Lweny Maduong’

35—Dwaro Hie Mar Kit Lemo Mar Papa.

Rumi sani jo oporo-stan kawo gi puoch maduong’ moloyo higni machon. Ei pinjego eko ma bedo jo katholik ok oidhoe malo, ma jo papa temo mana timo winjruok mondo giyud mbi, nitiere chando dcwo ma bedoe kaluwore kod puonj mane opogo kanise mane timo lokruok gi loch agoko mar papa, nitiere paro ma chwowo koke piny, ni sani koro waonge kod pogruok ahinya kuom weche mochuno, kaka ne osebedo ka iparo. kendo ni ka wanating re mana matin to wabiro chopo e winjruok maber gi Rumi. Ne nitiere kinde moro, mane jo oporo-stan oketo nengo mamalo kuom bedo thuolo e weche mag chuny mane ong’iew gi hera. Ne gipuonjo nyithindgi mondo ochar lento mar papa kendo ne gimako ni dwaro bedo e winjruok gi Rumi biro bedo tamruok winjo Nyasaye. To ntano kurna nitiere pogruok maduong’ kuom weche ma sani koro giwacho! LM 519.1

Jogo ma kedo ne lento ntar papa wacho ni kanisa ne owuo kuome rnarach, kendo chuno jo oporo-stan mondo oyie gi wachno. Ji mathoth chuno m ok en gima kare ng'ado ne kanisa ma kawuono bura kaluwore kod gik makwero kendo modwanyore mane oketo kido kuom loch mare kuom higni miche mag tarruok kod mudho. Giunto kwinyo mag buok. ka giwacho ni ntago ne obedo mana duoko mar mahundu mar ndalocha, kendo gisayo ka giwacho ni lony ma kawuono osemiyo oloko wechene. LM 519.2

Dipo ni wigi osewil gi weche nta bedo ma ok nyal rent ntane teko nta jasungani oketo piny kuom higni gana achiel gi mia aboro? Kar mondo obole piny, wachni eri ne ogur motegno gadieri ntaduong’ e higa mar gana achiel gi ntia ochiko, moloyo chien kacha. Kaka Runti owacho ni: Kanisa ne pok oboth; to bende kaluwore kod ndiko ok enopodhi. “ Johanal. Vou Mosheim Institute of Ecclesiastical History, Book.3 centaury 11, part 2, section 9, note 17) ere kaka ne onyalo kwero chike mane rito yore e tienge mosekadho? LM 519.3

Kanisa mar papa ok enowe wacho ni ok onyal rem. Duto ma osetimo kuom sando jogo mane odagi loch mare, okawo ni nikare; to koro ang’O mabiro mane nwoyo gik ma kamago ka thuolo oyudore? We ane rageng’ ma koro oketi gi sirkandego gol, kaeto Rumi odog ane e loch mare machon,-ka donge chiwo dibedie mapiyo kuom gero kod sand mare. LM 520.1

Jandiko rnoro mong’ere maber wuoyo kamano kuom paro ma loch mar papa nigo kaluwore gi bedo thuolo e weche mag chuny, kod masiche ma chutho to buogo U.S.A ka golo kuom dhi maber e wechene owacho niya: LM 520.2

“Nitiere joma oketore kuom kwano luoro mar jokatholik ma jo-Rumi man e piny U.S.A, kaka paro matin kata bedo nyathi. Joma kamago ok ne gimoro kuom kido kod paro ma Rumi nigo, ma ger gi chikwa man thuolo, bende ok ginwang’ gimoro ma nyalo bedoe kuom dongo mare. We ara rnondo wakuong wapor ane moko kuom sirni moguro sirkandwa kod mago moguro kanisa mar Katholik . LM 520.3

Pend chik mar U.S.A chiwo bedo thuolo e weche mag chuny. Onge gimaji ohero kata man kod mise moloyo ma. Papa Pius IX ei oboke mare mane ondiko e dwe mar aboro tarik 15,higa 1854, ne owacho niya: puonj ma kuodo wich kendo mag both, kaka ma onge mo, ma ikedo godo ne bedo thuolo e weche mag chuny gin both motimo kute mathoth - kudni moloyo kute moko, ma onego oluor moloyo e piny. Papa onogo ei oboke mane ondiko e Desemba 8, 1864 ne okuong’o jogo ma chuno ni mondo thuolo e weche mag chuny kod lemo mar dinde obedie, kod mago duto ma osiko ka oramo ni kanisa ok owinjore oti githuon. LM 520.4

Duol mar Pacific mar Rumi man U.S.A ok wuo kuom lokruok mar chuny. Odok rnana piny kama oonge gi konyruok.” Bishop O connon ne owacho niya: “Bedo thuolo e weche mag lemo; inyalo mana bedoe gi dhil nyaka chop tim ataro mare, ma onge inyruok moro kata lal ma piny jo Katholik oyudo Arch Bishop mar St. Louis yandi ne owacho niya: “Miriambo kod bedo ma onge yie gin mahundu; to kendo e pinje mag jo Kristo, kaka piny mar Italy kod Spain, kuom ranyisi kama, ji duto gin jo katholik kendo kama lemo mai Katholik en migap cliik morito piny kendo madwarore, ikumogi mana kaka richo ma moko. LM 520.5

Ja Cardinal moro amora. Arch Bichop duto, kod jo bichop man e kanisa mar Katholik, chamo muma mar bolruok ne papa ma itiyoe gi wechegi: Jomriambo, joma ochung’ kendgi, kendo ma ong'anyo ne jal ma osewachi ni Ruodhwa (papa) kata ng’at ma osewachi ni biro kawo kare, anasand gi tekra duto kendo piemgo.” Josia Strong, our country, ch.5 par 5. 2-4 LM 521.1

