Konflikti I Madh

6.—Huss dhe Jerome

Fara e Ungjillit u mboll në Bohemi që në shekullin e nëntë. Bibla tashmë ishte përkthyer dhe adhurimi zhvillohej në gjuhën amtare. Por me rritjen e pushtetit të papës, u errësua Fjala e Perëndisë. Gregory VII, që kishte vendosur ta përbalte krenarinë e mbretërve, ishte po aq i zellshëm për të kthyer në sklevër popujt dhe pa humbur kohë, ai nënshkroi një dekret që ndalonte adhurimin publik në gjuhën bohemiane. Papa deklaroi “se të Plotfuqishmit i pëlqente adhurimi në gjuhë të panjohur dhe se shumë të këqija dhe herezi kishin ardhur si rrjedhim i shkeljes së këtij rregulli” - Wylie, libri 3, kap 1. Kështu Roma vendosi të shuante dritën e fjalës së Perëndisë e t’i braktiste njerëzit në mes të errësirës. Por Qielli kishte përgatitur rrugë të tjera për ta ruajtur kishën. Shumë Valdezë dhe Albigensë, të dëbuar nga shtëpitë në Itali dhe Francë nga tërbimi i persekutimit, erdhën në Bohemi. Megjithëse nuk guxonin të predikonin haptazi, ata punuan me zell të madh në fshehtësi. Kështu besimi i vërtetë mbijetoi nga shekulli në shekull. KiM 93.1

Përpara Hussit, në Bohemi ka pasur njerëz të tjerë që janë ngritur haptazi kundër korrupsionit të kishës dhe pan-dershmërisë së popullit. Veprimtaria e tyre ngjalli një interesim të përgjithshëm. Lindi frika në selitë e hierarkisë dhe filloi persekutimi i dishepujve të Ungjillit. Ushtarët i ndiqnin ata këm-ba - këmbës ndërsa shkonin për të adhuruar në pyje e male dhe shumë prej tyre u vranë. Pas një farë kohe, u miratua dekreti që urdhëronte djegien e të gjithë atyre që largoheshin nga adhurimi romak. Të Krishterët, duke vdekur, shihnin me sytë e mendjes triumfin e kauzës së tyre. Njëri prej atyre “që besonin se shpëti-mi gjendet vetëm tek besimi tek Shpëtimtari i kryqëzuar” përpa-ra se të vdiste tha: “Tërbimi i armiqve të së vërtetës tani ka epër-si të madhe; por nuk do të vazhdojë kështu përgjithmonë; nga gjiri i popullit do të ngrihet një njeri, pa shpatë dhe paautoritet, ndaj të cilit nuk do të mund të triumfojnë.” - Ibid, libri 3 kap 1. Koha e Luterit ishte ende larg; por po afrohej shfaqja e dikujt; dëshmia e të cilit kundër Romës do t’i trondiste kombet. KiM 93.2

Hussi rridhte nga shtresat e ulëta të shoqërisë dhe mbeti jetim nga babai që në moshë të njomë. Nëna e tij e zellshme, që i quante arsimimin dhe respektin ndaj Perëndisë, pasuritë më të çmuesh me, u përpoq t’ia siguronte edhe të birit këtë trashëgimi. Hussi studjoi fillimisht në shkollën e fshatit e më pas i vazhdoi studimet me një bursë bamirësie, në universitetin e Pragës. Gjatë udhëtimit të tij për në Pragë e shoqëroi e ëma; e ve dhe e varfër, ajo nuk kishte as pasuri e as dhurata tokësore për të birin, por ndërsa arritën pranë qytetit ajo u gjunjëzua pranë të riut jetim dhe i kërkoi Atit qiellor ta bekonte. Ajo nënë atëherë nuk e dinte se si do të ishte përgjigjja e asaj lutjeje. KiM 94.1

Në universitet, Hussi u shqua për punën e tij të palodhur dhe përparimin e shpejtë, ndërsa falë jetës së tij të ndershme dhe sjelljes së tij së hijshme fitoi respektin e të tjerëve. Ai ishte një përkrahës i sinqertë i Kishës së Romës dhe një kërkues i zellshëm i bekimeve shpirtërore që “dhuronte”ajo. Me rastin e një jubi-leu, ai shkoi të rrëfehej dhe pasi dhuroi monedhat e fundit të “fondit”të tij të pakët, u bashkua me proçesionin që të fitonte faljen e premtuar. Me të mbaruar studimet universitare, u bë prift dhe duke i ngjitur shkallët e karrierës njëra pas tjetrës, hyri në shërbim të mbretit. Më pas ai u bë profesor dhe rektor i uni-versitetit ku ishte diplomuar. Brenda një kohe të shkurtër, stu-denti me bursë, u bë krenaria e kombit dhe emri i tij u bë i njohur në mbarë Evropën. KiM 94.2

Por Hussi e filloi punën reformuese në një fushë tjetër. Disa vjet pas shugurimit të tij si prift, ai u caktua predikues i kishës së vogël të Betlehemit. Themeluesi i kësaj kishe kishte theksuar si një çështje të rëndësisë së veçantë, predikimin e Shkrimeve të Shenjta në gjuhën e popullit. Pavarësisht nga kundërshtimi i Romës në këtë pikë, kjo praktikë nuk ishte zhdukur plotësisht në Bohemi. Por ekzistonte ama një padije e madhe në lidhje me Biblën dhe mes klasave të ndryshme shoqërore viheshin re vese nga më të ulëtat. Hussi i dënoi me forcë këto të këqija duke theksuar se vetëm fjala e Perëndisë mund të rivendoste parimet e së vërtetës dhe pastërtisë që mungonin. KiM 94.3

Një qytetar i Pragës, Jeromi, që më pas u bë mik i ngushtë i Hussit, kishte sjellë me vete nga Anglia shkrimet e Wycliffit. Mbretëresha e Anglisë, që ishte një përkrahëse e zjarrtë e mësimeve të Wycliffit, ishte një princeshë Bohemiane dhe për shkak të ndikimit të saj, veprat e Reformatorit u përhapën edhe në vendlindjen e saj. Hussi i lexoi me një interesim të madh këto vepra; ai ishte i mendimit se autori i tyre ishte një i Krishterë i sinqertë dhe kjo e nxiti t’i mirëpriste reformat që nxirrte në pah ai. Me vetëdije apo pa vetëdije, Hussi i hyri kështu një rruge që do ta largonte nga Roma. KiM 95.1

Pikërisht në këtë kohë, në Pragë erdhën nga Anglia dy njerëz të arsimuar, që me ta pranuar dritën, kishin ardhur ta përhapnin atë në këtë vend të largët. Duke qënë se e sulmuan haptazi papën, autoritetet nxituan t’ua mbyllnin gojën; por meqënëse ishin të vendosur për t’ia arritur qëllimit të tyre, përdorën mëny-ra të tjera. Duke qënë edhe artistë, ata filluan ta vinin në punë talentin e tyre. Ata pikturuan dy skica në një vend afër qëndrës. Njëra paraqiste hyrjen e Jezusit në Jeruzalem “zemërbutë, ulur mbi një gomar” (Mateu 21:5), i pasuar nga dishepujt e Tij me veshje të shqyera e këmbëzbathur. Tjetra paraqiste një proçe-sion - të prirë nga papa i veshur me rrobat e tij madhështore dhe kurorën tricepëshe, iulur mbi një kalë të stolisur, i shoqëruar nga kardinalë, prelatë dhe trumpeta. KiM 95.2

