Eyiri Yesu

12. TUKOLEKI BUSANA N’ERITIKA TIKA.

Abangi, kwilaba kutsibu abahyabahya omw’ibyaho lyo bukristo, bakakenderibawa n’abakatikatika. Omo Biblia muli ebindu bingi ebyo bate bangaminyisya, kutse erĩowa, na Sitanĩ akakolesayabyo atoke eritsingyatsingya erỵĩkĩrirya lyabo ngokw’amasako ny’ĩbĩsũla lya Nyamuhanga. Bakayibulaya bati: “Twangaminya tuti enzira y’ekwenene; kweneneko Ebiblia yamabya ini kĩnywa kya Nyamuhanga, twangaboholwa tuti erilũa omw’itikatika eri n’omo syongitsi?” EY 91.1

Nyamuhanga syalitusaba eryikirĩrya butatukangya ekwenene eyitugĩre, ey’erimaniryako erỵĩkĩrĩrya lyetu. Eribyaho liwe, emibere yiwe, eryũsũla ly’ekweneney’ekĩ-nywa kiwe, ebyosĩ ebyo byabirikananibwa ndeke okw’ĩtwe, n’erĩtũlago eri ni rĩnene. Nyamuhanga syalialũsyaho eritokekana ly’eritikatika. Erỵĩkĩrĩrya lyetu litolere iryabya endata w’eritũlago butsira bũlangiri. Abakanza eritikatika banawite omwanya w’eribikola; n’abanzire kweneneko eriminya ekwenene, basyabana amatũlago mangi w’erimaniriako eryĩkĩrĩrya lyabo. EY 91.2

Sibyangatokekana oko malengekanĩa wa bandu erĩowa olosi emibere y’emibĩrĩ ya Nyamuhanga. OMubũyĩrĩre oyo akandisyabya inianabisire nibya n’oko b’amenge kwilaba, n’abĩgĩre kutsibu. “Wanganabana emirindi ya Nyamuhanga kwehĩ ? Wanganabana emitano y’Omũtokĩ w’ebyosi kwehĩ? Ni ndata ng’ekyanya, wangakolaki kwehT? Eyikwa kwilaba ekulĩmũ, wangaminyaki kwehĩ ?” (Yobũ 11:7,8). EY 91.3

Omukwenda Paulo akagus’omuleng’oyu: “Kwenene obukulu bwa Nyamuhanga ni bunene! Kwenene Nyamuhanga awite amenge gosĩ n’eriminya lyosĩ! Sihali mundu wangaminya erisoha liwe! Sihali mundu wangaminyerera esyonzira siwe!” (Abanyaroma 11:33). Nĩkwa n’omo “ebĩtũ n’omwĩrĩmya bikanamutimbako, obwami bwiwe buhangene oko kitunganene n’erĩbanza ly’ekwenene” (Esyonyimbo 97:2). Twanganowa kutsibu ebyakakola haguma netu kandi n’ebikaleka iniakola haguma netu, erihika oko kika twangalangira olwanzo n’olukogo ebite na lubibi, ebyamatene n'obũtokĩ buwe. Twanganowa omw’itegekeranĩa liwe ebituwitire mugaso; na kwilaba ebĩ, litolere itwayiteka omo byala by’Omutoka byosĩ, og’omutima og’owoswire m’olwanzo. EY 91.4

Ekĩnywa kya Nyamuhanga, ng’emibere y’oy’owahumulakyo, kikakanganaya esyombiso esitesyangowika olosĩ oko bandu. Eryingira ly’ekibi muna kihugo, eribya mundu lya Kristo, eributwa buhya, erilũbũka, n’eyindi miatsi mingi eyiri omo Biblia, ni mbĩso esikalĩre kũndũ eritondogolwa, kutse erĩowika olosi. Nĩkwa situsingene eritikatika oko kĩnywa kya Nyamuhanga tuti kusangwa sitwangowa esyombĩso esy’obũteya buwe. Omo kihugo, ebiro byosĩ, tutimbirweko n’esyombiso esyo tute twangatoka erTowa. Ebindu byolo-byolo by’omw’ibyaho bikakalakala, erihika oko kika ow’amenge kwilaba bosĩ omw’erirengekanĩa, syangatoka enowisyabyo ndeke. Eby’eriswekya ebiiabire eriminya lyetu biry’ehosĩ. Neryo twanganasyasweka erisunga omo miatsi y’omutima namo ko mune ebĩbĩsĩre, ebyo tute twangowa kwehĩ ? Obũlĩto aho bune mono m’obolo n’obuke bw’ama-lengekanĩa g’omundu. Nyamuhanaga abiri tuha omo masako m'obulangĩrĩ bw’emibere yiwe, neryo situtolere eri-tikatika tuti kusangwa sĩtowĩre ebĩbĩsĩre byosĩ by’obuteya buwe. EY 92.1

