingin atetci panna uh hangin Piedmount mualtungte ah anuntakna uh apiakkhiat bangun. asanggamte mah uh ahi France gam a Albigenses te in thumaan adingin tetci apang uh hi. Puahphat hun sungin nungzuite in akhelkhel in bawlsiatna athuak uh hi. Kmnpite leh mi nuamsa uliante, innkuan nuam panin a piang numei pasalte leh khangmoi nungakte, galhang minthang mite in Jesu a upna hangun asi mite a etna uh tawh pawi akliam uh hi. Ahangsan Huegonot te milling in lungsim siangtlio takin suakta takin ngaihsutna tawh biakpiakna aneih nadingun asisan uh alungkhiasak uh hi. Protestantte gamnuai mi bangin kibawl a, amaute lutang adingin sum kitahin, gamlak sa bangin akibeng hi. KL 203.1

“Gamlak a Pawlpi” ahi kum zahuam 18 lai in aomlai tangtawng Cliristiante’ suan leh khak tawmkhatte in khanglam gam mualdawnte ah bu in aom laitakun, amaute’ pu leh pate’ upna aiplah lai uh hi. Zankim in kikhawmdingin mualkawm leh kawmbu lakah nuntakna khaamin akisik tuah laitakun, kibengin kikai in, kliantawn sal dingin nasepna munah akikhumcip uh hi. Asiangthopen, ateipen, leh khuak ataipente in kol kibulhin, kibawlsia a, guta bululi leh misuamte tawh kibangin akithat hi (Wylie, bu 22, klien 6). Hehpilina angah midangte ahilileh cikhing takin tliau neilo, huhding omlo bangin (272) khukdinin thu anget laitakun akaplum uh hi. Khangham za tampite, ahu ding omlo numeite leh mawhna aneilo naupang tampite akikliopna uh munah asisa in akinusia hi. Amaute ‘ kikhopna mun, anawksuk anawktolma mun lopa lakah siluangte kisial in, singkung tungah kingawngkhai in asi kimu kawikawi thei hi. Ateenna gamte uh namsau, hei leh meisel kuangte hangin gamkolh leh gampalak asuak hi. Hih kisuamnate in mialpi hun hilo, Louis 14na ie pilna asan laitak hunin in akilakkhia ahi hi. Nate pilna zong sang mahmah ta a, laisiam zong tam malunah ta hi. Thukhenzumpi leh khuapi ah pilnasangte leh thugensiamte in ciitna leh lungnemnaah khangsaklo in mitsak zaw uh hi (Ibid., bu 22, khen 7). KL 203.2

Tua kum zahuam sunga asiahuaipen tatsiatna leh adipkuathuaipen thu in Saint Bartholomew a kisuamna ahi hi. Leitungin hih thupiang agenkik sialun mulkimin alinglawng uh hi. France kumpipa in Rome siampite leh biakna makaite ngetna tawh kituakin, tua tatsiat nading thukimna apiakhia hi. Zankim gamdaih laitakin dak kitum a, thali nading thupiakna ahi hi. Protestantte in kmnpipa hulum muangin innali daitakin ailunut laitakin, a tul lomin, hillikhollina omlo in akithat uh hi. KL 203.3

Egypt gamah asaltan lai pek panun Christ in amaute ‘ muhtheihloh makaipa hi a, tuamah bangin Satan in zong akitheilo misuam makaipa ahi hi. Ni sagili sung Paris ah misuamna kizom a, ani masa thumte ah ngaihsut phakding ahilo thangpailina tawh asuam uh hi. Khuapi bekah dinkliawllo in, atuamdiak kumpipa thupiakna tawh khuano khuata ah akimu bangbang Protesttantte akithat hi. Numei pasal khentuanlo hi. Sainkang leh naungek zong deidanlo hi. Mizawng miliau, uham khangno, nu leh ta, akiban thah hi. France gam sung khempeuh ah, klia nih sung misuamna akizom hi. Again ie pak abang milling tul sawm sagih asu maiming uh hi. KL 204.1

“Misuamna thu Rome ah akizak ciangin, (273) biakna makaite kipakna-in ciangtan neilo hi. Lorraine a cardinal pa in kamtaipa crown sum tul khat pia a. Saint Angelo ah thaupi lotna tawh a ai uh hi. Biakinn khempeuh panin dak kitum a, zankim meisel kuangte in sun asuaksak uh hi. Gregory 13na in cardinalte leh biakna makaite tawh kithuahin Saint Louis biakinn all akuankhia uh hi. Cardinal Lorraine in “Nang tungah Pasian” cih lasakna neihpihin misuamna aphawkden nadingun sik tawh mualsuang aphut hi. Tu ni in zong Vatican ah kumpipa in misuam nading akikupna uh, galkapmangpa’ galsimna leh asuamna lim kimuthei khalaiding hi. Tuabang mi asuam zawh uh klia li khit ciangin Gregroty in Charles the Golden Rose sawlkhia in, French siampipa thuhillma angaisak hi. Tua thuhillma sungah, misuamna hun sungin lungnopna leh kipakna aomna, asiangthopen pa (father) in tua thu azak ciangin Pasian’ tung leh Saint Louis tungah lungdamna ako dingin hun manpha ala hi” cih thu ahi hi (Henry White, The Massacre of Saint Bartholomew, klien 14, laikhawk 34). KL 204.2

