Olugano Lwa Amaaha

Ekihande 11— Erisuba Enyuma

Omugulu Yesu abisulira abiiga buwe obuliige obwasyahika oko Yerusalema kandi n’emyatsi eyasyabyaho okwisubula liwe engendo ya kabiri,kandi mwabwira abandu biwe ebyasyabahikako eritsuka oko mugulu w’eritwalwa liwe elubula erihikira iguma okwisubula liwe omo lukengerwa akasyabalamia. Yesu ane oko kitwa ky’ emizaituni, mwalangira ekihunga kinene ekikendisyahika oko kanisa eyo bakwenda bakendisyatsuka, kandi mwakirukya ameso amalangira ebikasa embere ihakendisyabya erihigahiganibwa erikalire busana na abakwami buwe omo mugulu owo mwirimya. Omo binywa bikuuhi , mwakangania eriagalibwa erikalire eryasahika oko kanisa oko kanisa ya Nyamuhanga likalwa oko batabali b’ekihugo kino. Abakwami ba Kristo nabo batolere ibalaba omo nzira eyo alabamo omuli eriponwa nabi,eritswerwa kandi n’eryagalwa ngoko Omukangirirya nayo alabamo.Ebyosi ebyakoleka oko Mulamia byabya ibikendisyahika oko bakaliiga erina liwe nibya. Ekanisa eyatsuka moyaha obwimiri oko binywa by’ Omulamia, neryo abanya butoki b’ ekihugo kino mobalwa na Kristo haima n’abakwami buwe nibya, kusangwa obukafiri mobwaminya ngoko engulu mbuya yamakinda neryo, amaramiryo wabo iniahwaho, ibwa ekyo kyaleka ibasonda kutsibu eribiryaho obukristo omwihiga erikalire kutsibu. OA 43.1

Abakristo mobahiwa erilwa omo miyi yabo, kandi mobabanyegako ebyosi babya nabyo,mobasika omwagalwa erikalire, ega mobabohwa omo mahulula n’erihirwa omo muliki( Ebrania 10:32, 11:36). Abandu bangyi mobahola busana n’erikirirya lyabo, abateke n’abera, abobwiranda n’abakoobe, abasomire nabatsomire abosi mobiitwa butsira eriganyira. Nikwa sitani nomo anasonda eriherya ekanisa omo malwa aya mobitatokekana. OA 43.2

Omo luuhe olunene olwalolaya embere abiiga ba Yesu ibakaherya esyo ngebe syabo busana n’obwimiri, molutasubulira aho, nikwa omwihola lyabo mobabya bakindi,kusangwa abakoli ba Nyamuhanga bano nomo banahola,omubiiri mwalolya embere, n’engulu moyakanyirira n’eringira omo bihugo ebite byatahikamo engulu erihikira ewuma noko basirikani ba baroma. OA 43.3

Kyaleka omukristo muguma iniabuuga omwihiganibwa erikaliire ati,” mwanginatwita,imwatwagalya, n’eritutswera lubi...... nikwa obute bulingirirania bwenyu bukakanganaya ngoko tuteko lubanza..kandi obukaale bwenyu sibuli bawatikaya”. Ekyo mokyaleta bangyi book Kristo kusangwa mukabya mukatutahangura neryo eriganza lyetu likabya linene okwaho kusangwa omusasi w’ aba kristo ni mbuto!! OA 43.4

Esyo ngumi n’esyo ngumi mosyahirwa omo muliki nikwa abandi bangaho ibakahangana kandi abahola busana n’erikirirya lyabo ibakanzawa mo bakiindi[conquerors] ababirilwa amalwa mabuya batoke eribana embiita.Busana n’obwimiri bwabo erihika oko luholo,abakwami ba sitani abandi mobabinduka bakasa eyiri ebendera ya Kristo. OA 43.5

Erikanirania n'obukafiri- Sitani neryo mwahiraho emitegekere y’eritsimba ebendela yiwe omo kanisa y’eki kristo inianatoka erilwa ndeke n’emitegekere ya Nyamuhanga. Abakwami ba Yesu bamabiritebibwa n’eryo bakakola ebitetsemesaya Nyamuhanga, neryo eriyiyinia lyabo, na amaaka wabo iniakendibulegeta neryo e sitani iyatoka erikindabo. OA 43.6