Ato përbënin një shërbesë tërhiqte vëmendjen e të gjithë njerëzve. Me mijëra njerëz vinin për të parë pikturat. Të gjithë e kuptonin mirë moralin e skicave dhe shumë prej tyre çuditeshin nga ndryshimi mes zemërbutësisë dhe përuljes së Krishtit, Mësuesit, dhe krenarisë dhe arrogancës së papës, të ash-tuquajturit “shërbëtor” i tij. Në Pragë pati një çrregullim të madh dhe pas një farë kohe atyre iu desh të largoheshin. Por mësimi që dhanë ata nuk harrohej. Pikturat lanë një mbresë të madhe në mendjen e Hussit dhe e shtynë atë që ta studjonte Biblën dhe Shkrimet e Wycliffit më me kujdes. Edhe pse nuk ishte akoma gati për t’i pranuar të gjitha reformat që nënvizonte Wycliffi, ai vuri re karakterin e vërtetë të papatit dhe filloi t’i dënonte me zell më të madh krenarinë, ambicjen dhe korrupsionin e kësaj hierarkie KiM 95.3

Nga Bohemia drita kaloi në Gjermani, sepse çrregulimet në Universitetin e Pragës bënë të largoheshin me qindra studentë gjermanë. Shumë prej tyre kishin fituar me ndihmën e Hussit, njohuritë e para mbi Biblën dhe me t’u kthyer në vendlindje, ata filluan përhapjen e Ungjillit. Lajme të veprimtarisë që zhvillohej në Pragë arritën deri në Romë dhe Hussin e lajmëruan të paraqitej përpara papës. Të bindej do të thoshte vdekje e sigurtë. Mbreti dhe mbretëresha e Bohemisë, profesorët e universitetit, fisnikët, zyrtarët e qeverisë i dërguan një kërkesë papës që ta lejonte Hussin të qëndronte në Pragë dhe të paraqitej në Romë në personin e një delegati. Në vend që t’i përgjigjej pozitivisht kësaj kërkese, papa ngulmoi në dënimin e Hussit dhe e “shkishëroi” qytetin e Pragës. KiM 96.1

Gjatë asaj kohe, shqiptimi i një dënimi të tillë, ngjallte shqetësim dhe alarm. Ai (dënimi) shoqërohej nga ceremoni që i tmerronin njerëzit që e shihnin papën si përfaqësues të vetë Perëndisë, që mbante në dorë çelësat e parajsës dhe ferrit dhe që kishte të drejtën t’i gjykonte ata. Besoj që portat e parajsës mbylleshin për atë zonë që shkishërohej dhe derisa papa ta an-ullnte dënimin, të vdekurit mbeteshin jashtë shkëlqimit të atij vendi përrallor. Si shenjë e kësaj fatkeqësie të madhe, ndërpriteshin të gjitha veprimtaritë e asaj zone. Kishat mbylleshin. Martesat festoheshin në oborret e kishave. Të vdekurve u mohohej e drejta për tu varrosur me ceremonitë përkatëse në varreza, prandaj varroseshin përkohësisht nëpër fusha e hendeqe. Kështu, duke përdorur mjete e mënyra të ndryshme, Roma përpiqej të vinte nën kontroll ndërgjegjen njerëzore. KiM 96.2

Praga ishte mjaft e çorientuar. Një grup i madh njerëzish e quanin Hussin shkakun e vetëm të fatkeqësive të tyre dhe kër-konin që ai t’i dorëzohej hakmarrjes romake. Për ta qetësuar disi furtunën, Reformatori u kthye për një farë kohe në fshatin e tij të lindjes. Duke u shkruar miqve në Pragë, ai thoshte: “Jam lar-guar nga mesi juaj vetëm për të ndjekur urdhëresat dhe shem-bullin e Jezu Krishtit, për të mos u dhënë mundësi keqdashësve të mendojnë se po dënohen përjetësisht dhe për të mos i trish-tuar e munduar të zellshmit. U largova gjithashtu që të mos u jap mundësi priftërinjve të pabesë t’ua fshehin për një kohë të gjatë Fjalën e Perëndisë, sepse nuk dua që ju ta mohoni të vërtetën hyjnore për të cilën, me ndihmën e Perëndisë, jam gati të vdes.” - Bonnechose,“The Reformers before the Reformation” vëll 1, fq 87. Hussi nuk hoqi dorë nga puna e tij, por udhëtoi në fshatrat përreth duke u predikuar turmave të etura për dije. Kështu, pa-pa me masat që mori, jo vetëm nuk e shtypi Ungjillin, por ndikoi në përhapjen e tij. “Ne në fakt nuk kemi asnjë forcë kundër të vërtetës por pro të vërtetës.” 2 Korintasve 13:8. KiM 96.3

Mendja e Hussit, në këtë periudhë të karrierës së tij, dukej sikur ishte kthyer në skenën e një konflikti të dhimbshëm. Megjithëse kisha po përpiqej ta shkelte me këmbë, ai nuk kishte hequr dorë nga autoriteti i saj. Për të, Kisha e Romës vazhdonte të ishte nusja e Krishtit dhe papa vazhdonte të mbetej përfa-qësues dhe mëkëmbës i Perëndisë. Hussi po sulmonte abuzimin e autoritetit dhe jo parimin në vetvete. Kjo shkaktoi një kontra-diktë të tmerrshme mes bindjeve të intelektit dhe thirrjeve të ndërgjegjes. Në qoftë se ky autoritet ishte, siç besonte ai, i drejtë dhe i pagabueshëm, si shpjegohej që ai prirej drejt mos-bindjes ndaj tij? Ai e kuptoi se të bindej do të thoshte të mëkatonte. Pse bindja ndaj një kishe të pagabueshme çonte në një rezultat të tillë? Ky ishte problemi që ai nuk e zgjidhte dot, ky përbënte dyshimin që e mundonte çdo ditë. E vetmja zgjidhje e përafërt që i shkonte ndër mend ishte, që si në kohën e Shpëtimtarit, priftërinjtë e kishës ishin bërë të ligj dhe po e përdornin autoritetin e tyre të ligjshëm për qëllime të paligjsh-me. Kjo e bëri atë të arrinte në konkluzionin se urdhëresat Bib-like të kuptuara drejt janë të vetmet rregulla të ndërgjegjes, apo me fjalë të tjera, se Zoti duke folur në Bibël dhe jo në kisha duke folur nëpërmjet priftërinjve, është udhërrëfyesi i vetëm i paga-bueshëm” Wylie, libri 3, kap. 2. KiM 97.1

Me t’u rivendosur në Pragë qetësia, Hussi u rikthye në kishën e tij të vogël të Betlehemit për të vazhduar me një zell dhe guxim më të madh predikimin e Fjalës së Perëndisë. Armiqtë e tij ishin aktivë e të fuqishëm, por mbretëresha dhe shumë fisnikë ishin miqtë e tij dhe pjesa më e madhe e njerëzve e përkrahnin. Duke ballafaquar mësimet e tij të drejta e fisnike dhe jetën e tij të shenjtë me dogmat degraduese që predikonin papistët dhe me kopracinë dhe çthurjen e tyre, shumë njerëz e kishin për nder të ishin në anën e tij. KiM 97.2

Deri atëherë Hussi kishte qënë i vetëm; por tani punës së reformës i hyri edhe Jeromi, që gjatë qëndrimit të tij në Angli kishte pranuar mësimet e Wycliffit. Më pas, ata qëndruan gjith-monë bashkë e madje as vdekja nuk i ndau. Jeromi shquhej për mendjemprehtësi gjeniu, elokuencë dhe dije - veçori këto që fitojnë stimën popullore - ndërsa përsa u përket aftësive që çojnë në forcë karakteri, Hussi mbante vendin e parë. Pjekuria e tij shpesh i vinte fre shpirtit të papërmbajtur të Jeromit, i cili me thjeshtësi të sinqertë e vlerësonte Hussin dhe u nënshtrohej me bindje këshillave të tij. Reforma, falë përpjekjeve të tyre të për-bashkëta, u përhap me shpejtësi. KiM 98.1