En adier ni nitiere jo-Kristo mar adier ei lemo mar jo-Katholik. Ji gana mathoth man e kanisano tiyo ne Nyasaye kaluwore gi ler maberie rnoloyo ma giseyudo. Ok osentigi thuolo mar donjo e wachne. Kendo kuom mano ok gifweny adier. Pok ne gineno pogruok man e kind tiyo ne Nyasaye gi chuny mangima, kod luomiok mag kido kod nyasi. Nyasaye rangogi kendo kechogi gi jing’o. Ka giyudo puonjruok margi kamano e yie mar miriambo kendo ma ok yieng chuny. Obiio miyo nyiriri mag ler tucho e mudho mandiwa ma oluorogi. Obiro fwenyonegi adiera kaka en kuom Yesu. kendo ji mathoth pod biro kawo okang’ margi gi joge. LM 521.2

To Rumi kaka kido to ok ni e winjruok mang eny gi injili sani, moloyo kindene moro amora machon ei sigande. Kanise mag jooporo-stan ni e mudho madung’, ka ok kamano to gibiro neno ranyisi mag ndalo. Kanisa mar Rumi, chopo mabor kuom chenro mage kod yorene mag tich. Otiyo gi rieko moro amora mondo oyargo mbi mare kendo omed tekone kuom ikruok ne lweny mager kendo ma onge tugo mondo ochak oyud teko mar chiko piny, mondo ochak ogur sand, ka ogonyo duto ma jooporo-stan osetimo. LM 521.3

Katholik chuoyo tiende piny e bathe koni gi koni. Neye medruok mar kwan kanise mage, kod kilisia e pinje mag jooporo-stan. Neyee kaka kuonde mage mag tiegruok ongeyore, kod kuonde mitimoe semina man America, ma jooporo-stan ema ochung’negi. Neye dongo mar liswechene e piny mar England, kod kakaji dar ka dhi e ngas mag jo Katholik. Oigi onego ochiew pach jogo ma kwano ndiri maliw mag injili kaka gima ni kod nengo. LM 521.4

Jo popro-stan osetamore gi lemo mar papa, ma gin ema koro giritogo, gise tirno winjruoge mathoth, kendo gisetimo lokruoge moko ma kata mana jopapa giwegi hum nono ka nerto kendo ok ginyal winjo tiende maber. Ji odino wengegi mondo kik gine kit Rumi hie kod masiche ma ok onego ji oluor kuom loch mare. Ji dwaro ni mondo ochiew mondo gisir chomiok mar jasigu man kod masirani eri; jasik bedo thuolo e weche mag sirkal kod lemo. LM 522.1

Jo oporo-stan mathoth paro ni kanisa mar katholik en mano ma ok ywa wang’, kendo ni nyasi mare, en luorruok mar nyasi ma olil, kendo ma onge tiende. Ma e kama gibothie. Eseche ma lemo mar Rumi ogoyo tach e wi wuond, ok en nyismok ma gwa gwa kendo modwanyore. Lemo mar kanisa mar Rumi. en nyasi ma moko e paro sidang’. Riedo mag nyadhi kod lisweche ma onge tugo mako pachji, kendo kweyo duol mar poro wach kod chuny. Wang’ bende yudo mor. Kanise molungi, pangruok mag sunga, Altari mag dhahabu, Agolini molos gi kite ma nengogi tek, rangi rnoyier, kod pacho manimba chweyo hera mar ber. It bende imako. Wer ma onge gima nyalo kadho. Duol momew mag nyiduonge ka riwore kod duond wer mar ji mathoth, ka kuot kokadho ei kuonde malach mag kilisia mabeyo ok nyal weyo mak odhienyo buok kod luor e paro. LM 522.2

Berni eri ma oko kod nyadhi, gi nyasi, ma jaro mana gombo mar chuny matuo man kod richo en ranyisi mar mibadhi ma iye. Lemo mar Kristo ok dwar mondo gik ma ywayo ji go ema onyis ni en gima ber. Ei ler marieny ka wuok ei Msalaba, ema bedo ja-Kjisto madier nenoree ka oliw kendo ojaber, maonge kiawruok ma oko ma nyalo medo nengo mare mar adier. En ber mar ler. chuny mamuol kendo mokuwe ema nikod nengo e nyim Nyasaye. Pon molony kendo marieny ok en gima dwarore kaka gino manyiso paro maliw kendo moting’ore malo. Winjo maricho kuom payo kata goro gik moko, loso gik moting’o ndhathwa malo, thoro mana bedo ei paro mag jogo ma ohero piny kendo mohero ringruok. Ithor ti kodgi gi Satan mondo omi ji wigi owil gi gik ma chuny dwaro, mondo kik gine ngima mochwere mapod biro, mondo gilokre giwuog ir jakony mosiko ka gidak mana ne piny kende. LM 522.3

Lemo ma oko moro mana chuny ma pok olokore. Nyadhi kod nyasi mar lemo mar Katholik, nikod teko moro masaro ji kendo iro ji, mamiyo ji mathoth lal; kendo gitundo e okang’ mar neno kanisa mar Rumi kaka dho ranga polo. Ongejoma nyalo siro mbi mare, mak mana jogo ma osepidho tiendegi e wi mise mar adiera kendo ma Roho mar Nyasaye osenyieno chunygi: gana mathoth ma onge kod ng’eyo mosetem kuom Kristo ibi telnegi mondo oyie gi kido ma oko mar lamo ka teko to onge. Lemo ma kamano ema oganda mathoth dwaro. LM 523.1

Girna kanisa wacho, ni en gi ratiro mar weyo ne ji richogi miyo joinmi winjo ka gin thuolo mar timo richo; kendo kido mar hulo richo ma ka onge to weyo richo ok chiw, chal kagima chiwo otiko mar timo richo. Jal ma goyo chonge e nyim dhano mosepodho, kendo yawo maling’ ling’ mag pache kod gik ma chunye paro ketho dhande, kendo duoko nengo duto mabeyo mag athira wich mage piny. Kuom yaro richo mag ngima mare ne jadolo, - dhano ma jaricho ma tho, kendo ma thoro bedo ja mibadhi nikech kong’o ma omadho kod timo gombo mag ringruokrang’iny mar kite lor piny kendo chunye bedo mochido nikech wachno. Paro mage kuom Nyasaye dok piny ma chal mana gi kido mar dhano mosepodho, nikech jadolo ochung’ kar Nyasaye. Hulo richo makelo wich kuotni ma itimo e kind dhano gi dhano, e thidhia maling’ ling’ ma richo mathoth osebedo ka chwer ka wuokie, kendo ema koro iko piny ne kethruok mogik. To ne ng’at ma ohero timo timbe mag ringruok, en gima kelo mor ahinya hulo richoni ne dhano wadu matho moloyo yaro chuny ne Nyasaye. En gima mit moloyo ne kit dhano mondo ochul nengo richo motimono moloyo pogruok gi richo chuth; en gima yot rwako ringruok gi ogunia kod gugru gi thiwni mapek, kar guro gombo mag ringruok. Jok ma chuny mohero weche mag ringruok oikore mar ting’o pek moloyo kulruok ne jok mar Kristo. LM 523.2