Saint Bartholomew a ngimna mahin French Tualgal amakaih ahi hi. Jesu Clirist in akineihpa hi a, Pasian amnio French te in “Christ go un” ci in a awng uh hi. Vantung agensia akihhuai siatna in kliut khat panin khut khatah kikliakin, mingongtatpen, akipaaidap ngoltolna leh siatna gulpi akisanglap hi. Hih vaihawmna khempeuh all, zahtakna lianpipen Satan kipia a, Christ ahihleh Aina’ sianthona, thumaanna. angsungkhuatlolma, itna singkhuam tungah akliailum uh hi. KL 204.3

“Mongneilo kawhawm panin akahto sapi in amaute tungah galsim a, amaute zo in, athat hi.” French tualgal leh Lipkhaphuai hun in, Pasian aneilo thuneilina in France uk a, leitung in amuh ngei nailoh uh Pasian langpanin, Laisiangtho panin akisim kha takpi hi. France ie Gambup Assembly in Pasian Biakna phiat in, Laisiangthote kaikhawmin, mihonpi maiah zahpihin ahaltum uli hi. Pasian’ thukham (274) aklienuai uh koihin atuancil uh hi. Laisiangthosangte zong phiat uh hi. Nipikal tawlngak ni zong hemkhia in, tua mun tangin nipikal khat ah ni 10 koihin, a ni lOna sialin Pasian zahpilina hunin azang uh hi. Tuiphuinna leh nekkhawm bawlna zong akikham hi. Hante all zong lai kisuang kawikawi a, silina pen tawntung ihmutna. aci uh hi. KL 204.4

Tuabang mite adingin Pasian kihtakna in pilna kipatna hilo a, liaina kipatna ahi hi. Suahtakna leh gam zahtakna longal biakna tawh kisai biakpiakna khempeuli akhakcip uh hi. Gam aitangin vaihawmna ah Paris a bishoppa in dirnnun asangpen ah pangin, haihanin, azahtak huailo ciamnuilma ahi hi. Mihon kikhilin lampaina ah amah kipaipih a, Khawmpi ah kum tampi ahilh biakna in lam khat panin siampi nasep hi a, tangthu leh Laisiangtho panin akipankhia zong hilo hi, ci in atangko hi. Biakpiak nadingin aki apna Pasian om lo a, tu in suahtakna kizakimna, vangkhualna, leh khalam thukhun all aki apta ka hi hi, aci hi. Tuaciangin sabuai tungah abiakna puanpite sualikhia in, Kliawmpi ie makai hilma ala hi. Lampial siampi tampite zong ama’ tat bangin azui uh hi.” (Scott, vol, khen 17). KL 205.1

“Leitunga ateeng mite in ama’ hangin kipak ding uh a, gualnuamin, khat leh khat letsong akipia ding uh hi. Banghang hiam, cihleh, leitung a ateeng mite hih tetcipang nihte in agentheisak hi.” Pasian amnio France in lam maan atawnding a athuhilhna uh asipsak hi. Thumaan kampaute in kongzingte ah si a, ukna, klialna, leh Pasian’ thukham adeihlo amudahte in akipak uh hi. Mihingte in Vantung Kumpipa akilangtang in siimnawh uh a, tanglai mawlmeite bangmah in, “Pasianin bang theiding hiam? Sangpenpa in theilma anei mah hiam, aci uh hi” (Late 73:11). KL 205.2

Up theihloh phialdingin hangtakin Pasian zahpih uh a, hih kipatsatna thak ie siampi khat in, “Pasian aw, aom nahilileh asip namin honghu ta in, Nangmah kong kosia a, Nangmahin nagamdai hi. Na khete khiasak ngamlo nahi hiam? Hihbangin (275) kua in Nang hong umding ahi hiam, aci hi” (Lacretelle, History, vol. 11, laimai 309; Sir Archibald Alison, History of Europe, vol. 1, khen 10). Phaoah ie thugen tawh bangzahin kibang hiam! “Ama’ thu kamandingin Amah Jehovah in kua hiam? Keimahin Jehovah kathei kei hi” cihbang ahi hi. KL 205.3

“Mihai in alungsim sungah, Pasian omlo hi, ci hi” (Late 14:1). Thumaan asusiate Topa in, “Amaute ‘ liaina mi khempeuh kamu sak ding hi” ci hi (2 Tim 3:9). France in anungta Pasian biakna anial uhciangin, “atawntung alian asiangtho asangpen Pa” adingin asawtlo in amahin milim biakna ah kiasuk ding a, apangtat numei tungtawn in “Thu Ngaihsutna Nupasian” abia uh hi. Gambup Khawmpi ah gam leh ukna ah thuneilma asangpente akikaihtuah uh hi. Tangthu gelhsiapa khat in, “Khiatna aneilo, zahtak tham acinglo, pawibawlna in haina taktak ahi hi. Khawmpi kongpite hong uh a, tumtheihte turn in. khua hausate in ahong makaih uh hi. Sualitakna adingin la dawng khat sa uli a, masang ah abiakding uh akituam numei kliat, Thu Ngaihsutna Nupasian” acih uh ahong cingh uh hi. Buk tawh hong pua uh a, amaikhuhna puante leinkhia in. makaipa taklam ah akoih uh hi. Amah pen lamsiam numei kliat ahi hi. . . . Hih nu tungali, amaute in abiak uh “Thu Ngaihsutna Nupasian limciinna neisak uh a, France ie gambup Khawmpi in zahtakna apia uh hi. KL 205.4

“Hih zahtak akailo, akheltat kineilma in zia khat nei a, “Thu Ngaihsutna Nupasian” akiphulma pen liangko kikimna adeih mi khempeuhin again khempeuh uhah thakbawl leh zui in, atualgal uh atungkhup uh hi.” (Scott, Vol. 1, khen 17). KL 206.1