Enzigu sitani litya moyakolesya amatebo kusangwa moyataluka omugulu yakolesya akagala akakalire[force] Erihagagahigania molyasubulira aho neryo moyaleta omo mwanya wekyo ekikalire kutsibu ky'eritebya sy’esyosente[obuteke] haima n’ekitsumbi. Ababya bakaramya esyo sanamu mobaliiga ekipindi kike ky’obukristo nikwa ibakagana ekwenene yabwo[obukristo] Mobabya nga bamikirirya Yesu omugala wa Nyamuhanga nikwa emitima yabo isiyibindukire ibasima ekibi.Mobaleta eyiringa suburo ya matebo [concession] oko bakristo ambu neryo batoke eribya baguma okwikirirya Kristo. OA 44.1

Litya ekanisa moyabya omo mulyambo owakalire kutsibu kusangwa omuliki [prison] haima n'eryagalwa erindi lyosi mwabya nga muyisa butsira eriyisosekania eryamasa eri. Abandi mobabuuga bati erimatana na bandu bano bakenditoka eribabindula, nikwa sitani anayiswikire atya ekisuko ky’obukristo mwingira omo kanisa atoke eritsandya obulengekania bwabo. Oko nduli y’ebyosi abandi ba Kristo mobayitulungania na n’obukafiri, neryo abaramya b’esyonamu mobabuuga bati bamabinduka nikwa ibanamakirire esyosanamu syabo sya kera nikwa mobabindula esyosanamu ,bamayirasyo mo sanamu ya Yesu, eya Maria, haima n'ababuyirire[saints] Litya ekanisa moyatsanda yitya lyololyolo busana na baramya b’esyosanamu kandi obubuya bw’ekanisa mobwasa bukabulirana, nikwa bandi mobabya ibane bayiketerwa embere sya Nyamuhanga enzuko yo mwatsi w’ekwenene. OA 44.2

Ekanisa yabya iyinemo ebitunga bibiri, abakikiriraya omo kwenene n’ abandi abakabya ibanikirirye mihande kusangwa n’Omukama mwabya iniabirihamula ati abakolererera amalolo sibaligawe omo kanisa,mwaha abandu erikola omo lina liwe batoke erihengula abakabya nga bamatala. OA 44.3

Nikwa omunya mwami w’ekyakakala syangayimatikania n’omunyamwami w’omwirimya kandi sihangabya erimatikana lya bakwami ba babiri abo. Nikwa omugulu abakristo bayimatikanaya na abaramya b’esyosanamu abikiririrye mihande, neryo ekanisa moyalwa oko kwenene yamalolya oko mabehi kutsibu, Sitani mwatsemera ekyo habwa eritebya a bakwami ba Yesu, kandi nibya mwategaka ati abakine oko kwenene bahigawe na bali oko mabeehi. Neryo abali oko kwenene mobabya kandi okwihigahiganibwa n’eriitwa, nikwa omo luuhe olo esyongangirirya nyingyi sya Yesu Kristo mosyatsandibwa sitya lubaluba. OA 44.4

Mokyakalira abo abakasonda ekwenene eribanayo, kusangwa ihakabya amalwa manene kutsibu kandi ebyambalo byabahereri mobyambalwa abatebya, n'ebiblia moyitatsomanwa owosi oyowabya akasonda erikwama e kwenene y’ebiblia ibakabuuga bati amatala ibakamupona n’erimutswera lubi. Eriyigabula eritolere- Omo malwa awakaliire enyuma y'omugulu muli, abayiketerwa abake mobayitahula oko kanisa eyiwire kusangwa moyaganirira oko mabehi.Mobalangira isibangatoka erikalira oko mabehi awanginatsandya esyo ngebe syabo n’esya bana babo, mobayisinga erirebya bati bakakwamirira ekyangaletaho obuholo n’obuguma na Nyamuhanga wabo nomo kyangakala kiti.Neryo sikyangabere kibuya erilwika e kwenene kusangwa ekanisa isiyangatoka erisuba buhya iyinamatikene n’ekihugo. OA 44.5

Kikaleka Paulo iniabuuga ati abo abakayisunza eribya omo ngebe y’obwa Nyamuhanga basyalola okwihigahiganibwa[persecution]”(2 Timoteo 3:12) neryo ibwa lino ekikaleka erihigahiganibwa iryabya nga lyamahuna nikyi kwehi? Ni kusangwa ekanisa yabiriyitulungania omo mikolere y’ekihugo neryo isihali ekyangaleta obuhaka.Munabwire e kanisa yikabya yikabya nga siyowene ndeke omo butunganene, ngoko yabya omo migulu ya Kristo na bakwenda, ni kusangwa bakahutatira[compromise] ekibi obukristo busosene n’ekihugo, taleka habye erisuba buhya omwikirirya ng’omugulu ekanisa yastuka nga siwendilangira ngoko ekirimu ky’erihigahigania kikasubula na maaka manene. OA 44.6