Nitiere chalruok manenore e kind kanisa mar Rumi kod kanisa mar jo-Yahudi e ndalo mag biro mar Kristo mokuongo. E seche ma jo yahudi ne nyono loye mag chik Nyasaye ling’ ling’ e bwo tiendgi, gi oko to ne giketo korgi kuom rito buche mage, ka giyieyo osigo mapek mag puonj mag dhano kuome mane omiyo winjo weche bedo gima lit kendo mapek. Kaka ne jo-Yahudi wacho ni omiyo chik luor, e kaka jo Rumi bende wacho ni omiyo Msalaba luor. Giting’o ranyisi mar chandruok Kristo malo, to e ngimagi gikwedo jal ma gigo nyiso kuome. LM 523.3

Jo papa keto msalape e wi kanisegi. kendo nyaka e lepgi. Kuonde duto imiye luor ma oko kendo iting’ee malo. To puonj mag Kristo oiki e bwo pith mar puonj mag dhano ma onge gi tiendgi. Loko tiend weche mobam kod gik mitimo githuon. Weche mane jawar owacho kuom jo yahudi mane ni kod gut, pod tiyo gi teko kuom jotelo mag kanisa mar katholik Roma.” Gitweyo ting’ mapek matamo ji ting’o, kendo giketogi e gok ji; to gin giwegi ok gidwar mulogi, kata gi lith hvetgi. Mathayo 23:4. Chunje man kod dwaro oketi gi buok mosiko ka giluoro mirimb Nyasaye mosechwany, ka thoth jotelo mag kanisa to odago ngima ma odhethore kod moche mag ringruok. LM 524.1

Lamo kido kod gik mopa. lamo chunje mag jomaler mane osenindo, kod ting’o papa malo, gin chenro mag Satan ma oywayo godo pach ji ka ogolo kuom Nyasaye kod kuom wuode. Mondo gitiek kethruok margi, oramo mar loko paro margi ka ogolo kuom jalo kende ma ginyalo yudo warruok kuome. Onyalo chomogo ir gimoro amora ma inyal wil gi jalo achiel mane owacho ni: ‘‘Bi uru un uduto ma ujony kendo ugangoru mapek, to namiu yweyo,” Mathayo 11:28. LM 524.2

Satan osiko keto tekone mondo ochiw kit Nyasaye e yo marach, kod kit richo, kaachiel gi wach hie ma dhiyo nyime kuom lweny maduong’. Wuond mage duoko chien luor ma onego ochiwne chik mar polo, kendo miyo ji otiko mar timo richo. To e saa nogo bende omiyogi rwako gi mor paro marach kuom Nyasaye mi ging’iye gi luoro kar ng’iye gi hera. Gero mane ochakore mana kuom kite, oketo kuom jachwech; iriwe ei kidienje mag lento, kendo ginyisore sama itimo lemo. Kantano paro mag ji dinore, kendo Satan yudogi kaka jochung’ mage mondo giked gi Nyasaye. Kuom bedo gi winjo mobam kuom weche mag polo, pinje mag jochilo ne otelnegi mondo oyie ni timo ntisango gi dhano ne dwarore mondo ji oyud puoch mar Nyasaye: kendo timbe mahundu ma buogo ji osebed kitimo e kido mopogore opogore mag lamo nyiseche manono. LM 524.3

Kanisa mar Atholik Roma kariwo kido mag chilo kod lemo mar jo Kristo kendo mana kaka lemo mar chilo, ka ochiwo kit Nyasaye eyo rnarach osedok e timbe mag gero kendo mag wichkuot. E ndalo mane Rumi nigi loch mamalo, ne nitiere gik mane olosi mane isando godo ji mondo chun-gi giyie gi puonj mage. Ne nitiere kama ne iwang’oe ji mane ok nyal yie gi dwache. Ne nitiere nek malach ma ok bi ng’eyore maber nyaka chop chieng’ bura. Jotelo mag kanisa ne osomo e bwo Satan ma japuonjgi, mondo gifweny yore mag sando ji malit, to ok githo. E kuonde mathoth ne githoro nwuoyo sandgo anwoya ma ng’ato winj rem sidang’, ma chunye a, kendo ng’ama ne isandono rwak tho kaka yweyo mamit. LM 525.1

Mano ema ne obedo giko mag joma ne piem gi Rumi. To ne joma ne winjo wechene, ne en kod kum mar del, mar kech, mag sando ringruok e yo mamiyo chuny tuo. Mondo ne giyud ber mar polo, joma ne dwaro loko chunygi, ne ketho chike mag Nyasaye kuom ketho chik mag chwech. Ne ipuonjogi mondo giketh tondego eko mane oseloro mondo gwedh godo kendo omor godo dak mar dhano e pinyka LM 525.2

Lop kanisa oting’o ji tara mane odago ngimagi ka temo mondo othir kitgi mar hera ka gitiele piny, kaka gino ma chwanyo Nyasaye, bedo gi paro kata winjo mar ng’uono ne jowetegi. LM 525.3