Perëndia lejoi dritën të ndriçonte mendjet e këtyre njerëzve të zgjedhur, duke u zbuluar atyre mjaft gabime të Romës; por ata nuk mundën të kapnin çdo rreze të kësaj drite për t’ia përcjellë botës. Nëpërmjet këtyre shërbëtorëve të përulur, Zoti po i udhëhiqte njerëzit jashtë cakut të errët që kishte vendosur Ro-ma; por vështirësitë që do t’u dilnin përpara ishin të shumta dhe Ai vazhdoi kështu, hap pas hapi, t’i nxiste të ecnin përpara me aq shpejtësi sa kishin forca. Ata nuk ishin të përgatitur për ta pranuar të gjithë të vërtetën menjëherë. Drita e diellit të mes-ditës do të ishte, për këta njerëz që kishin jetuar për një kohë të gjatë në errësirë, verbuese dhe do t’i trembte. Prandaj Ai ua zbuloi udhëheqësve rreze pas rrezeje dhe këta të fundit ua përcollën njerëzve po ashtu: rreze pas rrezeje. Nga shekulli në shekull, në skenën e historisë dolën njerëz të tjerë besnikë që vazhduan rrugën e nisur duke i nxitur njerëzit akoma më shumë drejt reformës. KiM 98.2

Përçarja në kishë vazhdonte si më parë: 3 papët luftonin për pushtet dhe vendet e Krishtere përjetuan si rrjedhim, gjak-derdhje dhe konflikte të vazhdueshme. Duke mos u kënaqur vetëm me dënime dhe mallkime reciproke, ata iu drejtuan armëve. Secili prej tyre filloi blerjen e armëve dhe grumbullimin e ushtarëve. KiM 98.3

Natyrisht, të gjitha këto kërkonin shpenzime të mëdha dhe lekët u nxorrën nga shitja e dhuratave, titujve dhe bekimeve të kishës. Edhe priftërinjtë e thjeshtë - duke ndjekur shembullin e eprorëve të tyre - filluan të shisnin gjërat me vlerë të kishave e të manastireve e t’i sulmonin rivalët e tyre për të forcuar “pushtetin lokal.” Hussi u ngrit hapur, me një guxim të madh, kundër padrejtësive që bëheshin në emër të fesë; edhe njerëzit filluan t’i akuzonin haptazi udhëheqësit romakë si shkaku i vetëm i fatkeqësive që po përjetonte bota e Krishtere. KiM 99.1

Praga rrezikohej përsëri nga konflikti i përgjakshëm. Si në kohët e lashta, shërbëtorit të Perëndisë iu tha: “Ti je pikërisht ai që e bën rrëmujë Izraelin.” 1 Mbretërve 18:17. Qyteti u shkishërua përsëri dhe Hussi shkoi sërisht në fshatin e tij të lindjes. KiM 99.2

Dëshmisë, që ai e kishte mbrojtur me besim të madh nga ki-sha e tij e vogël, i kishte ardhur fundi. Përpara se të jepte jetën si dëshmitar i së vërtetës, ai i foli botës mbarë nga një podium shumë më i lartë. KiM 99.3

Për të shëruar plagët e shumta të Evropës, perandori Sigis-mund urdhëroi Gjonin XXIII që ishte njëri nga papët rivalë, të thërriste në Kostancë një këshill të përgjithshëm. Papës Gjon nuk i pëlqente ideja e një mbledhjeje të tillë sepse i trembej shqyrtimit të politikës dhe karakterit të tij - edhe pse ky shqyrtim do të bëhej nga klerikë e prelatë, morali i të cilëve linte shumë për të dëshiruar - por sidoqoftë, ai nuk guxonte ta bënte dy fjalën e Sigismundit. KiM 99.4

Objektivat kryesore të këtij këshilli ishin dy: shkulja nga rrënjët e herezisë dhe dhënia fund e përçarjes në kishë. Kështu, këshilli ftoi si dy antipapët, ashtu edhe propagandorin e reformës së re, John Huss. Të parët, duke mos dashur që të rrezikoheshin, nuk u paraqitën vetë por dërguan delegë përpara këshillit. Papa Gjon, megjithëse ishte drejtuesi i mbledhjes, nuk u paraqit me qejf sepse kishte frikë se mos perandori kërkonte shkarkimin e tij dhe i kërkonte llogari për padrejtësi dhe krimet që kishte kryer për padrejtësitë dhe krimet që kishte kryer për të arritur kurorën tricepëshe të papës. Megjithatë hyrja e tij në qytetin e Kostancës ishte madhështore: ai shoqërohej nga një numër i madh klerikësh të rangjeve të larta dhe shumë lajmëtarë me trumpeta. Kleri, personalitetet më të larta dhe banorët e qytetit i dolën përpara për t’i uruar mirseardhjen. Turma i shkonte përpara dhe veshjet e kushtueshme të kardinalëve dhe aris-tokratëve, i jepnin proçesionit një shkëlqim të veçantë. KiM 99.5

Ndërkohë Kostancës po i afrohej një udhëtar tjetër. Hussi ishte më se i ndërgjegjshëm për rreziqet që i kanoseshin. Ai u nda me miqtë e tij a thua s’do t’i takonte më kurrë dhe e nisi udhëtimin me parandjenjën se po shkonte drejt trekëmbëshit. Megjithëse kishte një lejekalimi të nënshkruar nga mbreti i Bo-hemisë dhe iu dërgua edhe një e dytë nga perandori Sigismund, ai bëri gjithë përgatitjet e duhura për t’i dalë përpara një vdekjeje të mundshme. KiM 100.1

Në një letër që u dërgoi miqve të tij në Pragë ai shkruante: “Vëllezër të dashur.... po nisem me një lejekalim nga mbreti për të takuar armiqtë e mi të shumtë vdekjeprurës.... Besimi im qendron i patundur tek Perëndia i plotfuqishëm dhe tek Shpëtimtari im; jam i sigurt se Ai do t’i dëgjojë lutjet tuaja të zjarrta dhe do të më falë maturinë dhe mençurinë e Tij në mënyrë që unë t’iu bëj ballë atyre; se do të më dërgoje Shpirtin e Tij të Shenjtë për të më fuqizuar në të vërtetën e Tij në mënyrë që t’i përballoj me guxim tundimet, burgimin apo, në qoftë se është e nevojshme, edhe vdekjen mizore. Jezu Krishti vuajti për të dashurit e Tij; a duhet të çuditemi atëherë që Ai na ka lënë shembullin e Tij që edhe ne të durojmë pa fjalë gjithçka për shpëtimin tonë? Ai është Perëndi e ne jemi krijesat e Tij; Ai është Zoti e ne jemi shërbëtorët e Tij; Ai është Sovrani i botës e ne jemi qënie të dobëta -e megjithatë Ai vuajti! Atëherë pse nuk u dashka që të vuajmë edhe ne kur e dimë mirë se vuajtja është në vetvete pastrim? Të dashurit e mi, në qoftë se vdekja ime do të shërbejë për lëvdimin e emrit të Tij, lutuni që ajo të vijë sa më shpejt dhe që Zoti të më ndihmojë t’u bëjë ballë fatkeqësive me durim. Po... në qoftë se është më mirë që të kthehem përsëri mes jush, le t’i lutemi Zotit që të kthehem i panjollosur - që të mos i heq asnjë shkronjë të vetme të vërtetës së Ungjillit, në mënyrë që t’u lë vëllezërve të mi nje shembull të pastër frymëzimi. Ndoshta Praga nuk do ta shikojë më kurrë fytyrën time; por në qoftë vullneti i Zotit që unë të kthehem sërisht mes jush, të dimë të ecim përpara me zemër të fortë drejt njohjes dhe dashurisë ndaj ligjit të Tij.” Bonnechose, vëll 1, fq.147,148. KiM 100.2