Thu Ngaihsutna biakna ah thugensiampa in: “Ukna thuneite aw, uangtat upna in ngaihsutna ah kipia zo hi. Amit in kliuavak salzo nawnlo hi. Suang tawh akilam innpi ie sungah akikhawm mihonpite in akhatveina in hih thumaan na tliawnsak uh hi. French minamte bekin (276) amaan biakna ahi thu ngaihsutna ie suahtakna ilmei hi. Kumpi khantoh nadingin amaute in adeilmate uh akoih kliawm uh hi. Eite in Thu ngaihsutna ihbiak nadingin nuntakna aneilo milimte ilmusia zo hi. Nuntakna anei limte in piansaknate ie pilna tawh nasepna ahi hi” (M.A. Thiers, History of the French Revolution, vol. 2, laimai 370, 371). KL 206.2

Hih Khawmpi ah Nupasian ahonglut pih uhciangin, thugensiampa in akliut tawh len a, mihonte lamah kihei in, “A sithei mihingte aw, vangliatna aneilo kek abang Pasian ahi note’ launa in abawl Pasian maiah lau nawnkei un. Tu a kipanin Thu Ngaihsutna losiah Pasian dang ilmei kei hi. Keimah in aina’ ahoihpen leh asiangpen lim note kongpia hi, hihbang vai bekah kipia khia un. Alian Suahtakna maiah kun unla. bia un!” KL 206.3

“Makaipa in Nupasian akawi khit ciangin a mawtaw tungali kahto a, mihonpite laizangah nawkin Notre Dame biakinn ah apai hi. Tua biakinn ah Pasian’ mun alaihdingin akipaipih ahi hi. Tua munah amali kisanglapto a, aom khempeuhte biakna angah hi” (Alizon, vol. 1, khen 10). KL 206.4

Hih nungah, asawtlo in, mihonpi maiah Laisiangtho halna anei uh hi. Hunkhat ah, “Amintliang Museum kipawlna” lut phei in, “Viva la Raison” “Thu ngaihsutna” khansau ta hen” aci hi. Akangbaang Laisiangtho Lui leh a Thakte ciangdawn ah tawito in, makaipa in Leitung mite ahongbiasak hih thu bute kangtum ta hi” aci hi. “Hih in leitung mihingte hong haitatsak hi” aci lai hi.” (Journal of Paris, 1793, no. 318. Buchez-Roux, Collection of Parliamentary History, vol. 30, laimai 200, 201 panin akitei ahi hi). KL 206.5

Hih Pasian uplohna in avaitut nasep pen pope vaihawinna tawh akipansat ahi hi. Rome ie zingvaigelna hangin gamvai, biakna vai, leh mihonvai hihbang ciang asuak ahi hi. Tuate in France asia dingin atawnsawn ahi hi. French Tualgal lai a adipkuat huai tliupiangte agelhpa khat in. kumpipa leh Pawlpi bekmah akimawhsak ding ahi hi, aci hi. Thukhenna ah diktakin thu kibawl hileh Pawlpi akimawhsak ding hi a. Pope in kumpipa ‘ lungsim bumsakin. (277) Puahpliate langpansak a, kumpi tokliom ie galte asuaksak hi. Hih kilemlohna in gamsung akhenkham thei thu ahi hi. Rome ie kawlngian liangin maitang kingat in gitlolma leh netcipna tokhom panin apaikhiasak hi. KL 207.1

Suahtakna lungsimin Laisiangtho tawh atonkhawm hi. Lungdamnathu akisanna mun peulipeuh all, mite lungsim sungah khuavak atangkhia hi. Amaute ‘ kol abulh siatna leh pupa thuciinte asualikhia uh hi. Milling bangmahin ngaihsun in agamtang uh hi. Kumpite in mu a, amaute kiukna liangin lau in aling uh hi. KL 207.2

Rome in amaute ‘ hazatna atawlikuang ding uh ziakailo hi. Kmn 1525 in Pope in France ukpipa kiangah: “Hill haina (Protesttant biakna) in biakna bek buaisak lo, susia lo in, thuneite, ukpite, thukhamte, kipawlnate, leh akim a aom pamnunte zong vatmai ding hi, aci hi.” (G. de Felice, History of the Protesttants of France, bu 1, khen 2, laikhawk 8). Tuazawh kmn tawm khit ciangin pope ie sawltak khat in kumpipa kiangah: “Kumpipa aw, khemna thuak kei in. Protesttant te in ukna leh biakna hong suksiatsak ding hi. . . . Na tokhom in ka biakna tau zahmahin lau huai hi. . . . Biakna athak phuatna in kumpi thak khat phuatding kisam hi, aci hi” (D’Aubigne, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, bu 2, khen 36). Theology asiamte in mihonpite lung abuaisak dingin hongkhangkhia uh a, “mihingte thuthak leh haina ah zolkhia un. Hih (Protestantt biakna) in agamnuai mite tungah kmnpipa in kepna khualna hunding ngah nawnlo a, Pawlpi leh kmnpi zong lalthangsak hi” aci uh hi. Tuabang tawh Rome in Puahphatna alangpang dingin France akhutzat hi. “Kmnpi tokhom akepcing nading, ukpite ahut nading, leh gam thukham alet nadingin France gamah bawlsiatna namsau akilek ahi hi.” (Wylie, bu 13, khen 4). KL 207.3