Ka wagombo mondo wawinj tiend gero mane Satan oramo godo, mane onyisore kuom higni miche, ok mana e dier jok mane pok owinjo Nyasaye kende to ei chunje hie kod e piny jo-Kristo duto, to gima watimo en mana rango sigana mar Rumi. Kokadho kuom timni eri mar Apul Apul, mar wuond, ruodh mudho, ne oyudo chenro mage mar kelo ne Nyasaye wichkuot, kod kelo ne dhano dhier. Kendo ka waneno kaka odhi maber, kuom unto kite kendo tieko tichne kokadho kuom jotelo mag kanisa to wanyalo winjo maber moloyo gima omiyo ok odwar Biblos. Kitabuno ka osom, to ng’uono kod hera mar Nyasaye biro fwenyore; biro nenore ni onge kata achiel kuom pekgi eki ma oyieyo kuom ji. Duto ma okwayo en mana chuny motur kendo moregore, chuny mobolore kando mamuol LM 525.4

Onge ranyisi ma Kristo osechiwo e ngimane mondo chwo gi mon olorre ei kuonde ma bikira odakie mondo eka olosgie ne polo. Pok opuonjo ni hera kod ng'uono nyaka tiel piny. Chuny jawar ne opong’ gi hera. Kaka dhano medo chorore machiegni gi bedo makare chutho kuom bedo maber, e kaka pache medo kwe mos, e kaka obiro medo neno richo maber, bende e kaka kech ma obiro nyiso joricho medo bedo matut. Papa tuoni en ema obedo ei apis mar Kristo; to ere kaka kite bedo ntachal gi mano mar Kristo? Bende nitiere kama ne ong’eye Kristo kaka ng’at ma keto ji e jela kata madeyo ji nikech ok gimiye duong’ kaka ruodh polo? Bende ne owinj duonde ka ong’ado ne jok mane ok orwake bura mar tho? Kane jo Samaria odage, jaote Johana ne opong’ gi ich wang’ mi openjo niya: “Ruoth, idwaro mondo wachik mach oa e polo mondo otiekgi kaka Elija notimo koso? Yesu ne orangogi mi okechogi, mine okwerogi kuom bedo gi chuny mager ma kamano kowachonegi niya: “Wuod dhano ne ok obiro mar ketho ngima dhano, to mondo oresgi. Luka 9:54.56. LM 526.1

To mano kuma nitie pogruok maduong’ e kind chuny Kristo kod mar jal ma wacho ni obet ei apis mare? Kanisa mar Rumi sani koro chiwo picha maber ne piny, ka ounio, kendo okwayo mondo owene kuom mahundu mage ma buogo ji mane ondik piny. Sani oserwakore gi nanga machalo gi mar kristo, to pok olokore. Loye duto mag lemo mar papa mane obedo e tieng’ mosekadho pod nitie nyaka chil kawuono. Puonj mane olosi e ndalo mag mudho, pod gimako. We kik ng’ato wuondre. Puonj mag papa ma sani koro jooporo-stan oikore mar miyo luor en mana mano mane otiyo piny e ndalo mag lokmok kane jo Nyasaye ochungo malo, ka giikore mar wito ngimagi mondo ging’ong’ timbene maricho e lela. Pod en kod sunga machalo kamano, gi ng’ai kod wuondruok mane otiyo godo ruodhi, kod yawuot ruodhi, kendo odwaro mondo okaw godo kit Nyasaye. Ok en gi chuny mager matin sani rnoloyo kane otoyo bedo thuolo mar ji kendo nego jo maler mag ng’ama malo chutho. LM 526.2

Kom mar papa en mana gima ne wach mokor owacho ni ne biro bedo, ng’anjo mogik. 2Thesalonika 2:3,4. En migap chenro mare mondo okaw kido ma biro chopo dwaro mare e yo rnaber; to e bwo nenruok mare maokono mar ng’ong’ruok, oumoe kwiri mager mar thuol. Owacho niya: “Yie. ok onego obed ni irito gi jomriambo, kata jok ma ichichgo ni jomriambo. (Lanfant, volume 1, pg. 516). Be diponi lojni eri ma wechene ne ondik gi remb joma ler kuom higni gana achiel; sani koro inyal yiego ni en achiel kuom migepe mag kanisa mar Kristo? LM 527.1

Nitie gima omiyo wach ne owuok e pinje mag jo oporo-stan ni pogruok man e kind katholik kod jo oporo-stan sani tin moloyo tidalo machon. Lokmok osebedoe; to ok en lokraok mar kom papa. Bedo jakatholik adier odwa chal gi jo oporo-stan masani, niwira jo oporo-stan osedok chien chaki'e ndalo mag lokmok LM 527.2

Kaka jo oporo-stan osebedo ka dwaro puoeh mar piny, hera mar miriambo osedino wang’gi. Ok gine gimoro mak mana ni en gima ber vie gi ber mar richo duto, kaaye to kaka dwoko mare mogik giko to biro yie gi richo mar bedo duto. Kar mondo gichung’ ka gigeng’o yie mane ochiw ne joma ler nyadi chiel kende, sani koro chal kagima gikwayo Rumi weruok kuom bedo gi paro marach kuome, ka gisayo mondo owenegi kuom bedo kode gi gut. LM 527.3

Kidieny maduong’ kata mana mar jogo ma ok ng’i Rumi gi wang’ maber ok ne masira kata matin kuom loch mare kod mbi mare. Ji mathoth chuno ni mudho mar obuongo kod mor chuny mane obedo e higni madiere ema ne okonyo kuom yaro chike mage, kuom yaro timbene mag juok, kod sand, kendo ni rieko maduong’ mar ndalo ma kawuono muya mar ng’eyo mosedung’ kuonde duto, kod bedo thuolo momedore kuom weche mag lemo ok nyal yie mondo chiewo mar sand kod loch agoko obedie. Bedo gi paro ni okang’ ma kamano mar gik moko nyalo bedoe e ndaloni mar ler maduong , mar obuongo kod chuny, kata mar ler morieny kuom tieng'ni. Eit oboke mar wach Nyasaye maler, ler moa e polo osebedo ka imenyo e piny. To gima onego opar en ni, kaka ler moehiw duong’, e kaka jogo monjawo ler kendo odagigo bende dong’ e mudho maduong’. LM 527.4