Omukwenda Petero akabũga ati omo masako mune “emyatsi eyĩkalĩre eriminywa ndeke. Nĩkwa abandi bandu abatasĩ n’abatasikire bakahengemaya(yo)... bakayiretera eri— hera” (2 Petero 3:16). Abatĩkĩrĩrye amasako bakakanganaya obũlĩto bw’amasako omo mĩtondere y’erilwa n’eBiblia; siba-si obũlĩto obo ko ni bulangĩrĩ bw’amaka ko yahumulawa na Nyamuhanga. Nga kibyemo ebyo tukowa bwegubwegu bisa butsira ebĩsigalire Nyamuhanga, obunene n’obukulu buwe byamabyowika oko bandu, eBiblia siyangabere n’ekiminyi-kalo ky’obuhamũli bwa Nyamuhanga. EY 92.2

Ebiblia yikakanganaya ekwenene omo nzira nyolo eyikahikana oko bwaga n’erisonda ly’emitima y’abandu; ekĩ kikaswekaya n’eritsemesya nibya n’abĩgĩre kutsibu, omu-gulu ikatokesaya n’abatigĩre, batoke erilangira enzira ey’eri-lama. Nĩkwa ekwenene eyĩ, eyikabũgawa omo nzira nyolo, ikakanaya emyatsi ey’endata n'ey’endũndĩ kutsibu, eyilabĩre eryowa ly’abandu, erihika oko kika tukalĩgayo busana Nyamuhanga iyowabũgayo. Omo nzira eyi, embĩta y’eritongolya ikingukere okw’itwe, obuli mundu atoke erilangira enzira eyatolere erikwama, atoke erihĩka oku Nyamuhanga omw’ibinduka, n’erihika oko Mukama wetu Yesu omw’ikĩrĩ-rya, atoke n’erilamĩbwa ngoko Nyamuhanga asonđĩre; nlkwa enyuma sy’ekwenene eyĩ eyĩkovvĩka bwegubwegu, hali esyokũmbo esikabĩsa erihenĩa liwe, esyokũmbo esilaba-bire amalengekanĩa, nĩkwa esikaha erĩsĩkya n’erĩkĩrĩrya, ly’oyukasonda ekwenene. Omundu amabikwesa eBiblia yo kutsibu, iniakandiminya kwilaba, ko ni kĩnywa kya Nyamuhanga oyuliho. Amalengekanĩa w’abandu akayikehayia embere sy’olukengerwa Iw’erĩbĩsũla lya Nyamuhanga. Eri-lĩga tuti sitwangowa olosĩ ekwenene y’e Biblia, n’iriga kw’amalengekanĩa make syangowa ekitawite lubibi; n’ĩrĩga k’omundu, oyuwite eriminya like, syangowa olũsũnzo Iw’Omuminya byosi. EY 93.1