Hihbangin vaihawmna athak aneilma hangun madam ah bangpiang ding hiam, cih gam ukte in muzolo uh hi. Laisiangtho ‘ hillma in mihingte ‘ lungshn sungah gambup ie khantoh nadinga innkiu suang abang hih thutanna, kidekna, thumaan, kizakimna, piakkhiatna thukhunte aphutding hizaw hi. (278) KL 207.4

Paunak 14:34; 16:12 all “Midikte nasepna in kilemna hiding hi.” Tuahangin “gamdailma leh ngailnnuanna atawntungin apiangsak hi” (Isaiah 32:17). Pasian’ thukham azuite in again ie thukham leh thukhunte azuiding hi. Pasian akihta te in kumpipa in thumaan takin avaihawmnate zahtak ding hi. Alungnuainlo France in Laisiangtho simding kham a, nungzuite zong abengkhia hi. Kum za khat panin za khat ah. a thumaan. adik, pil in khalam tlia aneite, thumaan adingin laulo in upna hangin athuak dingin akiciam uh hi. A kum za in hih mite in nasem dingin sila bangin kiklium cip a singkhuam tung ah akithah keileh thong sungali amuat uh hi. Milling atul atul in abukna uhali ngailunuanna ngah uh a, puahphatna nasep akipat panin kum 250 sung abu paisuak uh hi. KL 207.5

“Tua bawlsiapa’ helma maitang panin lungdamnathu adingin tetci pangin akihemkhia mite in apilna a khutsiamna, set siamnate uh tawh atunna abelh uh gamte hausak leh khangto sak uh hi. Hih siamnate tawh gamdangte aphottoh mahbang un. amau’ gam aguaksuaksak hi. Akihawl khiatte in France gam sungah aomzaw hilcli. tua kum 300 sungin setsiamna pilna tawh again uh puali ding hi. Akhutsiamna uhin setvan bawlna nakpi in khangto sak ding hi. Laisiam leh thubotsat thei siamna aneite in lai leh nate thu ah hau sakding a, gamsung ukna pilna tawh makaih ding a, galhangte in agalte uh do in. kizakimna in a thukliunte uh puah in. Laisiangtho biakna in pilna sangkhanin. mihingte lungsim siangtho sak ding hi. France gamin bangzahta in minthang khin ding hiam! Akhangto anuamsa, gamdangmite ettehding bikbinding uh hi. (279) KL 208.1

“Ahizongin apil, thu vaihawmsiam, tokliom maantakin ahu theite amittaw, akikham theilo khuamulma toi vaihawmna in aliawlkhia hi. Leitungah again uh aminthang leh anuamsa asuaksak ding mite mai ah singkhuam telzaw ding maw, ahilikeileh gambeel in paikhia ding, ci in nateel sak uh hi. Atawpna ah siatna picing ta a, hawlkhiat ding lungsim siangtho anei zong om nawnlo hi. Singkhuam tunga kliailup ding biakna zong omnawnlo hi. Gam it hawlkhiatding zong omnawnlo hi.” (Wylie, bu 13, khen 20). Tuabang ahanciamna uh in tualgal apiangsak ahi hi. KL 208.2

“Huguenot te ataikhiatna hangin France gamah kiamsukna amanawh uli hi. Set tawh vanbawlna phualpite kisia hi. Leitang hoih munte gampalak suak kik a lamet lohin khuakpilna mawlin. sia leh plia theilma lungsim akiamna akhangto hi. Paris malunali zong kliutdawh ngetna innpi suak a tualgal kbit ciangin mi 200, 000 te in kumpipa khut panin huhna angen uh hi. Hihbangin akiam laitakun Jesuit te bekmah akliangto anuamsa uh hi. Pawlpite, sanginnte, thonginnte leh set nasepna phualpite ah amaute bek in a uk uh hi.” KL 208.3

Biakna makaite, kumpi, leh ukpite in abuai pih uli France te gam ukna leh milling’ buainate asutsiang dingin Laisiangtho ahongpai ahizaw ding hinapi, France gamin siatna leh guaksuakna ah akiasuk hi. Rome khut nuaiah aom manun Honpa’ thuhillma ahi angkhuatlo ki itna leh kibeina amansuah uh hi. Midangte phattuam nading in kei-nialna zatna panin lam apial uh hi. Mihaute in mizawngte anetcipna panun kithuhillma ngah zolo in, mizawngte in mi sila leh kiamsukna panin hulma angah zokei uh hi. Mihau minuamsa leh thuneite angsungkhuatna kliang tektek a, kilang semsem leh anencip semsem uh hi. Kmn za khat sung minuamsate huaihamna leh uangtatna in mizawng lokhote tungah guhtui ahupkang angawina suang abang hi. Mihaute in mizawngte tungah khial uh a, mizawngte in mihaute amudah uh hi. KL 208.4

Gamke tuamtuam ah neilisa logamte pen minuamsate khut sungah om a, nasemte in losap in na asem uh hi. Amaute in loneite hehpihna (280) bclin. anget bangbang uh apiadingin anungta uh hi. Pawlpi panpihding vai pen mizawngte leh alaidawlte khut sung tung ta hi. Tua mite tungah kumpi leh biakna makaite in nakpi takin siah adong hi. “Minuamsate nopsakna pen thukham bangin kingaihsun a, lokhote leh thatang nasemte in anencipte kinlo uh hileh akial theiding uh ahi hi. . . . Loneite lunggulhna amang hemhem dingin mite akizawhthawh bawl hi. Lokho nasemte nuntakna in kitatsat lo nasepna hi a, akidawnlo gentheihna ahi hi. Amaute phunna in, aphun ngam ulileh, zahtaklohna in kingaihsun hi. Lokho mite langah minuamsate thugenpen thukhente in ngaihsak den uh hi. Thukhemnangte in golhguk ngah uh a, minuamsate mitphiat khatbekin thukham asuak hi. Hih thu hangin koikoi ah siatna vive adim hi. Mi nautangte lakpanin akingah siahte pen kumpi uhante leh biakna makaite in zepkhia uh ahihmanin alang zong kumpipa smnsaal ahilikeileh biakna smnbem tung ngeilo hi. Adangte gualnopna in kizekmang hi. Nautangte azawngklial sak mite pen siah piak kullo sawnsawn uh hi. Thukham leh ngeina hangin gam ukna asemding uh ahi hi. Hihbang hamphatna dimnun anei mi pen 150, 000 bang pha a, hih mite lunggulhna apiaknadingun nautangte in lamet bei in. akiam semsem uh hi. KL 209.1