Nono Biblos gi lamo biro Nyiso jo oporo-stan kit jo papa hie, kendo biro rniyo gichare kendo giwere kode; to ji mathoth rie'k e pachgi giwegi, ma ok gine dwaro mar rnanyo Nyasaye gi bolruok mondo otelnegi gichop e adiera. Kata obedo ni gisungore kuom bedo gi ler. to gikia ndiko kata teko mar Nyasaye. Nyaka gibed gi yo moro mar kweyo chunygi, kendo gimanyo mano ma nikod Roho matinie moloyo kendo ma knodo wich. Gima gigombo eri yo mar wich wil gi Nyasaye, ma biro kadho kaka yo mar parogo. Kom mar papa oikore maber mar romo gi dwarogi duto. En gima oiki ne kidienje ariyo mag dhano, ka orwako chiegni piny ngirna - jogo mabiro yudo resruok nikech timbegi mabeyo — kod jogo mabiro yudo resruok ei richo margi. Ma e kama nitie mating’ ling” mar tekone. LM 528.1

Odiochieng’ mar mudho mar obuongo onenore kaka mano maber gi dhi maber mar kom papa. Pod obiro nyisore ni odiochieng’ mar ler mar obuongo bende pod owinjore gi dhi mare maber. E tienge mosekadho kane ji onge gi wach Nyasaye, kendo ne gionge gi ng'eyo mar adier, wengegi ne odinore, kendo ji gana mathoth ne moko e obadho. ka ok gine gogo moyar e nyim tiendgi. To e tieng’ni, nitie ji mathoth ma toch mar weche ma dhano lieko ema chero wengegi ‘“gima iluongo marach ni sayans; omiyo ok gine gogo, kendo giwuotho ma gidonj e iye mana kagima otwe wengegi. Nyasaye ne ochano ni teko mar rieko mar obuongo mar dhano onego ting’ kaka mich moa kuom jachwechne, kendo onego oketie tich mar adiera kod tint makare; to ka sunga kod gombo ema ji morgo, kendo dhano ting’o pach gi malo moyombo wach Nyasaye, to kara rieko mar obuongo nyalo tirno hinyntok maduong” moloyo tamiok. Kamano sayans mar miriambo mar ndalo ma kawuono, ma okawo yie kuom Biblos kaka gima tin, biro dhi maber kuom iko yo ne rwako puonj mag papa, kod kite mamoro ji, mana kaka mayo ji ng’eyo ne otirno mondo odongi e ndalo mag mudho. LM 528.2

Kuom wuoth ma sani dhiyo nyime e piny mar U.S.A mar yudo ne kuonde tiegruok kod kanisa kony moa kuom jo Sirkal, jo oporo-stan luwo mana ndach jo papa. To moloyo mano, giyawo ne jo papa dhoot mondo obed gi loch kuom jo oporo-stan ma jo Americamachalo gi mano mane owito e ndalo mag piny machon. Kendo gima rniyo wuodhni nenore ni timo kamano adier en nikech wach maduong’ ma chando chunygi en kaka di gigur kidira mar jumapil. Kido mane ochakore gi Rumi, kendo ma otuoni en ranyisi mar lochne, en chuny mar kom mar papa - chuny mar riwruok gi timbe mag piny, ting’o puonj mar dhano malo moyombo chike mag Nyasaye - ema kuodo kanise mag jo oporo-stan kendo telonegi rnondo gitim tich mar ting’o jumapil malo, tich ma kom mar papa ne osetimo motelonegi. LM 528.3

Tong’ da ni jasomo nyalo winjo tiend jachung’ ma idhi ti godo ei lweny ma okayo machiegni, to onego olu mana ndach yo ma nene Rumi otiyogo mondo ochop godo wach ma kamano, e tienge mosekadho, ka donyalo ng’eyo kaka jo papa, kod jo oporo-stan ne oriwore mondo oti gi jogo mane odagi yie gi chikne. We ara mondo mi oneye chuny mane Rumi onyiso kuom jogo mane siro Sabato. LM 529.1

Chike mag joka kingi, buche ma galamoro, kod kido mag kanisa, mane osir gi teko mag jo sirkal e okenge mane nyasi mag chilo ochopo godo e okang’ mar bedo gi luor e piny jo Kristo. Okang’ mokuongo mar keto kidira mar jumapil gi chik ne en chik mane ogol gi Constatino (A.D 321) Chikni eri ne odwaro mondo joma odak e bombe oywe e odiochieng’ maduong’ mar chieng’.” To ne oweyo thuolo ne joma odak ei piny mondo odhi adhiya nyime gi weche mag puothegi. Kata obedo ni ne en tim mane ong’e maber kaka tim chilo, ne ochune gi ruodhno bang’ lokruok mare ma ndhem ndhem mondo obed ja Kristo. LM 529.2

Ka chik mar joka kingi ne obedo gima ok oromo ma dilok chik mar polo, Eusebius ja-bishop mane dwaro puoch mar yawuot modhi, kendo mane en osiep makende, kendo jal mane wuondo Constatino, ne ochoro wach ni Kristo ne oseloko Sabato obedo jumapil, ne onge neno kata achiel mar ndiko mane ochiw mondo sir godo puonj manyienno. Eusebius owuon ne ka ok ong’eyo yie gi rach mane otimo, kendo osiemo jandiko hie mane otimo lokniogno kowacho niya: “Gik moko duto, mane onego otirn chieng’ Sabato, mago waseloko mondo otim e chieng’ moth .”- Robert Cox, Sabbath laws and Sabbath Duties, page,538. To wach mar jumapil ma onge kama omokoe mana kaka en, ne otiyo kuom koro ji mondo onyon Sabato mar Ruorh. Ji duto mane gombo mondo piny omigi luor ne oyie gi nyasi mane ji mathoth orwakono. LM 529.3