Obubi Obubisire

Omo barua yiwe eyakabiri oko Batesalonika, omukwenda Paulo akatuulago ngoko hakendisyabya erisuba enyuma eryasyasa busana n’eributuka ery'obutoki obw’obwa papa. Mwatulago ati ekiro ekyo sikyendisyahika eripona n’erisuba enyuma bite byahika n’omubi oyo ate abutuka iye akalwa n’esyosi esyo bandu bakahulamo nyamuhanga n’ebyosi abandu bakaramaya asyayihamya endata OA 45.1

oko syosi, n’eriya omo hekalu ya Nyamuhanga n’eriyahulamo Nyamuhanga”Paulo akatasyatulago OA 45.2

akakunga abikirirya balikiwe ati, obubi obubisire bukakola na lino.” (2 Tesalonika 2:3, 4, 7) lebaya noko biro ebyo ebyatsuka Paulo mwalangira ekanisa iyine mwombomberamo amatebo awkendisyalwamo obwa papa. OA 45.3

Omo lyolo lyolo eryo obubi obubisire mobwingira omo kanisa n’eritsandia obulengekania bwa bandu neryo eritsuma Nyamuhanga molyabanika. Eryolobera ekibi molyabyaho linyuma w’erireka erihigahigania ekanisa kusangwa neryo abandu b’ekanisa mobaligaligana n’obukafiri.Omugulu Obukristo bwingira omo bikali bya bami nomo mabugiro emibere ya Kristo haima n'eya bakwenda eyo bwolo bwolo n’eriyibombeka moyahwaho busana n’emiyiheko ya bahereri abakafiri haima n’abatabali[rulers] neryo omo kitswe ky’ebya Nyamuhanga mobatsuka erikangirirya emitse yabandu[traditions] haima n’amenge w’abandu[human theories]. OA 45.4

Eribinduka lya Konsitantini[constatine] omo kirimo ky’ekigonye kyakani kikatsuka[early 4th century AD] molyaleta etseme nene oko kihugo,inianambite esyongyimba sy’eritunganene mwingira omo kanisa.Litya omubiiri w’eribihya ekanisa mwanguha kutsibu, obukafiri bukalangirika nga bwamakiindwa kwehi ibwa bwamakiinda kwenene. Ekirimu ekyo ky’obukafiiri mkyasondola ekanisa, omo ngangirirya[doctrines], haima n’emibala y’ekikafiri moyatulunganibwa omwikirirya n’omwiramya lya abakayahulamo bakristo oko mugulu oyo. OA 45.5

Eririgaligana ly’obukafiiri na obu kristo ambu bakole kiguma momwalwa“omubi oyo”[man of sin] ng’obuminyereri ko bukabuuga oyowasyayihamya nga Nyamuhanga. Emitegekere y’ekisomo eyi eyamaaka manene yahirawaho na sitani-atoke erisyabya akibuka ngoko mwakolesya obwenge buwe bw’eritabaliramo ekihugo. OA 45.6

Enguma oko syongangirirya ngulu kutsibu omo buroma [Romanism] yikabuuga yiti Papa niyo mutwe w’ekanisa ya Kristo omo kihuugo ekyosi kandi awite obutoki obulengire obwa basondoli bosi ba madiini [bishops and Pastors]omo kihugo ekyosi. Kandi ekinene okwaho papa akayahulamo Nyamuhanga. OA 45.7

Sitani mwaminya ngoko Amasako abuyirire akendireka abandu ibaminya amatebo wuwe neryo ibatoka erimugana, kusangwa nibya busana n’ekinywa Omulamya w’ekihugo mwatoka erimukinda kusangwa emigulu yosi Kristo iniakakolesaya engabo ati “mokyasakangwa kiti” Yesu mwakolesya amenge w’ekinywa. OA 45.8

Sitani eribuuga ati atoke abandu kandi atoke erihnagania obwa papa bwondeke, mwasonda ati abandu sibaminye amasako. Kusangwa e biblia yangakanganirye abandu Nyamuhanga w’okwenene, busana nekyo esyombita esyo mumasako sitolere isyabiswa oko bandu. Ekirengekanio ekyo mokyangirirwa n’ekanisa y’e kiroma[roman church] neryo erigunza emyaka[ebirimo] binene mobagania e biblia erihika oko bandu. OA 45.9