Thukhenna zumpite zong nopsakna leh uangtatna mun asuak hi. Ukna neite leh nautangte kikal ah kimuanna omlo hi. Kumpi vai khempeuhali kimuanlalma vive om ahihmanin, kumpi vaihawmna in angsungkhuat nading a geelna kisa hi. Tualgal apiamna kum 50 sung kumpi tokhom pen Louis 15na in len a, tuabang hun haksat laitak mahin amahpen athadah, sumza’ang, azualzang kumpi in kingaihsun hi. Khuak kicinglo, agilo minuamsa leh azawng aliai tualniamte kmnpi in sum tawh kisai in zahlasak ahihmanin. nautangte pangpa lua uh a, bang piangding, cih kamsang sap kullo hi. Kmnpipa’ mipilte hillma pen “Ka nuntak laitengin angeina bangin (281) vaihawm unla, kasilikhit ciang adandan hong pai ding hi” cih tawh kidawngkik pahpah hi. Gamsung vai puahphatding vaihawm theih hilo hi. Amahin siatna mu zo a, siatna amaingat dingin hanna leh thuneilina neilo hi. France angak siatna in ama’ dawnkikna kampau “Kei khit ciangin, siatna” in ama thadalina leh angsungkhuatna alak hi. KL 209.2

Kumpi leh ukpite hazatna aheisiamna uh hangin Rome in mihonte kol tawh akhilizo uh ahi hi. Kumpi hong thanem ding a, tuaciangin nautangte leh ukpite ama’ bumna sungah kiading uh hi. Tuabangin Rome in gamlapi amulikhollma tawh mihingte sila in peipuang in. amaute kha pen kolbulh sakin. saltanna panin asuahta nawnlo dingin suahtak theihna pilna alakhiatsak hi. Ama’ vaihawmna hangin apiang pumpi taksa bawlsiatna ie azah tul khatin asia zaw klialam nungtollma apiangsak hi. Laisiangtho lakkhiatsak khin zo a, ngoltolna leh angsungkhuatna sungah koihdap zokhin ahilunanin, amaute aliaina ulileh pupa thuciin tawh akhuhcip hi. Siatna sungah kia uh a, amau leh amau ki ukthei nawnlo uh hi. KL 210.1

Ahizongin availiawmna apiankhiat ciangin Rome ie deihbangin apiangkei hi. Pawlpi’ upnate mihonpite in mittaw sialkhau let in. acih bangbang aman sangsikun pawlpi’ nasepna in thu mnlo leh tualgal apiangsakte asuak hi. Rome biakna zong siampite bumna khatin angaihsutsak uh hi. Biakna makaite zong mihingte anencip kipawlna in amu uh hi. Amaute in atheih uh pasianin Rome pasian hi a, pawlpi thuhilh in amaute biakna ahi hi. Amaute in pawlpi huaihamna lehgitlohna pen Laisiangtho hangin apiang gah hi, ci in mu uh a, tuate khat zong tawh kisai kik nuamlo uh hi. KL 210.2

Rome in Pasian’ zia leh tong mualsuah khial uh a, Pasian’ ngetna thukhamte zong susia uh hi. Tu in mite in Laisiangtho leh apiapa Pasian anial uh hi. Pawlpi in a thuhilhna apomdingin amittaw upna ngen a, Laisiangtho’ genbangin avaihawm akineili uh hi. Tua vaihawmnate langpanin. Voltaire leh alawmte in. Pasian’ thu pampaihin, uplolma gu munci tengah athehthaang hi. Rome in amite ama’ sik khetul tawh atuancil hi. Tu in mihonpite in kituanngiam, kibawlsia zo a, hih (282) bawlsiatna zialkik in. ukna akici kliempeuli apaaikhia uh hi. Sawtveipi zahtakna apiak uh ate zialzial khemna tungah heh uh a, thmnaan leh thukhial akibangin anial uh hi. Suahtakna pen phalna in ngaihsun khial uh a, siatna ie salte in amau’ ngaihsut suahtakna ah akipak uh hi. KL 210.3

Tualgal akipat laitakin. kmnpipa phalna tawh minuamsate leh biakna makaite sangin atamzaw in mi nautangte lakpanin palai teeltheihna angah uh hi. Tua tawh nautangte in thuneihna akikim in anei uh hi. Tua thuneihna pilna leh ahoihbek in azangdingin akiging naikei uh hi. Angahsa uh thuaksiatna luinlet mengineng nuam lua uh ahihmanin, mihonte lampha dingin akhensat uh hi. Aheh mihonpite in thangpailina leh sauveipi aciapteh uh amaute tunga mite khialnate hangin gentheihna lumlet in, amaute agentheisak mite tungah phu aladingin akiciam uh hi. Tualgal siattatna panin mihingte anencipte in nencip athuak kik uh hi. KL 210.4