Kaka ne kom mar papa ogurore motegno, tich mar ting’o jumapil malo ne omedo dhi nyime. Kuom kinde moro ji ne dhi mana e puothe ka ok gidhi e kanisa, kendo chieng’ mar abiriyo ne pod ikwano kaka Sabato. To lokruok moro ne otimore mana motegno. Jogo mane ni ei apis maler ne otam mondo kik ng’ad bura moro kuom lweny moro amora mar sirkai chieng’ jumapil. Bang'e mapiyo, ji duto bed ni gin e ngas mane, ne ochiki mondo kik tint tich moro amora nono to giyudo rem mar faini ka en ng’ama ni thuolo, to olando ka oponi en misumba. Bang’e ne ogol chik ni jomwandu onego okum kuom yudo lal mar nus mwandugi, to egiko ni ka pod tokgi tek to mondo oketgi gibed wasumbini. Joma ne ni e kidieny mapiny to ne dhi neno masira mar riemb mochwere. LM 530.1

Honni bende ne otimore mondo omed gur godo wachno. Edier gik moko mane iwuoro, ne otim lendo ni japur moro mane dwa puro chieng’ jumapil, kane chwero kweye gi beti, betino ne ochwoyo lwete mi omokoe, kendo ne owuotho gi betino ka omoko e lwete kamano kuom higni ariyo, ka owinjo rem malit kendo ne en kod wichkuot maduong’; Frantic west Historical and practical discourse on the Lord’s Day, page 174. LM 530.2

Bang’e papa ne ochiwo siem mondo jodolo mag kilisia owuo gi jok ma ketho jumapil, kendo mondo gidhi e kanisa kendo gilem, nono to dipo ka gikelo masira kuomgi gin giwegi kata kuom jowadgi. Bura mar lemo ne okelo wachno, kendo ne itiyo kode malach kata mana gi jo oporo-stan nikeeh ji ne polo osegoyo kane tiyo chieng’ jumapil. ‘nyaka obed ni en e Sabato.’ Jombetre ne owacho: “En gima nenore ratiro kaka mirimb Nyasaye ger kuom jwang’o odiochieng’ni “koro ne omak ne jodolo wach kod joyalo, gi ruodhi, kod yawuotgi, kaachiel gi ji duto ma jo adiera, mondo giti gi tekregi duto kendo gibed gi ritruok mar neno ni odiochieng’no oduoki e luor mare, kendo nikech gowi mar bedo jo Kristo orite gi chiwruok mathoth kuom kinde mabiro.” Thomas morer, discourse in six dialogues on the name, Notion, and observation of the Lord’s pg. 271. LM 530.3

Ka pod chik mar jobura nenore ni ok oromo jotelo mag sirkal ne omany mondo ogol chik mane biro kelo book ne chunje mag ji, kendo chunogi mondo giwe tich chieng’ jumapil. E bura mane otimore e dala mar Rumi,. weche duto mane oseng’ad mokuongo ne ochak ogur motegno gi teko maduong’ kendo maonge tugo. Bende ne oriwgi ei chike mag lemo mi omigi teko gi jotelo mag piny chiegni ei piny jo Kristo duto. (ne Heylyn, history of the Sabbath, pt.2 ch.5 sec. 7) LM 531.1

To pod ne onge ndiko mane siro kidira mar jumapil kendo mano ne ok okelo ne ji wichkuot kata matin. Ji ne openjo ratiro mar jopuonjgi mane nyalo miyo giket tenge wach maber mar Jehova: “Odiochieng’ mar abiriyo e Sabato mar Ruoth Jehova Nyasachi,” mondo mi gichiw luor ne odiochieng’ chieng’, mondo gichiw gima kawo kar neno mar ndiko, gik moko mowinjore ne dwarore. Jal moro mane ni kod miyumo mar rito kendo kedo ne jumapil, mane otimo limbe e kanise mag England kane higa mar 1200 ochiegni rumo, ne osir gi joneno mag adiera, kendo tekruok mage ne obedo ma onge remo, mane dar wuok e pinyno kuom kinde moro kendo ne otemo rnanyo yore moko ma dochun-go puonj mage githuon. Kane oduogo, gima ne onge ne ochiw kendo ei tichne mane otimo bang’e ne oromo gi dhi maber maduong’. Ne obiro gi picha moro mane iwacho ni oa ka Nyasaye owuon.mane oting’o chik mane dwarore mar rito jumapil, ka en kod gik malich makelo buok mondo okelne ng’ama kethe luor. Andiko ni eri ma nengone tek manono, kendo rnaket mane osiro bende ne chalo - ne owachi ni olwar koa e polo, kendo ni ne oyude e Jerusalem, e wi altari mar St. Simeon e dala mar Golgotha. To kuom adiera, od papa mar dak man e dala mar Rumi ema ne obedo kama ne oaye. Mahundu mosebedo ka omedore mondo ochwal godo teko kod dongruok mar kanisa osebed ka ikwano kaka gik ma chik oyiego gi loch mar papa mar agoko LM 531.2

Andikono ero ne odagi tiyo chakre saa ochiko jumapil odhiambo nyaka chieng’ tuji chieng’ wuok tich; kendo chik mare ne owachi ni osegur gi honni mathoth. Ne otim Iendo ni joma tiyo mokadho seche mane owachi ne athany goyo. Jarego mane otemo rego chambe, kar yudo mogo to ne oyudo mana remo motiak. kendo nyange mar pong’ ne ochung’ kata obedo ni pi to ne mol matek. Dhako moro mane oketo mogo mitedogo Makati ei agulu ne oyudo mana ka onumu e seche mane igole oko, kata obedo ni aguch tedo Makati to ne liet pa. Jal machielo mane osedwaro tedo Makati e saa mar ochiko, to ne oramo mondo okane nyaka chieng’ wuok tich. ne oyudo kinyne ka moke oselosore Makati kendo otedgi gi teko mar polo. Ng’ata moro mane otedo Makati bang’ saa mar ochiko chieng’ jumapil kane oel. kinyne to remo ema ne ochwer ka wuok ei agulu. Mana giyore maricho kendo mag juok ma kamango ema ne jochung’ mag jumapil oramo godo, mondo gigur godo letmare. (Ne Roger de Hoveden, Annals vol.2, pp.528-530) LM 531.3