Kusangwa sibangowa esyokũmbo syakyo syosi, oyukatikatika, n’oyutikirĩrye, bakagana ekĩnywa kya Nyamuhanga; n’abakabũga bati bĩkĩrĩrye eBiblia, sibabalĩre oko buhanya endata w’ebyo. Omukwenda akabũga ati: “Neryo balikyetu mũtegaye, sihabye mundu muguma omo katĩkatĩ kenyũ ow’omutima mubi n’ow’eritendikĩrĩrya, bikaleka aka-lũa uku Nyamuhanga oyuliho” (Abaebrania 3:12). Lyowene erĩga amakangĩrĩrya w’eBĩblia, n’erikwesa “Eriyisunza lya Nyamuhanga” ngoko bikabĩsũlawa omo masako. (Abanyakorĩnto 2:10). “Emyatsi y’erĩkũmbo ni y’oMwami Mukulu Nyamuhanga wetu; nĩkwa emyatsi eyibiswirwe ni yetu” (Eryibuka ebihano 29:29). Nĩkwa ni mũbiri wa Sitanĩ eritsambatsambia obũtokĩ bw’amalengekanĩa w’eryiga. Aba-ndi bakayipipira erirengekania ekwenene y’eBiblia, erihĩka oko kika sibalisĩka, bakayilangira ko bamakĩndwa, ko sibata-toka eritondogola obuli kihande ky’amasako ngoko baso-ndire. Ni by’eriyikehya kutsibu eriyisinga bati sibatowa ebĩnywa ebyahumulawa n’oMuka. Sibeyisinga eririnda omw’isĩka, endambĩ Nyamuhanga akandilangira ibitolere eri-kangyabo ekwenene. Bakalengekanaya amenge wabo masa ng’atũgire busana n’eritokesyabo erĩowa amasako. Bakabya bataluka okw’ekĩ, ibagana obuhamũli bwago. Ni kwenene kw’amalengekania mangi, n’amakangĩrĩrya ago bandu bakalengekanaya ng’akalũa omo Biblia, syawite ekyo imanireko, kandi oko kwenene, agabene okw’ihumulwa lyosĩ ryago. Ebindu ebi byabirireta eritikatika, n’esyongitsi oko malengekanĩa mangi. Sibiri busana n’ekinywa kya Nyamuhanga, nĩkwa biri busana n’eritsambatsambyakyo ly’omundu. EY 94.1

Byamabitokekana okw’abahangĩkawa eriminya olosi iye Nyamuhanga n'emĩbĩrĩ yĩwe, oko kik’ekyo, isibakiwite kwenene y’erisyasunga, kutse kindu ky’erisyĩga. Nyamuhanga isyendisyabya Oyuliho Mukulu; n’omundu iniakandyũmbya erilola embere, abihika oko ndũlĩ y’eriminya n’erikola liwe. Tusime Nyamuhanga kusangwa kobite bitya. Nyamuhanga syawite lubibi; omw’lye muli “Obuteke bosĩ bw’amenge n’eriminya” (Abanyakolosaĩ 2:3). Erihĩka kera na kera abandu bakasyasondasonda, n’eryiga, nĩkwa sibandisya-bũga obuteke bw’amenge wiwe, bw’obubuya n'obũtokĩ buwe. EY 94.2

Nyamuhanga akasonda ati nibya omw’ibyaho eri, ekwenene y’ekĩnywa kiwe iyakanganibwa oko bandu biwe. Hali nzira nguma nyisa okw’iminya ebĩ. Twangaminya ekĩnywa kya Nyamuhanga omo kyakakala kisa eky’oMuka owatekakyo. “Sihali oyo wasĩ emyatsi ya Nyamuhanga ate oMuka wa Nyamuhanga”. Kusangwa “oMuka akasonda emyatsi yosĩ, akasonda eriyisũnza lya Nyamuhanga” (1 Abanyakorĩnto 2:10,11). Endagane y’oMulamya oko biga biwe iti: “Omugulu oMuka w’ekwenene asyasa, lye asyaba-sondola omo myatsi yosĩ y’ekwenene. Kusangwa asyĩmya emyatsi eyo ngabũga n’eribatũlĩrayo” (Yoane 16:13,14). EY 95.1

Nyamuhanga asondire abandu ibakolesya obũtokĩ bwabo bw’erirengekanĩa; eryiga eBiblia lyasyasumba ama-lengekanĩa n’erihago amaka kwilaba eryiga erindi rỵosĩ. Ikwa tutolere itwayiteya eriyira amalengekanĩa mo Nyamu-hanga, kusangwa amalengekanĩa akahĩkirawa n’obolo, n’obũkoni bw’abandu bosĩ. Tutetasonda Amasako akabi-swa okw’owa lyetu, tuti ekwenene eyiminyikere siyowike, litolere itwabya n’obolobolo n’erĩkĩrirya ly’omwana mulere, itwaliga eryiyisibwa, itwabulya n’obuwatikya bw’oMuka Abũyĩrire. Eriminya ndeke obũtokĩ n’amenge wa Nyamu-hanga n’eritenditoka lyetu eriminya obunene buwe, byanga-tuletere eriyĩkehĩa, n’erituwatikia erikingula ekĩnywa kiwe ngo mugulu tukayamuramaya, itune n’erikenga eribũyĩrĩre. Omugulu tukayisegeraya ahaly’eBiblia, litolere itwaminya obũhamũlĩ obulabĩre amalengekanĩa. Omutima n’amenge bitolere ibyayĩkehĩa embere sy’omunene, iye NYIRI. EY 95.2