Alungnuamlo France in sisan tawh avawh khaici a at kik hi. Rome ie thuneihna’ ukna sungah aki apkhakna uh liangin thupiang in thuakzawh ding hilo hi. France in Rome huzaapna nuaiah aom laitakin, tualgal aphuangte in ngongtanna tau aphutkik uli hi. Kum zahuam 16 hun a, Protestant upna hangin silma athuak masapente munah kum zahuam 18 atunciangin tualgal hangin silma athuak masate’ ngong akitan hi. Damna apiading Lungdamnathu anilkhiat na uh tawh France in siatna leh Pasian uplolma kongpi aliongkhia hi. Pasian’ thukham ie khalna lawnkhia uh a, mihingte bawl thukham in milling’ siphut kliam zolo ahilma alak khia hi. France gam in langpanna leh guaksualma sungah akipei hi. Laisiangtho langdo a galsimna in leitung tangthu in aciamteh “Dipkuatna Ukna” hun akipansak hi. Inn leh lungtang panin kilemna leh lungnopna akiliawlkhia ta hi. Kuamahin ngailunuanna neilo hi. Tu ni in agualzo mipa in muanlahna. kimawhsakna zingciangin atuak hi. Ngoltolna leh lunggullma in khamtheih ahinawn kei hi. (283) KL 211.1

Kumpipa. biakna makaite leh minuamsate in alungso mihonpite vaihawmna bangbang amangdingin aki apta uh hi. Phulak ding alunggullma uh alungkimsak nadingin kumpipa atliat masa uh hi. Kumpipa sihding thu apiate in ama nungzui in thalma athuak uh hi. Tualgal alangpan dingin amuamnawh khempeuh uh akhenkhia uh hi. Thong sungah mi kigak malunah a, hunkliat ah mi 200,000 bang kiklimncip hi. Khuapi khempeuh ah dipkuatna atung hi. Tualgal kipawlna khat in adang kliat muanglo a, France gambup in kisel kinialna phual suakin, milling siphut in vai khempeuh ahawm hi. “Paris ah, kisatsualma khat panin khat ah kithuapto a, kliua mite in kipawl khen uh hi. Khat leh khat kithah maimangding bek akhensat uh hi.” Mi honpite gentheihna behlapin, France gam malnnah in zong Europe gamdangte tawh gal tatsatlo in anei hi. “France gam in sum neilo a, galkapte in khasum ngen in agamlum uh hi. Paris khuapi mite in kialpi atuakding uh ahi hi. Khuatate zong guta buluhte in nawkin aguaksuak sak hi. Aminam in guaksuakna leh ki awi-amna tawh abei dek uh hi.” KL 211.2

Ngentel takin Rome in ahilh ngoltolna leh bawlsiatna ahihleh nautangte in atheisiangta uh hi. Thulikikna ni atungpet mah ta hi. Jesus’ nungzuite meikliuam tungah kikai leh tliong sungah khiat hun hinawnlo hi. Sawtpi lai in tua mite kithat khin ahilikeileh gampua ah kihawlkhia khin zo hi. Apattahsa lit siduh abang mite in Rome sit mawkmawk loding hi. “France a biakna makaite in kum tampi sung alamlah uh bawlsiatna in amaute tungah atungkikding hita hi. Kithahna taute in siampite sisan tawh kidiah hi. Van bawlna set innpite leh thong innte in hunk hat lai in Huguenot te tawh akidim hangin, tu in mibawlsiate tawh akidim hi. Tutphahzawn tungah kol kibulhin. gunkuang hot in nasem uh a, Rome biakna makaite in mihoih lampialte tungah apiak bawlsiatna amau mahin athuak kik uh hi.” (284) KL 211.3

“Cizatna aneilo thukhenna zmnpi panin acizia theilo thukhamte kibawl a, ngongtanna thuakding launa omlo in. kuamahin aveengte tungah hopih leh thungetsakna nei thei nawnlo hi. . . .Mun khempeuh ah thukante om kawikawi uh a, ngongtanna tau zong zing sialin nasep lianpi kliat hi a thonginnte in sila anawn tembaw bangin kigak khin a, tuibuakna hawkguamte zong sisan phuanteng Seine gunah aluangsuk hi. . . . Nisialin leeng dimin thahdingin Paris kongzing nawkin akipuak laitak mahin. akisawlkhia sawltak uliante in khuapi all akithei ngeilo zualzan gamtatnate ah athenthawl lai uh hi. Ngongtanna tempite kilamto in damtakin thalma nasep semdingin akiasuk hi. Tua nangawn ziakai asa uh hi. Sautakin akigual mi kimante pen leenggali lakna tempite tawh ateptan uh hi. Hihbang mihon atuanna gunkuang sual te vutvang simin anawnkhia uh hi. Lyon khua in gampalak asuak hi. Arras ah angongtatna in nawhsa takin thalma pia nuamlo hi. Samnur panin Loire gun ah tuipi dong luangsuakin. va-akte leh mupite in puansillilo siluangte tungah anne in pawi akham uh hi. Numei pasal, naupang uliam, cih zahtuan neilo in. a etlawmlo lawmta kikawisa in abua uh hi. Nmnei pasal hilma zumna mel khuallo in khangno nmnei pasal kmn 17 gualte kmnpi in azalom in athat hi. Naungekte zong anu nawi anekna panin kaikhia in Jacobin pawlte in kilot in teipi tawh asun uh hi.” Hih kum 10 sungin mihon tampite amangthang uh hi. KL 212.1