Në një letër tjetër drejtuar një prifti që ishte kthyer në dishepull të Ungjillit, Hussi fliste me përulje për gabimet e veta, duke u vetëakuzuar “që kishte gjetur kënaqësi në veshjet dhe mantelët e shtrenjtë dhe në kalimin e orëve të tëra në punë të kota.” Më pas shtonte: “Mendja jote u pushtoftë nga lavdia e Perëndisë dhe shpëtimi i njerëzve dhe jo nga pronat e të mirat tokësore! Kujdesu më shumë për zbukurimet e shpirtit tënd sesa të shtëpisë tënde dhe merru më mirë me ndërtimin tënd shpirtëror. Tregohu i thjeshtë dhe i përulur me të varfërit e mos e harxho pasurinë tënde nëpër festa. Në qoftë se nuk do të va-zhdosh të ndryshosh dhe të pastrohesh nga gjërat pa vlerë, kam frikë se do të pendohesh si unë. Ti i njeh doktrinat e mia sepse të kam mësuar që në fëmijëri prandaj nuk po të shkruaj më gjatë. Megjithatë të lutem për lavdi të Zotit tonë, që të mos më imitosh në kotësitë që më ke parë të bie.” Në pjesën e përparme të zarfit ai shtoi: “Të lutem të mos e hapësh letrën përpara se të bindesh për vdekjen time.” Ibid, vëll 1, fq. 148, 149. KiM 101.1

Gjatë udhëtimit të tij, Hussi pa kudo shenjat e përhapjes së doktrinave të tij dhe vuri re se kauza e tij ishte mirëpritur nga populli. Njerëzit grumbulloheshin për ta parë dhe në disa qytete, vetë magjistratët e shoqëronin nëpër rrugë. KiM 101.2

Me të arritur në Kostancë, Hussi fitoi liri të plotë sepse lejeka-limit të nënshkruar nga perandori iu bashkangjit një garanci per-sonale për mbrojtje nga papa. Por megjithatë, për një farë kohe, pa marrë parasysh këto deklarata, Reformatori u arrestua dhe u burgos me urdhër nga papa dhe nga kardinalët. Më pas ai u transferua në një kështjellë në lumin Ren ku u mbajt si i bur-gosur, por edhe papa, pa iu gëzuar mirë kësaj pabesie, përfundoi pa një, pa dy në të njëjtin burg. (Ibid, vëll 1, fq. 247.) I gjykuar nga këshilli, Gjoni i XXIII u deklarua fajtor për krime të ulëta si: vrasje, tradhëti bashkëshortore dhe shitblerje, pa përmendur “mëkatet që s’ia vlente të përmendeshin” aq të ndyra ishin. Kështu këshilli vendosi ta shkarkonte nga kjo detyrë dhe e dënoi me burgim. Edhe dy rivalët e tjerë u shkarkuan dhe vendin e tyre e zuri një papë i ri. KiM 101.3

Megjithëse papa ishte quajtur fajtor për krime shumë më të mëdha se ato që kishte përmendur Hussi dhe për të cilat ai kishte bërë thirrje për reformë, këshilli që e dënoi peshkopin e Romës, u hodh edhe kundër Reformatorit. Burgimi i tij ngjalli një pakënaqësi të madhe në Bohemi. Aristokratë të fuqishëm protestuan ashpër pranë këtij këshilli kundër kësaj padrejtësie. Perandori, që nuk i pëlqente t’i shkelej lejekalimi me vulën e tij, u mundua ta ndalonte gjyqin kundër tij. Por armiqtë e Reformatorit ishin keqdashës dhe të vendosur. Ata i bënë thirrje pregjykimeve, frikës dhe zellit të perandorit ndaj kishës. Ata shfrytëzuan argumente të vjetra për të provuar se “besimi nuk duhej mbajtur me heretikë apo me njerëz që dyshohen për herezi edhe pse ata mund të jenë të pajisur me lejekalimi nga perandori apo nga mbretërit.” Jacquet Lenfant,“History of the Counsil of Constance”, vëll 1, fq. 516. Kështu, ata ia arritën qëllimit. KiM 102.1

I dobësuar nga sëmundja dhe burgimi,- lagështia dhe ajri i ndotur i qelisë i shkaktuan ethe që desh i kushtuan jetën, - Hussi doli më në fund përpara anëtarëve të këshillit. I lidhur me zinx-hirë ai qëndroi përpara perandorit që dikur kishte vendosur ta mbronte duke i dhënë besën e tij. Gjatë gjuqit të tij, që zgjati për një kohë të gjatë, ai e mbrojti me vendosmëri të vërtetën dhe protestoi haptazi, përpara autoriteteve të kishës dhe të shtetit, kundër korrupsionit të kësaj hierarkie. Kur iu kërkua të zgjidhte mes braktisjes së doktrinave të tij dhe vdekjes, ai zgjodhi fatin e martirit. KiM 102.2

Hirësia e Perëndisë e ndihmoi dhe gjatë javëve përpara marrjes së vendimit përfundimtar, shpirtin e tij e pushtoi paqja qiellore”Po e shkruaj këtë letër,- i thoshte një miku të tij,- nga burgu, me duar të lidhura me pranga, në pritje të vendimit me vdekje që do të jepet nesër.... Kur, me ndihmën e Jezu Krishtit, do të takohemi përsëri në paqen e jetës së ardhshme, do të kuptosh se sa mëshirë ka pasur Zoti për mua dhe se si më ka mbrojtur në mes të tundimeve dhe provave.”- Bonnechose, vëll 2, fq. 67. KiM 102.3

Në errësirën e burgut, ai pa triumfin e besimit të vërtetë. Në ëndërr ai pa kishën e tij të vogël në Pragë ku kishte predikuar Ungjillin, si dhe papën dhe peshkopët e tij që po fshihnin pikturat e Krishtit që ai vetë i kishte pikturuar në mure. “Ky vizion e shqetësoi;por natën tjetër ai pa në ëndërr shumë piktorë që po merreshin me rikrijimin e këtyre imazheve, me ngjyra më të çe-lura e me një numër më të madh. Me të mbaruar punën piktorët, që i rrethonte një turmë e madhe njerëzish, thanë: “Le të vinë tani papët dhe peshkopët; ata nuk do të mund t’i fshijnë më këto piktura!” Duke i lidhur ëndrrat me njëra - tjetrën, Re-formatori tha: “Jam më se i sigurtë se imazhi i Krishtit nuk do të shuhet kurrë. Ata kanë dashur ta shkatërrojnë por ai do të ripik-turohet në zemrat e të gjithëve nga piktorë më të mirë se unë.” - D’Aubigne, libri 1, kap. 6. KiM 102.4

Hussi u paraqit përpara këshillit për herë të fundit. Asambleja ishte e madhe në numër dhe “e ndritur” - aty ishte perandori, princët e perandorisë, deputetët mbretërorë, kardinalët, pesh-kopët, priftërinjtë dhe një turmë e madhe spektatorësh. Nga të katër anët e botës së Krishtere kishin ardhur njerëz, që donin të shihnin me sytë e tyre, flijimin e parë të betejës së gjatë që do të sillte liri ndërgjegjeje. KiM 103.1

I ngritur në këmbë, në pritje të vendimit përfundimtar, Hussi deklaroi se mbronte çdo doktrinë të tijën dhe duke ia ngulur sytë monarkut që e kishte shkelur paturp besën e dhënë, tha: “Ven-dosa me vullnetin tim të lirë, që të paraqitesha përpara këtij këshilli sepse perandori, që është i pranishëm këtu, më premtoi publikisht mbrojtjen e tij.” - Bonnechose, vëll 2, fq. 84. Sigis-mundo u skuq, kur vështrimi i të gjithëve u përqëndrua tek ai. KiM 103.2