Hali bindu bingi, ebikalangirika nga bĩkalire, ebikowika okw’abo abakasonda erĩowabyo n’omutima molo. Nĩkwa hate obusondolĩ bw’oMuka Abũyĩrire, itukandihengemya Amasako, kutse eribindulago nabi. Hane abangi abakasoma eBiblia butsira ndũndĩ, kutse nibya erisomayo iriabaletera erihera. Omugulu eKĩnywa kya Nyamuhanga kikakingulawa butsira erisTkya na butsira isaba, omugulu amalengekania atehĩrawa oku Nyamuhanga, kutse omw’ihĩkana n’erĩsonda liwe, amaganĩryo akũsũlamo eritikatika; neryo n’eryiga eBiblia ibyaletera eritikatika. Enzĩgũ yikahamba amalenge-kanĩa n’erĩsondolago omw’ikũmbũla erite ly’ekwenene. Omugulu abandu batesonda, omw’ikola n’omw’ibũga, erĩhĩ-kana haguma na Nyamuhanga, n’omo bangabya b’amenge bati, bakalũa ibataluka erĩowa Amasako, na kandi sihali mulamo omw’ĩkĩrĩrya ebyo bakabũga bakatondogola Ama-sako. Abakasoma eBiblia erisondyamo ebihengemĩre, sibe-bana amenge w’omutima. Amalengekanĩa wabo awatalu-ngukere asyaleterabo erilangira bingi ebyangaleterabo eri-tikatika n’eritendyĩkĩrĩrya omo bindu ebinaminyikere kandi ebyolobyolo. EY 96.1

Nomo bangabisakyo, ekireka ky’eritikatika n’eritendyĩkĩrĩrya, ngendo nyingi lo n’olwanzo Iw’ekibi. Amakangĩrĩrya n'erĩkunga ly’eKĩnywa kya Nyamuhanga sibirikokĩbawa omo mutima owakayipipa n’owanzĩre ekibi, n’abatesonda erĩ-sĩkya amahano wakyo ball hakuhi eritikatika oko buhamulĩ bwakyo. Erĩbũga tuti tuhĩke oko kwenene, litolere itwayi-taga kũndũ eriminya ekwenene, n’omutima inĩasonda erĩ-sĩkyayo. N’abosĩ abakiga eBiblia omo mutima oyũ, basya-lanaira kwenene ko ni kĩnywa kya Nyamuhanga, neryo iba-nganowa ekwenene yakyo eyikandisyahabo omulamo. EY 96.2

Kristo mwabũga ati: “Omundu amasonda erikola eri-anza lya Nyamuhanga, asyaminya erikangĩrĩrya erỵo nga ni rỵa Nyamuhanga kutse nga ngabũga omw’iyihana lyage” (Yoane 7:17). Omo mwanya w’eritikatika n’erĩkuba obu-haka busana n’ebyo utyowa, kwama ekyakakaia ekyamata-kolerya endata wagu, neryo wasyangirira ekyakakala kinene okw’aho. Omolukogo Iwa kristo, ukole ebyosĩ ebyo wabiri-kangĩbwa ndekendeke ko utolere iwabikola , neryo wasya-tokesibwa erĩowa, n’erikola ebyo ukatikatikako lino. EY 97.1