Hih khempeuhte in tuabang mahin apiangdinga Satan’ deihdan ahi hi. Khang tampi sung hihbang hun angah nadingin na asemkhin zo hi. Aina’ vaihawmna (policy) ah apatna panin atawpdong khemna zangin. ama’ ngimna kipin mihingte tungah gimna leh gentheihna atun nading hi a, mihingte tunga Pasian’ nasepna aphiat nading, mihingte sunga piakkhiatna leh itna smnualin Vantung adahsak nading lungtupin anei hi. Ama khemsiamna tawh mihingte’ lungsim zingsak in. ama’ makaihna in Pasian mawhsak hi. Hih gentheilmate in Piangsakpa ngimna hi, cisak hi. Tuabang niahin. Satan’ gitloh thuneilina tawh tuancil in ganhing bangin anetniamsate (285) in suahtakna angali kik theih nadingin uangtatna leh thalma tawh agamtang dingin asawl hi. Mi ngongtatte leh mi anencipte in nakpheh akithualilo kiphalna azatna un suahtakna ngah nopna thaman ahihna alak ahi hi. KL 212.2

Khiallina puan khat akimuli khit ciangin. Satan in meeldang tawh kineili leuleu hi. Mihonte in amasa bel in sang pah uh hi. Mihonte in Rome biakna in khemna hi, cili amuh uhciangin Pasian’ thukham apalsat dingin hih akhutzat tawh makaih theih nawnlo a, biakna adangdang khempeuh zong khemna hi, Laisiangtho zong phuahtawm tangthu, cisak in. Pasian’ thukhamte zong hemkhia sak in. nak akipheh theilo mawlina ah angalhatsak hi. KL 213.1

Hih khuisatna lianpi France tungah atungsak khialhna in thmnaan khat a nungngat man ahi hi. Suahtakna maan in Pasian’ thukham sung bekah om hi. “Nangmahin Ka thukham zui hilecin! Na tawldamna in guntui bangin luangding a, na dikna in zong tuipi sungah tuihual abangding hi.” Topa in “Mi gilote tungah tawldamna omlo ding hi” aci hi. “Keima thu aza mite in ngaihmuang takin ateengding uh hi, siatna launa panin agamdai ding uhhi.” (Isaiah 48:18, 22; Paunak 1:33). KL 213.2

Pasian aneilo, Pasian aumlo, lampialte in Pasian’ thukham langpanin anial uh hi. Amaute’ huzaapna leh mihingte’ nopsakna in Pasian thukhamte zuilma bekah om hi, cih lakzaw hi. Pasian’ laibu panin simin, asinkhia nuamlote in gam tuamtuamte tangthu panin asin dingin Pasianin asawlding hi. KL 213.3

Rome tungtawn in Satan in thumanna panin mihingte akailikhiat ciangin, ama’ kliutzat selsimin, ama’ nasep meelsel in kineih ahihmanin, apiang diamante ahi kiamna leh gentheilmate in palsatna pan hi, cih kimulo hi. Aina’ thuneilma pen Khasiangtho in sawtpi panin nado den a, ama’ ngaihsutnate apicinglo dingin nakhaktan den hi. Mite in thupiang leh athaman mukoplo uh a, amaute ‘ gentheilma ie akipatna zong muzolo uh hi. (286) Ahizongin hih tualgal ah gambup Khawmpi maiah Pasian’ thukham akilangtangin akihemkhia hi. Dipkuathuai Ukna in nungzuih a, mi khempeuh in apatna panin thupiang leh thaman ainu uh hi. KL 213.4

France in mihonpi maiah Pasian nialin, Laisiangtho ahepkhiat uhciangin, migilote leh khuamial sunga khagilote in sawtveipi atup asawm uh tangtungsakzo kisa in akipak uh hi. Pasian’ thukham ie ukna panin again uh suahta asa uh hi. Siadatna manlang takin thu kikhen pahpahlo ahihmanin, milling’ tate’ lungsimin “siatna abawldingin angawngkhauh uh hi” (Thuhillikiksia 8:11). Ahizongin adik, athumaan thukham apalsatna hangin siatna leh gentheilma atungsak hi. Thakhat thu in palsatna thaman atunpahloh hangin, mihingte gitlolma in amaute siat nadingin apiangsak hi. Kum zalom simin lampialna hangin palsatna in thulikik ni adingin kikholto a, tua mawhna in ahai adim ciangin, Pasian asimmawhte in Pasian’ lungduaina abeisakna uh aphawk uhciangin zekai akisa uh hi. Pasian’ Khasiangtho ie klialna in Satan gitlohna thuneiluia encik den a, asepkhiat tawh kituakin tangtung khinlo hi. Ainahin mihingte siatding bekmali alungtung den ahi hi. Tua nasepna ah sep theih nading thu angah ahi hi. Langpanna nasep ateelzaw mite in agah atkik ding uh a laikung tawh gellikhiat dingin asia lua palsatnate tawh leitang kidimsak ding uh hi. Akisia gamnawlte leh khuapite’ otkhaina kiza a, nakpi takin khuisatna ahi hi. Zinling bangin France akiling hi. Biakna, thukham, milling ki ukna, innkuante, kmnpi, leh pawlpi te in Pasian’ thukham langpang dingin akilaptoh khutte hangin akisatmai suk hi. Mipilpa in amantakpi agenna ah. “Migolote in amau’ siatna sung maliah akia ding uh hi.” “Mawlmeipa in mawlma za khatvei abawl liangin anuntakna kisau sak a, ahizongin, amantakpi in Pasian akihtate adingin alioih ding hi. Ama’ maiali alut eite in migilote tawh akipawl tlieikei ding uh hi.” (Paunak 11:5; Thuhilhsia 8:12, 13). ” Amaute in theilma mudah uh a, Topa kihtakna teel nuamlo uh hi.” “Tua ahihmanin, amaute in amaute gamtatna gall mah amau’ lampi tawh nekik ding uh a, amau’ geelna mah uh tawh kidim ding uli hi.” (Paunak 1:29, 31). (287) KL 213.5