Me t’u shpallur vendimi, filloi “ceremonia” e poshtërimit. Peshkopët e veshen të burgosurin me rroba priftërore e ndërsa e vishnin, ai tha: “Zotin tonë Jezu Krishtin e veshën me një rrobë të bardhë, si shenjë poshtërimi, kur e çuan nga Herodi tek Pilati.” - Ibid, vëll 2, fq. 86. Kur iu bë thirrje përsëri për t’u tërhequr, duke iu drejtuar turmës së njerëzve, ai tha: “Po si mund ta hedh vështrimin drejt qiellit pastaj? Si mund t’i shikoj në sy këta mijëra njerëz, të cilëve u kam predikuar Ungjillin e kulluar? Jo, unë e vlerësoj shpëtimin e tyre më shumë se këtë trup të mjerë që është dënuar me vdekje.” Veshjet iu hoqën njëra pas tjetrës ndërsa çdo peshkop e mallkonte duke luajtur kështu një “rol” të rëndësishëm në këtë ceremoni. Më së fundi i vendosën në kokë një kapelë në formën e një skeptri piramik ku ishin shkruar fjala “kryeheretik” në pjesën e përparme. “Me shumë gëzim do ta mbaj këtë kurorë turpi për Ty o Jezus, - tha Hussi, - sepse Ti mba-jte për mua një kurorë gjembash.” KiM 103.3

Mbasi u “rregullua” në këtë mënyrë, prelatët thanë: “Shpirtin tënd tani ia përkushtojmë djallit.” “Ndërsa unë, - tha Hussi duke i ngritur sytë drejt qiellit, - ta lë shpirtin tim në duar Ty o Zoti Jezus, sepse Ti më ke çliruar.”- Wylie, libri 3, kap.7 KiM 104.1

Ai iu kalua më pas autoriteteve sekulare që e çuan në vendin e ekzekutimit. Një varg i gjatë i shkonte pas - qindra ushtarë të armatosur, priftërinj e prelatë të veshur bukur e banorë të Kon-stancës. Kur u lidh tek turra e druve dhe gjithçka u bë gati për të ndezur zjarrin, martirit iu dha mundësia e fundit për të shpëtuar duke pohuar gabimet e tij. “Çfarë gabimesh - tha Hussi,- duhet të pranoj? Unë nuk ndjehem aspak fajtor. Thërres Zotin si dëshmitar se gjithçka që kam shkruar e predikuar e kam bërë vetëm për t’i shpëtuar shpirtrat njerëzorë nga mëkati dhe zhdukja e prandaj, me shumë gëzim, e vërtetoj me gjakun tim të vërtetën për të cilën kam shkruar e predikuar.” - Ibid, libri 3, kap.7. Me të marrë zjarr shkarpat përreth tij, ai filloi të këndonte: “Jezus, Bir i Davidit, ki mëshirë për mua!” dhe vazhdoi kështu de-risa nuk iu dëgjua më zëri. KiM 104.2

Armiqtë shtangën përballë qëndrimit dhe durimit të tij heroik. Një përkrahës i zjarrtë i papatit, duke përshkruar martirizimin e Hussit dhe Jeromit që vdiq më pas, tha: “Të dy ishin më se të ndërgjegjshëm se po iu afrohej ora e fundit. U përgatitën për të shkuar drejt zjarrit sikur po shkonin në dasëm. Nuk shqiptuan asnjë fjalë pakënaqësie e dhembjeje. Me t’u ndezur zjarri, ata filluan të këndonin himne dhe dukej sikur as flakët përvëluese nuk mund t’i ndalonin këngët e tyre.” - Ibid, libri 3, kap. 7 KiM 104.3

Kur trupi i Hussit u dogj plotësisht nga flakët, hiri së bashku me dheun poshtë tij, u mblodhën dhe u hodhën në lumin Ren, duke nisur kështu udhëtimin drejt oqeanit. Persekutorët e tij më kot mendonin se i kishin shkulur nga rrënjët të vërtetat që pred-ikonte ai. Atyre as nuk u shkonte në mendje se hiri i hedhur në det atë ditë, do të bëhej farë e do të shpërndahej në të katër anët e tokës; në vende, deri atëherë të panjohura ajo do të lidhte fryte të bollshme si dëshmi e së vërtetës. Zëri që u dëgjua në sallën e gjyqit në Konstancë, do të përcillej si jehonë nga brezi në brez. Hussi nuk jetonte më, por të vërtetës për të cilat dha jetën, nuk mund të zhdukeshin. Shëmbulli i besimit dhe qëndrueshmërisë së tij do të inkurajonte me mijëra njerëz që t’u bënin ballë torturave dhe vdekjes për hir të së vërtetës. Ekze-kutimi i tij i tregoi edhe njëherë botës mbarë mizorinë e paparë të Romës. Armiqtë e së vërtetës, edhe pse pa vetëdije, e kishin çuar më përpara kauzën që po përpiqeshin ta shkatërronin. KiM 104.4

Megjithatë, një turrë tjetër drush do të në Konstancë. Gjaku i një dëshmitari tjetër do të vuloste të vërtetën. Kur i uroi udhëtim të mbarë Hussit, kur ky po nisej për t’u paraqitur përpara këshillit, Jeromi e këshilloi të tregohej i fortë e i guximshëm, duke i premtuar se, në qoftë se do t’i ndodhte ndonjë e keqe, nuk do të ngurronte ta ndihmonte. Me të dëgjuar për burgimin e Reformatorit, dishepulli besnik u bë agti për të mbajtur fjalën e dhënë. Pa lejekalimi ai u nis me dikë tjetër për në Konstancë. Me të arritur atje, ai e kuptoi se duke ardhur në Konstancë nuk kishte bërë asgjë tjetër, veçse kishte vënë në rrezik veten e tij sepse Hussin nuk e ndihmonte dot. Ai u largua nga qyteti, por e arrestuan gjatë udhëtimit për në shtëpi dhe e kthyen mbrapsht të shoqëruar me ushtarë dhe të lidhur me pranga. Kur u paraqit perpara këshillit, përpjekjet e tij për t’iu përgjigjur akuzave që i bëheshin, u mbytën nga thirrjet: “Në zjarr bashkë me të! Në zjarr!” - Bonnechose, vëll 1, fq. 234. Atë e flakën në qeli, të lidhur duar e këmbë, ku i jepnin vetëm bukë e ujë. Pas disa muajsh burg, trajtimi mizor që iu bë, la gjurmë në shëndetin e tij dhe ai u sëmur për vdekje. Armiqtë e tij, duke pasur frikë se mund t’u shpëtonte nga duart, e trajtuan pak më mirë. Ai vazhdoi të qëndronte në burg për një vit. KiM 105.1

Rezultati i vdekjes së Hussit nuk kishte qënë ai që mendonin papistët. Shkelja e lejekalimit të tij kishte ngjallur një zemërim të madh dhe këshilli vendosi të ndiqte një rrugë të mesme; në vend që ta dënonte me djegie Jeromin, ata vendosën ta detyronin të tërhiqej. Ai u thirr përpara trupit gjykues dhe u detyrua të zgjidhte mes braktisjes së doktrinave të tij dhe vdekjes mbi turrën e druve. Vdekja, në fillim të burgimit të tij, do të kishte qënë një çlirim përpara vuajtjeve të tmerrshme që duroi; por tani, i dobësuar nga sëmundja, nga tmerret e burgut, nga ankthi dhe pritja e gjatë, larg miqve të tij dhe i dekurajuar nga vdekja e Hussit, ai pranoi t’i nënshtrohet këshillit. Ai u shfaq si përkrahës i besimit Katolik dhe i quajti të drejta veprimet që kishte marrë këshilli ndaj Wyciffit dhe Hussit, duke pranuar sidoqoftë “të vër-tetat e shenjta” që kishin predikuar ata. KiM 105.2

Nëpërmjet kësaj thënieje ai u përpoq që ta fashiste zërin e ndërgje gjes e t’i shpëtonte dënimit. Por në qetësinë e qelisë ai e kuptoi më qartë se ç’kishte bërë. Ai kujtoi guximin dhe besnikërinë e Hussit dhe i krahasoi këto me poshtërsinë e vet. Mendja i shkoi tek Mësuesi hyjnor, të cilit ishte betuar t’i shërbente; i Cili kishte duruar për hirin e tij vdekjen mbi kryq. Përpara dorëzimit e kishte ngushëlluar dashamirësia dhe simpa-tia e Perëndisë; por tani shpirtin ia brenin dyshimet dhe keqardhja. Ai e dinte se paqja me Romën nuk sigurohej vetëm me një mohim të vetëm. Ai i kishte hyrë një rruge që do ta çonte në apostazi të plotë. Më së fundi vendosi: nuk do ta mohonte Zotin e tij për t’i shpëtuar një periudhe të shkurtër vuajtjesh. KiM 106.1