Hali obulangĩrĩ obukingukere oko bosĩ, abĩgĩre kwilaba n’abo mũheryo okw’itendyiga, obũlangĩrĩ bw’ebikalolawako. Nyamuhanga akatulalĩraya ati tulenge ĩtwebenebene ekwenene y’ekĩnywa kiwe, ekwenene y’esyondagane siwe. Akatubwira ati, “Ugeraye, ulebaye Omwami Mukulu kwali mubuya!” (Esyonyimbo 34:8). Omo mwanya w’eryegemera oko kĩnywa ky’ogundi, itwagerya Amasako itwebenebene. Akabũga ati: “Mũbũlaye, neryo mwasyahabwa” (Yoane 16:24). Esyondagane siwe syasyabererera. Sisiri syatakindwa na hake; sisyangatakindwa na hake. Omugulu twasyasegera hakũhĩ na Yesu n'erĩtsemera omw’iluyirirana ly’olwanzo luwe, eritikatika lyetu n’omwĩrĩmya owatutĩmbĩ-reko byasyabulirana omo kyakakala ekiri embere siwe. EY 97.2

Omukwenda Paulo akabũga ati Nyamuhanga “mwatusabula oko hamũlĩ y’obwami bw’omwĩrĩmya n’eritũhumirya omo bwami bw’oMugala wuwe mwanze” (Abanyakolosaĩ 1:13). N’obuli mundu oyo wabirilwa omo luholo erilabira omo ngebe, “akakangaya ko Nyamuhanga ni kwenene” (Yoane 3:33). Kikatuma iniabũg’ati: “Monasonda obuwati-kya, neryo monasungabo omo Yesu. Obwaga bwage bosĩ mobwasübirĩbwa, enzala y’omutima wage moyabala; neryo lino eBiblia, okwingye, n’ĩbĩsũla lya Yesu Kristo. Unemu-bũlya ekĩkaleka inikĩrĩrya Yesu nga nĩkĩ? Kusangwa okw’ingye, lye ni Nyamuhanga Mulamya. Ngĩkĩrĩraya eBiblia yo busana nakĩ? Kusangwa monasungayo ini mulenge wa Nyamuhanga owakabũga n’omutima wage”. Twanganabya n’obulanglrT omw’itwebenebene eBiblia koyiri kwenene, Yesu Kristo kwali Mugala wa Nyamuhanga. Tunasĩ ko situli-kwama mikya eyikokotirye omo menge. EY 97.3

Petero akaha omũhwa go bagala babo ati: “Mubye mukakula omo lukogo n’erĩmĩnya ly’oMukama n’oMulamya wetu Yesu Kristo” (2 Petero 3:18). Omugulu abandu ba Nyamuhanga bakakula omo lukogo, oko bull ndambĩ bakandisyabya ibanemutasyowa ekĩnywa kya Nyamuhanga kyo kwilaba. Basyabana ekyakakala kihyakihya n’obubuya buhya buhya omo kati k’ekwenene yakyo eyĩbũyĩrĩre. Ekĩ ni kya kwenene omo mwatsi w’e Kanisa omo migulu yosĩ, na ko kinemwendisyalola embere yo kitya erihĩka oko ndũlĩ. “Nĩkwa enzira y’abatunganene iri ng’ekyakakala ky’omwi-tsange, ekikakoleraya n’erikanya erĩhĩka oko kiro kiyĩ-mayima” (Emisyo 4:18). EY 98.1

Omw’ĩkĩrĩrya, twanganatungerera omugul'u owakasa ne rihamba endagane ya Nyamuhanga busana n’erikula ly’amenge, obũtokĩ bw’omundu bukamatanĩbwa n’obwa Nyamuhanga n’eriretwa omo bwamatanĩ n’Engũnũnũko y’ekyakakala. Twanganatsema kw’ebyabya bikatulũhĩa erĩmĩnya byasyaminyikalĩbwa; ebindu ebikalĩre erĩowika, byasyatokekana omobuteya bwa Nyamuhanga. Aho menge wetu makũhĩ akalangira obutsambatsambĩa busa n’olũsũnzo olusambukere, twasyalangira erihĩkana eryoswĩre kwilaba. “Lino tukalangira bike ng’omo kiyo, nĩkwa ekiro ekyo, twa— syalangira obũsũ oko bũsũ; lino nasĩ bike, nĩkwa ekiro ekyo, nasyaminya ndeke ngoko Nyamuhanga anyasĩ ndeke” (1 Abanyakorĩnto 13:12). EY 98.2