Mongneilo kawhawm panin akahto Pasian azahpih sapi in Pasian tetcipang nihte atliah hangin sawtvei asipsuak ding hilo hi. “Ni thmn leh alang kbit ciangin Pasian kiang panin Khasiangtho in asungah lut in, amaute in aklie uh tawh dingkik uh a, ainu khempeuhte tungah launa lianpi atung hi.” (Mangmulma 11:11). Kmn 1793 kum in Cliristian biakna kiphiatna thu kipia a, French Gam Khawmpi ah Laisiangtho zong kihemkhia hi. Kmn thmn leh alang kbit ciangin hih thupiakna kidokkik a, Laisiangtho zong thuakzawhdingin akhensat uh hi. Laisiangtho nialna panin apiang kisuantakna lianpi leitung in mu uh a, mite in Pasian upna leh a thu in nuntak nadingin akisapna mu uh hi. Topa in, “Nangmah in kua mawhsak in zahpih nahi hiam? Keimah langpangin kua tungah na aw nasanglap hiam? Na mit nasangkhan to hiam? Israel te’ Sangpenpa nangawn nagalbawl hiam?” (Isaiah 37:23). “Tua ahihmanin, en in, Keimah in amaute atheihding in kabawlding hi. Ka liatna leh Ka khut atheidingin kabawl ding hi. Amaute in Keimah Jehovah kahihlam amuding uli hi.” (Jeremiah 16:2). Tetci pang nihte tawh kisai in, kamsangpa in genbeh a, “Amaute in vantung pan kamlianpi tawh agenna aza uh hi. Hih lai ah hong kahto in. Amaute in meei tungah tuangin kahto uh a, agalte in ainu uh hi.” (Mangmulma 11:12). France in Pasian tetcipang nihte tungah gal abawl khit uh ciangin, kipahtawina aomsate sangin anasia in akipahtawi hi. Kmn 1804 in, British leh Foreign Bible Society kinei a, tuabang kipawlna adangdang zong akhangkhia hi. Europe gam tengah aom kawikawi hi. Kum 1816 ciangin American Bible Society kiphut leuleu hi. Brish Society akiphut ciangin. Laisiangtho kampau 50 in kiklienkhia in kihawinkhia hi. Tua hun a akipanin kampau aza za in kikhenkhia kik kik hi. KL 214.1

Kum 1792 ma-a kum 50 sungin Gamdang Mission nasepding kuamahin vaihawmin nei nailo hi. Kipawlna athak zong kibawlbeh tuanlo hi. Lawki gamte ah Cliristian biakna puakkhiat dingin pawlpi tawmnote bekin vailiawm uh hi. (288) Ahizongin kmn zahuam 18 abeikuan ciangin, nakpi takin hong kilamdang hi. Mihingte in Thu ngaihsutna tawh hong lungkhn zolo uh a, Pasian’ pulaakna leh nisimin akizangthei biakna aliongzong uh hi. Hih hun panin Gamdang Mission gitneihlopi in akhangkhia hi. KL 215.1

Laikhetna akliantoh manin Laisiangtho hawmkhiatna agangsak hi. Gamkhat leh gamkhat kizopna zong kliangto ahilunanin tanglai kideidanna leh kinampi saknate zong akiamsak hi. Rome a pope in kuinpi vaiah athuneilma amansualma in Pasian’ thu alut theih nadingin lampi ahonsak hi. Rome khuapi sung nangawn ah adongkhak omlo in Lasiangtho suakta takin akizuak khia hi. Tu in milling ateenna mun citengah akipuakhia hi. KL 215.2

Pasian aumlo Voltaire in khatvei angtang takin. “Milling 12 in Christian biakna phut uh hi, cih mite in agenpen kacimtaak luata hi. Mi kliat in hih thu lumlet theiding hi, cih kaliong lakding hi” aci hi. Amah asili zawh khang tampi kinellisiali khin hi. Laisiangtho ado dingin mi awn tampi in apawmkhin zo hi. Laisiangtho akisiat ding gamla lai hi. Voltaire hun in bu za kliat aomleh tu in tul sawm omta a, hilua, athen athenin Pasian laibu orn khin hi. Christian Pawlpi tawh kisai in Puahpha masate lakah khat in, “Laisiangtho in sekpi in asatsatna tawh atawttawt sikphalisan tawh kibang hi.” Topa in. “Nangmah do nadingin akibawl galhiam kliempeuli mapai loding a, thukhen hun ciangin Nangma’ langah apang mi khempeuli na mawhsak ding hi.” (Isaiah 54:17). KL 215.3

“Pasian’ kammal kip tawntung ding hi.” Ama’ thukliam khempeuhin kician hi. Amaute in atawntungin kipden a, thmnaan leh dikna tawh abawl hi.” (Isaiah 40:8; Late 111:7, 8). Mihingte’ thuneilma tungah akilam thu khempeuh kilumlet ding a, ahihhangin. akikhel thei ngeilo Pasian’ kammal suangpi tungah akiphut khempeuhin akip paisuak ding hi. KL 215.4