Nuk kaloi shumë kohë dhe atij iu kërkua që të paraqitej sërisht përpara këshillit. Gjykatësit nuk ishin të kënaqur nga do-rëzimi i tij. Etja e tyre për gjak, e ndezur nga vdekja e Hussit, mund të shuhej vetëm me viktima të reja. Jeromi e tërhoqi deklaratën e tij të parë dhe kërkoi që t’i jepej mundësia e fundit për t’u mbrojtur. Prelatët, duke iu trembur fjalëve të tij, ngulën këmbë që ai ose t’i pranonte ose t’i hidhte poshtë akuzat që i bëheshin KiM 106.2

Jeromi protestoi kundër kësaj padrejtësie dhe mizorie: “Më mbajtët të mbyllur për treqind e dyzet ditë në një qeli të frik-shme, - tha ai, - në mes të papastërtisë, lagështirës, erës së qel-bur dhe mungesës së pothuajse gjithçkaje. Më pas më thirrët para jush dhe ndërsa u vinit veshin fjalëve të armiqve të mi, nuk pranuat të më dëgjonit.... Në qoftë se me të vërtetë jeni njerëz të mençur dhe drita e botës, kini kujdes të mos mëkatoni ndaj drejtësisë. Sa për mua, unë jam një qënie e dobët njerëzore; jeta ime ka pak rëndësi dhe kur ju bëj thirrje që të mos merrni një vendim të padrejtë, flas më shumë në të mirën tuaj se sa timen.” - Ibid, vëll. 2, fq.146, 147. KiM 106.3

Më së fundi, kërkesa e tij u mor parasysh. Në prani të gjykatësve, Jeromi u ul në gjunjë dhe u lut që Shpirti i Shenjtë të kontrollonte mendimet dhe fjalët e tij, në mënyrë që të mos thoshte asgjë që binte ndesh me të vërtetën apo nuk përfa-qësonte denjësisht Mësuesin e tij. Me të, atë ditë, u përmbush premtimi që u bëri Jezusi dishepujve të parë: “Do t’ju çojnë përpara guvernatorëve dhe përpara mbretërve për shkakun tim.... Por, kur t’ju dorëzojnë në duart e tyre, mos u shqetësoni se çfarë dhe si do të flisni, sepse nuk do të jeni ju që do të flisni, por Fryma e Atit tuaj që do të flasë në ju.” - Mateu 10:18-20. KiM 106.4

Fjalët e Jeromit i habitën dhe i mahnitën edhe vetë armiqtë e tij. Për një vit të tërë, ai ishte varrosur për së gjalli në një qeli burgu, pa parë e pa lexuar, duke vuajtur fizikisht dhe mendërisht e megjithatë, ai i parashtroi argumentet që solli me një qartësi dhe forcë të tillë të madhe, si të kishte studjuar për një vit rresht ditë e natë. Ai e tërhoqi vëmendjen e dëgjuesve në listën e gjatë të shenjtorëve që ishin dënuar nga gjykatës të padrejtë. Nga çdo brez kanë dalë njerëz, që megjithëse përpiqeshin t’i lartësonin bashkëkohësit e tyre, përçmoheshin e dëboheshin. Vetëm më vonë njerëzit e kuptuan se ata meritonin të nderoheshin. Vetë Krishti u dënua si keqbërës nga një gjykatës i padrejtë. KiM 107.1

Gjatë tërheqjes së tij, Jeromi kishte pranuar drejtësinë e vendimit që e dënonte Hussin me vdekje, tani ai theksoi se ishte penduar dhe dëshmoi për pafajësinë dhe shenjtërinë e martirit: “E kisha shok fëmijërie, - tha ai. - Ishte një njeri i përsosur, i shenjtë dhe i drejtë; ai u dënua edhe pse ishte i pafajshëm.... Edhe unë jam gati të vdes: nuk do të zbrapsem përpara torturave që më kanë përgatitur armiqtë e mi dhe dëshmitarët e rremë, që do t’i japin një ditë llogari për të gjitha padrejtësitë e tyre, Perëndisë së madh që askush nuk mund ta mashtrojë.” - Bonnechose, vëll.2, fq. 151. KiM 107.2

I penduar për sjelljen e tij, Jeromi vazhdoi: “Nga të gjithë mëkatet që kam kryer në rini, asnjëri nuk më rëndon më shumë në shpirt dhe nuk më vret më shumë në ndërgjegje sa ai që kreva në këtë vend fatal, kur miratova dënimet e Wycliffit dhe martirit të shenjtë John Huss, mësuesit dhe mikut tim. Po! Deklaroj me tmerr dhe e pohoj me gjithë shpirt se kam gabuar, kam gabuar shumë, kur nga frika e vdekjes, i kam dënuar doktri-nat e tyre. Prandaj lutem.... O Zot i plotfuqishëm, m’i fal mëkatet e mia dhe veçanërisht më fal këtë mëkat që është më i urryeri nga të gjithë.” Duke treguar me gisht, gjykatësit e tij, ai tha me vendosmëri: “Ju i dënuat Wycliffin dhe John Hussin, jo sepse ki-shin flakur tej doktrinat e kishës, por sepse guxuan të protes-tonin kundër skandaleve që mbanin vulën e klerit - kundër krenarisë, madhështisë dhe të gjitha veseve të tjera të prelatëve dhe priftërinjve. Unë deklaroj dhe i mbështes të gjitha gjërat që kanëtheksuar ata e që janë të pamohueshme.” KiM 107.3

Diskutimi i tij u ndërpre. Prelatët, duke u dridhur nga inati, thirrën: “A ka më nevojë për prova të tjera? Ne kemi përpara syve heretikun më të tërbuar!”I patrembur nga furtuna, Jeromi u përgjigj: “Mendoni se kam frikë nga vdekja? Më mbyllët për një vit në një burg më të tmerrshëm se vetë vdekja; më keni trajtuar më mizorisht se një turk, çifut apo pagan dhe u treta si qiri, megjithatë nuk ankohem, se ankesat ta dobësojnë shpirtin e ta mundojnë zemrën, por çuditem kur shoh barbaritetin me të cilin trajtoni një të Krishterë.” - Ibid, vëll. 2 fq. 151- 153 KiM 108.1

Stuhia e inatit shpërtheu sërisht dhe Jeromi u çua në burg. Megjithatë, mes atij grupi njerëzish, pati nga ata që u mahnitën nga fjalët e tij aq shumë saqë donin t’i shpëtonin jetën. KiM 108.2

Autoritete të kishës shkuan ta takonin e ta detyronin t’i do-rëzohej këshillit. Atij iu premtuan si shpërblim gjëra nga më joshëset, në rast se do të hiqte dorë nga lufta kundër Romës. Por ashtu siç nuk u dha Mësuesi kur iu premtua lavdia e kësaj bote, edhe Jeromi qëndroi i papërkulur. KiM 108.3

“Provomëni se po gaboj duke përdorur Shkrimet e Shenjta, - tha ai, - dhe unë do të dorëzohem.”“Shkrimet e Shenjta! - thirri njëri nga kundërshtarët e tij. - A mos duhet të gjykohet gjithçka sipas tyre? Kush mund t’i kuptojë ato në qoftë se kisha nuk i ka interpretuar akoma?” KiM 108.4

“A mos vallë duhet t’u besojmë traditave njerëzore më shumë se Ungjillit të Shpëtimtarit? - u përgjigj Jeromi. - Pali nuk u bëri thirrje njerëzve, të cilëve u shkruajti, që të udhëhiqeshin nga traditat e njerëzve, por përkundrazi që të hetonin Shkrimet e Shenjta.” KiM 108.5