Mobagania abandu eribya n’ebiblia omo miyi yabo kutse omundu isyangasomayo, neryo abahereri[priests=aba faaza] abatekwa isoni mobabya bakabindulayo ibanemuyiloleryako.Neryo omo mibere eyo papa mwayitwala ng’oyo wasigala omo bya Nyamuhanga oko kihugo kino mwabya n’eahamuli oko kanisa noko kihugo. OA 46.1

Eribindula emigulu n’ebihano- Oyukaminyerera ekiwire [ekitowene] abere abirilusibwaho ,neryo sitani mwakola ngoko asondire.Obumunyereri bwabya ibwariminyerera ngoko obwa papa bwasyasonda eribindula emigulu n’ebihano”(Danieli 7:25) Omubiiri oyu abya anguhire erikolawo kusangwa eriimya abalyalwa omo bukafiiri abalwe bakaramya esyo sanamu ibingira omo bukristo, neryo ebyo byosi mobyingira omo bukristo.Busana n’erilagira eryalwa omo ndeko molyatsukisya emikolere y’esyosanamu, kandi busana nekyo Roma moyalusyaho ekihano ekya kabiri omo bihano bya Nyamuhanga ekikaganaya abandu eriramya esyo sanamu neryo eky'erikumi mobakigaba kabiri batoke erihindania ebihano ikumi. OA 46.2

Sitani mwalolya embere erisikya obukafiri neryo mwasonda erilwa n’ekihano ekya kani ekikakanaya oko sabato eyatsuka eya Nyamuhanga eyo atsumula neryo mwahiraho ekiro kya banyabihanda babya bakaramiryamo eryuba. Eribindula eri molyabya lyolo lyolo kusangwa omo kigonye ekyatsuka aba kristo bosi babya bakateya e sabato y’okwenene ,kusangwa mobabya n’erisonda erisikya Nyamuhanga ibakikiriraya bati ebihano bya Nyamuhanga sibiribinduka.Sitani mwakola nakagala kanene, erilaba omo bandu buwe atoke eriberererya ebyosi ebyo,kusangwa erisonda erisohya sohya abandu mwabuuga ati kiro ky’eritsuka eyenga[Sunday] bakakikenga kusangwa Yesu mwalubukira kukyo. Abandu mobatsuka eriramya oko kiro ekyo nikwa n’esabato nayo iyinemulola embere. OA 46.3

Abere akine mukafiri, iyo Konstantini mwahamula ati abandu bosi abali butabaale buwe bakenge ekiro ky’eritsuka eyenga[Sunday] kibye kiro kikulu, litya nomo anabya ingire omo bukristo mwabya inianemusikya e sande atoke eriberererya emikolere yiwe y’obukafiri omo kisuko ky’erikirirya liwe eryo.Nikwa abandu babya ibakinakenga e sabato ya Nyamuhanga. OA 46.4

Habya hatolere ihakolwa kindi kindu batoke erisumba e sabato ya mabehi,neryo omo birimo bike Konstantini ahirireho e sande, omukulu[bishop] w’edini y’eRoma mwahula e sande mo kiro ky’omukama. Abandu mobatoka eriikyayo kutsibu nikwa kandi e sabato yabya iyikinalolaya embere. Nikwa omuyigu mwasonda eritsandya e sabato mwahulayo mo mibere y’ekiyuda kandi ati abakakengayo batakirawe. OA 46.5

Litya mwayihamya kwilaba Nyamuhanga “(2 Tesalonika 2:4) kusangwa mwasonda eribindula ekihano ekikaknganaya Nyamuhanga oyuliho kandi ow’ekwenene. Ekihano kya kani eki kikakanganaya Nyamuhanga ng’Omuhangiki w’olubula n’ekihugo ekyo kikamugabula oko sindi nyamuhanga sya mabehi. Sitani akahira amaaka wuwe oko kihano eki ekikakangaya Nyamuhanga ow’ekwenene. Aba protestanti[abate ba katoliki] banene bakabuuga bati bakatega e sande ambu kusangwa Yesu mwalubuka ekiro ekyo nikwae biblia siyiribuuga yitya kandi nibya Nyamuhanga amabya isyatahamula ati ekindu kibinduke sikyangabinduka, nikwa obubi obubisire obwo Paulo alangira omo mugulu wuwe bwobwakola ekyo. OA 46.6