E piny mar Scortland, mana kaka England, luor maduong’ ne oyudi ne jumapil kuom riwogo gi migap Sabato machon. To saa mane idwaro mondo orit maler ne luwore. Chik mawuok kuom kingi mar Scortland ne owacho Niya: “Sabato chakre saa auchiel odiochieng’ Onego rit maler, kendo ni onge dhano ma Onego odonj e ohala moro, chakre sechego nyaka wuok tich okinyi. Morer page. 290,291. LM 532.1

To ka ok odew tekruok ditto mar guro jumapil, jopapa giwegi ne hulo ayanga loch mar polo mane ni kuom Sabato kod chakruok mar dhano mar chik mane owil kode. E higa mar gana achiel gi mia auchiel, bura mar jo papa ne owacho mirieri niya; “We mondo jo-Kristo ditto opar ni chieng’ mar abiriyo ne owal gi Nyasaye, kendo osebedo kirwako kendo irito, ok mana gi jo-Yahudi kende. to gi jomoko duto ma wuondore ni lamo Nyasaye; kata obedo niwan jo-Kristo to waseloko Sabato margi obedo odiochieng’ ruoth.” Ibid..pages 281.282. Jogo mane tuomore gi chik mar polo, ne ok otarore kuom kit gima ne gilamo. Ne giketore e wi Nyasaye ka ging’eyo mar ayiem. LM 532.2

Picha makende kuom Chenro mar Rumi mane en-godo gi jok mane ok owinjore kode, ochiw ei sand malach motimo remo mane otim ne jo Waldens, ma moko kuomgi ne rito Sabato. Jomoko bende ne osandore mana e yo ma kamano kuom chung’ margi motegno ka girito chik mar ang’wen. Sigana mar kanisa mar Ethiopia kod Abyssinia bende ni kod tiende. E dier rumb ndalo mag mudho, jo-Kristo mag Afrika madiere, ne olal kendo wich owil godo e piny, kendo kuom higni miche mathoth ne giwinjo mit mar bedo thuolo kuom timo yie margi. To e giko. Rumi ne ong’eyo bedo margi, kendo jotelo mar jo Abissians mapiyo bang’e ne owuondi nia oyie gi papa kaka jal ma obedo ei apis mar Kristo. Lokruok mamoko ne oumo mano. Chik moro ne ogol mane tamo lemo mar Sabato, ka en kod kum mager bende. (Nee Michael Gaddes. church History of Ethiopia, pag.311.312.) To loch agoko mar papa ne omyo bedo jok mapek kendo jo Abyssian ne oramo mar turogo ka gigole oko e ng’utgi. Bang’ larruok makelo buok, jo-Rumi ne othich oko ma owuok e lochgi, kendo yie machon ne oduogo. Kanise ne obedo mamor kuom yudo thuolo, kendo wigi ne ok owil gi puonj mane giseyudo, kaluwore kod wuond, wich wach, kod teko mar athira tach mar Rumi. Ei nyange margi mane gintiere kendgi, ne gin kod dhil mar dong’ie, ka pinje mamoko mag jo Kristo ok ong’eyogi. LM 532.3

Kanise mag Afrika, ne omako Sabato kaka ne omake gi kanisa mar papa kane pok ong’anjo chutho. Kane girito chieng’ mar abiriyo ka gichiwo bolruok ne chik mar Nyasaye, ne giweyo tich chieng’ jumapil kuom timo winjruok gi tim mar kanisa. Kane oseyudo teko mamalo, Rumi ne onyono Sabato mar Nyasaye, mondo oting’ malo mare owuon; to kanise mag Afrika, ka opondo kuom higni ma dirom gana achiel, ne ok oriwore ei ng’anjoni. Kane okelgi e bwo ohula mar Rumi, ne ochun-gi mondo giket tenge mano mar adier, ka giting’o Sabato mar miriambo malo. LM 533.1

To kane giseyudo bedo thuolo margi, ni to ne gidok e bolmok ne chik mar ang’wen. Wechegi eki mane ondiki kuom kinde machon fwenyo maler Sign mane Rumi nigo gi Sabato mar adier kod jok ma kedone, kod yo ma otiyogo mondo ochiw luor ne sabato ma en ema ochweyo. Wach Nyasaye puonjo ni gik mane otimoregi eki ibi nwo e kinde ma jo-Katholik Roma kod jo oporostan enoriwre mar ting’o jumapil malo. LM 533.2

Kor mar Fweny 13 hulo ni loch ma ochung'ne gi ondiek man gi tunge ariyo ka mag Nyarombo ne omiyo piny gi jorna odakie duto olamo jo papa ma ochung ne kanyo gi ondiek machalo gi kwach. Ondiek man gi tunge ariyo bende ne dhi wacho ne jok rnodak e piny mondo giiam gima ket gi ondiegno, to moloyo mano enochun ji duto, joma tindo gi joma dongo, jomwandu gi jochan joma ni thuolo gi joma otwe misumbini mondo giduto oket kuomgi kido mar ondiek. Fweny 13:16 LM 533.3

Ne ose nyis ni U.S.A e loch ma ochung’ne gi ondiek man gi tung’ ka mag Nyarombo, kendo ni komi eri enochop kare ka (U,S) tiende ni pinje mag America moriwore enogol chik mar lemo jumapil, ma Rumi wacho ni ka oriti to mano bedo yo makende ma ji yie godo ni en etna en gi loch moyombo ji duto. To kuom chiwo alam ma kamano ne kom mar papa, pinje moriwore mag Ameiica ok nobedie kendgi. Mbi mar Rumi e pinje ma yandi ne oseyie gi loch mare pod ni mabor ma onge ng’arna nyalo ketho. Kendo wach ma okor wacho ni enochak oduokne loch mare kendo. “Wiye achiel ne nenore kaka gima ne ogo lero mar tho. to wiye mane ogo lero mar thono. ne osechango, mi piny ngima ne luwo bang’ ondiegno.” Wes 3. Goyo lero mar tho siemo podho mar kom mar papa. E higa mar 1798. Bang’e janabi wacho niya. Wiye mane ogo lero mar thono ne osechango, mi piny ngima ne luwo bang’ ondiegno. “Paulo wacho rnaler ni dhano moket ni keth biro dhiyo nyirne nyaka e biro mar Kristo mar ariyo. Nyaka e giko hie mar ndalo, enoting tichne mar wuond. Kendo jandik Fweny ka wuoyo kuom mar papa to wacho niya: “Ji duto modak e piny nolame, mak rnana jogo ma nyinggi ondiki e kitap ngima. Fweny 13:8. Ei singruok machon kod manyien kanyakla, kom mar papa enoyud duong’ ei Iuor ma ichiwone chik mar jumapil, ma yweyo mana e wi chik mar kanisa mar Rumi kende. LM 534.1