Përgjigja që mori ishte kjo: “Heretik! Mëvjen keq që t’u luta për një kohë kaq të gjatë. Tani e kuptoj që ti frymëzohesh nga djalli.” - Wylie, libri 3, kap. 10. KiM 108.6

Pa kaluar shumë kohë, ai u dënua me vdekje. Atë e çuan në të njëjtin vend ku humbi jetën Hussi. Ai këndoi gjatë gjithë rru-gës ndërsa fytyra i shkëlqente nga gëzimi dhe paqja. Sytë e tij shikonin ngultazi Krishtin dhe vdekja kishte humbur fuqitë e saj përpara tij. Kur ekzekutori që do t’u vinte zjarrin druve, idoli nga mbrapa, martiri i tha: “Veru zjarrin druve përpara syve të mi! Sikur t’i trembesha vdekjes nuk do të isha këtu.” KiM 109.1

Fjalët e fundit që tha, ndërsa zjarri bubuloi, ishin fjalë lutjeje: “Zot, i dashur At i plotfuqishëm, - thirri ai, - ki mëshirë për mua dhe m’i fal mëkatet e mia sepse Ti e di që unë e kam dashur gjithmonë të vërtetën Tënde.” - Bonnechose, vëll 2,fq.168. KiM 109.2

Zëri i tij nuk u dëgjua më, por buzët e tij vazhduan të lëviznin. Kur zjarri e dogji kokë e këmbë, hiri i eshtrave të martirit bashkë me dheun ku ndodheshin, u mblodhën dhe si ato të Hussit, u hodhën në lumin Ren. KiM 109.3

Kështu u zhdukën pishtarmbajtësit e Perëndisë, por drita e së vërtetave që shpallën ata - drita e shembullit të tyre heroik - nuk mund të shuhej sepse i ngjante diellit, që sado që njerëzit të përpiqen t’i ndryshojnë drejtimin, do të lindë për të treguar agi-min e një drite të re. KiM 109.4

Ekzekutimi i Hussit kishte ngjallur zemërim dhe tmerr në Bo-hemi. I gjithë kombi ishte i mendimit se ai kishte rënë pre e keqdashjes së priftërinjve dhe tradhëtisë së perandorit. Njerëzit besonin se ai kishte qënë një mësues besnik i së vërtetës dhe faji për vdekjen e tij binte mbi anëtarët e këshillit. Doktrinat e tij ngjallnin një interes shumë më të madh se mëparë. Shkrimet e Wycliffit u dogjën për shkak të një dekreti të miratuar nga papati; por një pjesë e tyre i shpëtoi shkatërrimit dhe pikërisht këto kopje dolën nga vendet ku ishin fshehur dhe u studjuan së bashku me Biblën apo me pjesë të veçanta të saj - sipas mundësisë së njerëzve për t’i gjetur ato - dhe kjo bëri shumë njerëz që ta pranonin besimin e reformuar. KiM 109.5

Vrasësit e Hussit nuk qëndruan duke soditur duarkryq trium-fin e kauzës së tij. Papa dhe perandori bashkuan forcat për t’i bërë varrin kësaj lëvizjeje dhe ushtritë e Sigismundit marshuan drejt Bohemisë. KiM 109.6

Nga gjiri i popullit doli një udhëheqës, Ziska, që fill pas fillimit të luftës u verbua e megjithatë mbeti një nga gjeneralët më të zotë të kohës së tij, u bë kreu drejtues i Bohemianëve. Duke i besuar ndihmës së Perëndisë dhe drejtësisë së kauzës së tyre ky popull i bëri ballë ushtrive më të fuqishme të asaj kohe. Perandori, duke mbledhur ushtarë të rinj, e pushtoi disa herë Boheminë, por po aq herë u zbraps me turp. Hussitët (përkrahësit e Hussit) nuk i trembeshin vdekjes dhe asgjë nuk mund ta përballonte vrullin e tyre. Pas pak vjetësh, Ziska trim vdiq dhe vendin e tij e zuri Procopiusi që ishte një gjeneral po aq i guximshëm dhe i zoti. KiM 110.1

Armiqtë e Bohemianëve, kur dëgjuan që gjenerali i verbër vdiq, menduan se kishte ardhur çasti i volitshëm për të rifituar gjithçka që kishin humbur. Papa organizoi një kryqëzatë kundër Hussitëve dhe forca të shumta sulmuan Boheminë, por ata u tërhoqën me bisht ndër shalë. Një kryqëzatë e dytë pasoi të parën. MuniSione, të holla dhe njerëz “u volën” nga vendet evropiane që ndodheshin nën sundimin e papatit. Turma të pa-numërta ushtarësh u rekrutuan nën flamurin e papës, të bindur për fundin e tmerrshëm të heretikëve Hussianë. Ushtria e stër-madhe hyri në Bohemi. Populli ishte gati për t’i pritur. Ushtritë marshuan në drejtim të njëratjetrës derisa arritën në një vend ku vetëm një lumë i ndante. “Ushtritë e papës kishin epërsi në numër, por në vend që ta kapërcenin lumin e t’i jepnin fund be-tejës me Hussitët që kishin ardhur nga larg për t’i shkatërruar, mbetën në vend duke vëzhguar në heshtje luftëtarët.” Wylie, libri 3, kap.17. Papritur, ata i pushtoi një frikë e tmerrshme dhe pa pësuar asnjë humbje, ajo forcë e madhe u shpërbë dhe u shpërnda kuturu si të ishte sulmuar nga një fuqi e padukshme. Ushtria Hussite, që u vu në ndjekje të tyre, vrau shumë ushtarë dhe mblodhi shumë plaçkë lufte, kështu që lufta, në vend që ta varfëronte Boheminë, e pasuroi atë. KiM 110.2

Pas disa vitesh, papa i ri organizoi një kryqëzatë të tretë. Ash-tu si më parë, vendet Katolike evropiane shërbyen si burim njerëzish dhe të hollash. Të mëdha ishin premtimet që iu bënë të gjithë atyre që do t’i hynin kësaj rruge të rrezikshme. Çdo luftëtari në kryqëzatë iu premtua falja e çdo mëkati, sado i rëndë të ishte ai. Të gjithë që do të vriteshin në luftë do të shpërble-heshin bujarisht në qiell, ndërsa të tjerët që do të mbeteshin gjallë do të merrnin pjesën që u takonte nga plaçka e luftës. U organizua përsëri një ushtri tepër e madhe, që duke kaluar kufi-rin, hyri në Bohemi. Forcat Hussite filluan të tërhiqeshin, duke i drejtuar pushtuesit të marshonin gjithnjë e më në brendësi të vendit e duke i bërë ata të mendonin se tashmë fitorja ishte e tyre. Më së fundi, ushtria e Procopiusit ndaloi dhe filloi të përparonte drejt armikut. Papistët, me të vënë re gabimin që kishin bërë, ngritën kampet e tyre në pritje të rrjedhës së ngjar-jeve. Sapo dëgjuan zhurmën e afrimit të Hussitëve, ende pa i parë ata, ushtarët i pushtoi përsëri paniku. Princët, gjeneralët dhe ushtarët e thjeshtë, duke hedhur armët, u larguan me të katra në drejtime të ndryshme. Më kot u përpoq t’i mblidhte përfaqësuesi i papatit, që ishte njëkohësisht edhe udhëheqësi i kryqëzatës, forcat e trembura e të çorientuara. Pavarësisht nga përpjekjet e tij, vala e “refugjatëve” e mori edhe atë me vete. Fitorja ishte e plotë dhe në duart e fitimtarëve ra përsëri një plaçkë e majme lufte. KiM 110.3