Omo kigonye ky’endatu[6th Century AD] papa mwabana amaaka wosi eritabalira omo muyi munene, obutoki buwe n’amaaka wuwe byamuhebawa ekiyoka ( Eribisulurwa 13:2) neryo eritabala ly'ebirimo 1260 molyatsuka iniakagalaya abandu ba Nyamuhanga ngoko kisakire na Danieli haima na Yoane (Danieli 7:25 ; Eribisulirwa 13:5-7).Aba kristo mobakakwa eriramya n’erisikya ekolere ya papa kutse eriholera omo muliki ,kutse erihisibwa omo muliro owakalire. OA 46.7

Aho ebinywa bya Yesu mobyabererera omugulu abuuga ati ababuuti b’omundu basyamuhotere, kutse abagala babu mundu haima na abanya luganda, kandi basyabapona habwa erina lyage(Luka 21:16, 17). Erihigahiganibwa molyakala kutsibu kwilaba erimbere,ekihugo kyosi moyabya ndwiro[battle field] omo myaka ebikumi n’ebikumi ekanisa ya Kristo moyasayira omo syo mbiso ahate bandu. Kikaleka omuminyereri iniabuuga ati, “Neryo omukali mwasayira omo mbwarara aho Nyamuhanga amukokoteraya erimulindira ebiro 1260(Eribisulirwa 12:6). OA 47.1

Ebiro by’omwirimya - Erihangana ly’ekanisa y’e Roma molyatsuka emigulu y'omwirimya,omugulu obutoki buwe bwakula kutsibu omwirimya mwakanyirira kutsibu, erikirirya molyalusibwa oko Kristo enzuko yokwenene nikwa molyasubibwa oko papa w’ e Roma.Omo kitswe ky'eryiketera omugala wa Nyamuhanga busana n’eribuyirwa ebibi babane omulamo abandu mobahika oko papa, haima na abahereri buwe abo aha obutoki. Mobakangiriribwa bati,Papa y’omusangania sihali mundu wangahika oko Nyamuhanga atetalaba omwiye. Litya obulengekania bwa bandu mobwalwa oko Nyamuhanga bwamasuba oko bandu ababi abakaliire kutsibu. OA 47.2

Ebiro ebikalire-Ebyo byabya biro ebikalire oko kanisa ya Kristo.Ababya bakateya e kwenene babya bake kutsibu nikwa abakategaya omwatsi w'ekwenene mobabya ibaneho, nikwa ikikaminyikala kiti ekisomo ky’okwenene kyanginahwaho oko kihugo kino kusangwa ekanisa moyabya isiyangatoka erilangira omwatsi w’engulu mbuya akalola embere nikwa habya omuhanda buyira w’ekisomo. Omo kisomo momwingira engangirirya ya bandu bamenge abanya kihugo eyikakangiriraya yiti omundu syalihola ,neryo aho mohatsukira omwatsi w’erisabira ababuyirire haima n’erisabira abandu nga bikira Maria.Eki mokyabya ikikakolaya abandu okwikola ekibi ekindi ekikahulawamo purigatori [purgatory], aho bandu bakalwa babiritsuka eryagalwa kutsibu neryo bakalwa aho ibabiryeribwa kwa amalolo ibatoka eriya omo lubula. OA 47.3

Ekindi kibi mokyahasuka ambu esyo sente syanginaleka omundu mubihya ibamusabira neryo ebibi biwe ibyabuyirwa inialwa omwagalwa ly’omuliro iniasubibwa omo butseme bw’omo lubula. Ekyo mokyaleka ibabya bateke kutsibu kusangwa babya bakasabirira emyoyo ya bandu. OA 47.4

Ekindi mokyahasuka ekya erisegera oko mesa y’Omukama ambu ibo bakabindula obundu mo mubiri wa Yesu kwenene, n’ebinyu mo musasi.Eki kyabya kitsumi kutsibu kusangwa ibakabuuga bati bakahangika Omuhangiki wabo.Ekyo mokyaleka ibita abosi ababya bakabulya ebyo nga nibihi. Embere sya papa ekyakakala kiwe abya mwirimya munene kutsibu kusangwa mwagana amasako abuyirire ngoko abafarisayo babya mobalusyaho ebya Nyamuhanga neryo bamakola ibo nga bandu omo bulengekania bwabo, mobabya bateke kutsibu nikwa obukristo mobwahwamo emikolere mibuya. OA 47.5