Chakre e disr higa mar gana achiel gi mia ochiko, jopuonjre mag wach mokor e pinje moriwore mag America osechiwo nenoni eri ne piny. Kuom weche ma sani koro timore, wanenoe chomtok mokasore kochomo chopo kare mar korni eri. Jopuonj mag jo oporo-stan bende, wacho ni nitie chik matpolo mane ogol mondo ji orit jumapil, to gin bende mana kaka jolelo mag papa, mane oloso honni mondo okaw kar chik mar Nyasaye, gionge kod ndiko moro ma isiro godo wachno. Weche ma iwacho ni mirimb Nyasaye Iwar kuom jogo ma oketho Sabato mar jumapil ibiro nwo; kata mana sani osechak chun wachno. Kendo wuoth mar guro !emo mar jumapil chwoyo koke piny mapiyo. LM 534.2

Kanisa mar Rumi otang’ kendo riek miwuoro. Onyalo somo gima biro tirnore. Orito thuolo mage ka oneno ka kanise mag jo opro-stan chiwone luor kuom rwako sabato mar miriambo kendo ni giikore mar ketogo gi chik. Ka okonyore gi yo ma en owuon ne otiyogo e ndalo mokadho. Jogo ma odagi ter mar adier pod biro dwaro kony kuom timni eri ma ohero mare kende kendo matho mondo giting’ godo chik ma en ema ne ochako malo. To mano kuma oikore mar konyo jo oporo-stan kuom timo tijni, kendo ok en gima tek paro. Ere ng’ama winjo maber, kaka itimo ne joma ok winj kanisa, moloyo jotelo mag papa? LM 535.1

Kanisa mar Roman Katholik, gi kidienjene duto e piny ngima, loso riwruok achiel, kendo olose mondo ochop dwaro mar jo papa. Jogene tara man e lalruokne e pinje duto mokwako piny ngima, itiego mondo okwanre kaka jogo man e twech mar chiwo ne papa alam. Bed ni gia e piny mane kata sirkal margi en mane chunogi ni nyaka gikaw loch mar kanisa kaka mano ma oyombo gik moko duto. Kata obedo ni ginyalo chamo muma ka ginyiso bolmok margi ne piny, to e tok ma nitie singruok mar bolruok ne Rumi, ka ogologi kuom singruok duto ma opogore gi dwache. LM 535.2

Sigana timo neno mar tekre mosiko kendo mariek ma oseketo mondo odonji e weche mag pinje; kendo ka oseyudo kama onyono, to omedo chwalo gik ma odwaro owuon, kata bed ni oketo yawuot Ruodhi kod ji. E higa mar 1204 papa Inocent mar III ne ogolo kuom petro mar II ruodh jo Arragonia weehegi eki mag kuong’ruok: “An petro, ruodh jo Arragonia, awacho kendo asingora mondo asik ka an ja-adiera kendo abolora ne ruodha, Papa Inocent ne jalupne ma ja katholik, kendo ne Kanisa man e Rumi, kendo abiro rito piny Ruodha gadiera ka abolorane ka akedo ne yie mar jo katholik, kendo asando jo miriambo duto.” -Johana Dawling, the History of Romanism h.5, ch.6. sec.55. Ma eri ni e winjruok kod dwaro mar loch mar jotend Rumi, ni en kod chik mar loro jotelo piny, kendo ni onyalo golo joge kuom bolruok margi ne jotelo ma ok kare.” Mosheim b 3,cent 11 .pt.2. ch. 2,sec.9 note 17. LM 535.3

Kendo we mondo opar wachni, ni “Ng'ai mar Rumini en ok olokre. Loye mag Gregory VII kod Inoccent III pod gin loye mar Atholik Roma. Kendo tong’ da onyalo mana yudo teko, de otiyo kodgi gi jing’o mathoth sani mana kaka ne otimo kuom higni miche mosekadho. Jo oporo-stan ong’eyo.matin kuom gima gitimo ka gigolo wach ni giyie gi kony mar Rumi kuom tiyo ne ting’o jumapil malo. Ka giriwore mondo gichop chenro margi. Rumi to pimo mondo ochak ogur loch mare kendo, mondo ochak oyud loch mare mane olal. We mondo oket chik America ni kanisa nyalo tiyo gi piny kata chikogo, kendo lemo enochungi chike mag piny, e yo machiek ka chik mar kanisa kod piny enolochi e pach ji, eka loch mar Rumi e pinyni enobed adier. LM 536.1

Wach Nyasaye osechiwo siem kuom masira mabiro; ka wachni ok onvaki, to jo oporo-stan biro puonjore gima chenro mag Rumi gin adier, to mana ka osedeko ma koro ok ginyal tony ne obadho mage. Odongo mos kendo oyudo teko. Puonj mage bedo gi mbi ute malach mag bura, ei kanisni kendo ei chunje mag ji. Odhuro utene madongo kendo maboyo e bath pinje kuonde mopondo ma biro nwoyo godo sandge machon. E yor kuo, kendo ma onge chich okoro jolwenje mondo ochop giko mage kinde ma sane enorom mar chweto. Duto ma ogombo ni kama ber kendo ma osechak rniye. Wabiro neno mapiyo kendo wabiro winjo gima chenro mar Rumi en. Nga’to ang’ata ma enoyie kendo winjo wach Nyasaye biro yudo seyo kod sand. LM 536.2