Për të dytën herë, një ushtri e madhe e dërguar nga vendet më të fuqishme evropiane, e përbërë nga njerëz trima e luftëtarë të stërvitur mirë e të armatosur rëndë, u largua me bisht në shalë përballë mbrojtësve të një vendi të vogël e të pa-fuqishëm. Ai ishte një manifestim i fuqisë hyjnore. Pushtuesit i pushtonte një tmerr mbinatyror. Ai që i mbyti ushtritë e Faraonit në Detin e Kuq, që i bëri të zbrapseshin ushtritë e mideasve përpara Gideonit dhe treqind bashkëluftëtarëve të tij, që brenda një nate i shfarosi forcat e Asirisë, e kishte shtrirë dorën e Tij përsëri për ta asgjësuar armikun. “I ka zënë një frikë e madhe, aty ku nuk kishte arsye për frikë, sepse Perëndia i ka shpërndarë eshtrat e atyre që ngrihen kundër teje. Ti i mbulove me turp sepse Perëndia i ka hedhur poshtë.” - Psalmet 53:5. KiM 111.1

Udhëheqësit e papatit, kur e kuptuan se nuk mund të fitonin me forcë, përdorën diplomacinë. Kështu u arrit në një kompro-mis, që ndërsa dukej sikur u jepte bohemianëve liri besimi dhe ndërgjegjeje, në të vërtetë i vendoste ata nën thundrën e Romës. Bohemianët kishin theksuar katër pika të rëndësishme si kushte për traktatin e paqes me Romën: të drejtën e të gjithë kishës për të ngrënë bukën dhe për të pirë verën gjatë shërbesës së komunionit dhe kryerjen e adhurimit fetar në gjuhën amtare; përjashtimin e klerit nga të gjitha postet apo pozitat qeveritare dhe në raste shkeljesh apo krimesh, ju-ridiksioni i gjyqit civil të ishte i njëjtë si për laikët, ashtu edhe për autoritetet kishëtare. Më së fundi autoritetet e Romës “ranë dakort që t’i pranonin të katër kërkesat e Hussitëve, por me kusht, që e drejta për t’i shpjeguar ato, domethënë për të përcaktuar rëndësinë e tyre, i takonte këshillit - pra papës dhe perandorit.” Wylie, libri 3 kap 18. Mbi bazë të kësaj deklarate u lidh një marrëveshje dhe Roma me shtirje dhe amshtrim fitoi atë ç’ka nuk kishte mundur të fitonte me luftë, sepse duke i inter-pretuar sipas dëshirës së saj kërkesat e Hussitëve, ajo, ashtu siç kishte vepruar edhe me Biblën, mund ta shtrembëronte kupti-min e tyre për të arritur qëllimet e saj. KiM 111.2

Një numër i madh Bohemianësh, duke e kuptuar se kjo marrëveshje vinte në rrezik lirinë e tyre, nuk u pajtuan me të. Lindën kështu grupimet dhe përçarjet që çuan në gjakderdhje mes vetë popullit. Në këtë luftë humbi jetën edhe Procopiusi trim dhe së bashku me të i erdhi fundi edhe lirisë bohemiane. KiM 112.1

Sigismundi, tradhëtari i Hussit dhe Jeromit, tani u ul mbi fronin e Bohemisë dhe pa marrë parasysh zotimin që kishte bërë për t’i mbrojtur të drejtat e Bohemianëve, i hapi dyert papatit. Por ai përfitoi fare pak nga servilizmi i tij ndaj Romës. Jeta e tij këta njëzet vjetët e fundit, ishte kthyer në një fushë beteje dhe rre-ziqesh. Ushtritë dhe pasuria e tij ishin rrënuar nga lufta e gjatë dhe e pafrytshme dhe pasi mbretëroi për një vit, ai vdiq, duke e lënë mbretërinë në prag të luftës civile dhe duke u lënë brezave të ardhshëm si trashëgim një emër të përbaltur me turp. KiM 112.2

Trazirat, mosmarrëveshjet dhe gjakderdhja vazhduan. Ush-tritë e huaja e pushtuan përsëri Boheminë, që po e gërryenin nga brenda edhe përçarjet dhe grupimet e shumta. Ata që va-zhduan t’i qëndronin besnikë Ungjillit ranë pre e një persekutimi të përgjakshëm. KiM 112.3

Ndërsa miqtë e tyre, duke hyrë në kontakt me Romën, u infektuan nga gabimet e saj, ai grusht besnikësh të besimit të parë formuan një kishë të veçantë që i vunë emrin “Vëllezërit e bashkuar.” Një akt i tillë ngjalli pakënaqësinë e të gjithëve. Megjithatë qëndrueshmëria e tyre nuk u lëkund. Të detyruar për të gjetur strhë në pyje e guva, ata vazhdonin të mblidheshin për të lexuar fjalën e Perëndisë dhe për ta adhuruar Atë. KiM 112.4

Ata mësuan nga lajmëtarët që dërguan në vende të ndrysh-me, se andejkëtej “kishte rrëfyes të tjerë të së vërtetës që si ata ishin kthyer në qytetet e tyre në objekt të persekutimit dhe se mes Alpeve ekzistonte një kishë e vjetër që bazohej tek Shkrimet e Shenjta dhe që protestonte kundër korrupsionit idhujtar të Romës.” Wylie, libri 3, kap. 19. Ky lajm u prit me gëzim të madh dhe ata filluan korrespondencën me të Krishterët Val-dezë. KiM 113.1

Të patundur ndaj besimit të tyre tek Ungjilli, Bohemianët i kaluan netët e gjata e të errëta të persekutimit me sytë ngulur në horizont duke pritur agimin e ditës së re. “Fati i bëri të për-jetonin kohë të vështira.... por atyre iu kujtoheshin fjalët e Hussit dhe Jeromit që thoshin se dita do të lindë ndoshta pas një she-kulli. Këto fjalë ishin për Hussitët si fjalët e Jozefit drejtuar fiseve në robëri të Izraelit: “Unë do të vdes, por Perëndia nuk do t’iu harrojë e do t’iu nxjerrë jashtë.” - Ibid, libri 3, kap 19. “Fundi i shekullit të pesëmbëdhjetë shënoi një rritje të ngadalshme, por të sigurtë në numër të kishave të Vëllezërve. Edhe pse shpesh viheshin në shënjestër, ata gëzuan deridiku një liri të pakufizuar. Në fillim të shekullit të gjashtëmbëdhjetë kishte pothuaj dyqind kisha të tilla në Bohemi dhe Moravi.” - Ezra Hall Gillet, “Life and Times of John Huss”, vëll 2, fq.570 KiM 113.2

“Kështu rezultoi teprica, që duke i shpëtuar tërbimit shkatërrues të zjarrit dhe shpatës, pa me sytë e saj agimin e asaj dite, që ishte parashikuar dikur nga Hussi.” - Wylie, libri 3, kap 19. KiM 113.3

1.Në Pragë, ekzistonte një pikturë murale e punuar nga dy burra anglezë që vinin në contrast Jezusin dhe Papën. Çfarë kishte aty në atë pikturë që ndikoi aq shumë tek Huss duke influencuar në shërbesën e Tij të ardhshme? KiM 114.1

2. Çfarë po bënte Hussi që tërhoqi vëmendjen e papatit të Romës? Përse ishin kërcënuese veprimet e tij për papatin? KiM 114.2

3. Vini në kontrast karakteret e Huss dhe Jerome. Çfarë mund të mësojmë nga bashkëpunimi i tyre? Përse Huss nuk pranoi të hiqte dorë nga “gabimet” e tij? Si mund të ishte në gjendje ai të këndonte ndërkohë që po digjej në shtyllën e drurit? Jerome u përfshi në këshill, por më pas ai ndërroi mendje. Cili autoritet po i drejtohej ai? KiM 114.3

4. Huss dhe Jerome ishin të talentuar, predikues efektiv të Ungjillit të Krishtit. Për shkak të kësaj, jetët e tyre përfunduan shpejt. Edhe pse vdiqën shpejt, e vërteta që ata predikuan jetoi në Bohemi dhe u shpërnda nëpër botë. Çfarë na mëson kjo gjë në lidhje me fuqinë e të vërtetës që gjendet në Shkrime? Shih 2 Pjetrit 1:12-21. KiM 114.4