IALAM IA KI KHUN
BYNTA XIV—KABA IAIPYNKHLAIÑ BHA IA KA MET
LYNNONG 61—KA NONGPYNLONG ÏING HA KA KAMRA SHET JINGBAM*
Ka Jingkhot Bashaneng Jong Ka Nongpynlong Ïing. — Ym don kano-kano ka jingtrei kaba kham donkam ban ia ka kam-ïing. Ban shet jingbam bha, ban buh ia ka jingbam bakoit-bakhiah halor ka miej-bam ha ka rukom kaba khring bha, ka dawa ia ka jingstad bad ka jingiashem. Kata kaba pynkhreh jingbam kaba yn pynrung sha ki nierbah jong ngi, ia kaban pynkylla sha ka snam kaban tei pynbha ia ka met-ka phad, ka bat ia ka kam-ka kyrdan kaba donkam bad ba la kyntiew tam. — Testimonies, Vol. 3, sla 158. IIKK 365.1
Ka long kaba donkam ia uwei-pa-uwei u samla ba un don ka jingtip bapaka ia ki kamram kiba man ka sngi. Lada donkam, ka samla ka lah ban iehnoh ia ka jingpule ia ka ktien French bad ia ka sobjek algebra, lane wat ia ka jingtem piano; hynrei ka long kabym bit duh ba ka dei ban nang ban shet ruti bad kiwei ki jaid jingbam, ban suh-thaiñ pynitynnad ia ki jaiñ-ki sopti, bad ban leh da kaba tbit bha ia shibun ki kamram kiba iadei bad ka jingtrei-kam ïing. IIKK 365.2
Ia ka jingkoit-jingkhiah bad ka jingkmen-jingsngewbha jong ka long-ïing baroh kawei ym don kaei-kaei kaba kham donkam ban ia ka jingstad-jingtbit ha ka liang jong ka nongshet. Da ka jingbam ba la pynkhreh malu-mala, ka jingbam kabym tei ia ka jingkoit-jingkhiah ka lah ban khanglad badwat ban pynjot ruh ia baroh ar, ia ka jingtrei-kam bha jong u rangbah bad ia ka jingsan jong u khynnah. Lane da kaba pynbiang da ka jingbam kaba la IIKK 365.3
*Peit-thuh: Ka kot Ki Jingsneng Halor Ka Rukom Bam ka ai ki jingsneng babniah shaphang ka jingbam. IIKK 365.4
pyniada bad ki jingdonkam jong ka met, bad ha kajuh ka por da kaba pynkhih jur ia ka jingbang-bam, ka lah ban pyndep katjuh ha ka liang babha kumba da kumwei pat ka lah ban pyndep ha ka liang kaba sniew. Kumta, ha kiba bun ki rukom, ia ka jingkmen-jingsngewbha jong ka jingim la tehsong bad ka jingtrei baiaineh ia ki kamram barit-bapoh. — Education, sla 216. IIKK 365.5
Ka Saians Jong Ka Shet-Ka Tiew Ka Long Ka Jingstad Badonkam. — Ka jingstad ha ka shet-ka tiew kam long ka kam kaba rit-bapoh. . . . Ia kane ka jingstad dei ban ñiew kum ka jingstad kaba kordor tam na baroh ki jingstad, namarba ka long kaba iasoh jan eh bad ka jingim. Ka dei ban iohpdiang kham bun shuh-shuh ka jingpynleit jingmut; namar khnang ban pynlong ka snam kaba bha, ka met-ka phad ka dawa ia ka jingbam babha. Ka nongrim jong kata kaba pynsah ia ki briew ha ka jingkoit-jingkhiah ka long ka kam mishoneri dawai-dashin jong ka jingshet jingbam bha. IIKK 366.1
Bunsien ia ka jingpynthymmai jingkoit-jingkhiah la pynlong ka jingpynswai jingkoit-jingkhiah da ka jingpynkhreh jingbam bakhlem jingmad-jingbang. Ia ka jingbym don ka jingtip-jingnang shaphang ka rukom shet jingbam bakoit-bakhiah dei ban pynbha shuwa ba ka jingpynthymmai jingkoit-jingkhiah kan long ka jingjop bha. IIKK 366.2
Ki nongshet jingbam kiba nang bha ki khyndiat katta-katta. Shibun, shibun ki kmie ki donkam ban ioh jinghikai halor ka kam shet jingbam khnang ba kin lah ban buh ha khmat ki dkhot ka long-ïing ia ka jingbam kaba la pynkhreh bha, ka jingbam kaba la sam khuid bad ryntih bha. — Ki Jingsneng Halor Ki Rukom Bam, sla 331. IIKK 366.3
To Wadlad Ban Kylla Long Ka Kynrad Jong Kane Ka Jingnang-Jingstad. — Ki kynthei jong ngi bunsien kim nang kumno yn shet. Sha kiba kum kita nga kwah ban ong, Ngan leit sha ka nongshet jingbam ka banang tam kaba lah ban shem ha ka ri, bad ban sah hangta bun taïew, lada donkam, tadhaduh ba nga long ka kynrad jong kane ka jingstad — ka nongshet jingbam bastad, batbit. Ngan ialeh tyngeh ban nang-ban tip ia kane ka laiñ pule wat lada nga la dap sawphew snem ka rta ruh. Ka dei ka kamram jong phi ban nang kumno ban shet jingbam bha, bad ka dei ka kamram jong phi ban hikai ia ki khun kynthei jong phi ba kin nang ban shet jingbam. — Testimonies, Vol. , 2, sla 370. IIKK 366.4
Pule Bad Trei-kam Ruh. — Ia ka jingbam lah ban pynkhreh ha ka rukom basynlar bad kaba tei bha ia ka jingkoit-jingkhiah, hynrei donkam ia ka jingtbit ban pynlong ia ka baroh ar, kaba bang bad kaba tei bha ia ka met. Khnang ban nang kumno yn shet jingbam, ki kynthei ki dei ban pule nangta pat da kaba iaishah pynkylla ia kaei kaba ki la nang sha ka jingtrei da ka kam. Ki briew ki shah shitom namar kim seibor-seibuit ban leh ia kane. Nga ong sha kiba kum kita, ka la dei ka por ia phi ba phin pynkhie-im ia ki bor bathiah lyngngai jong phi bad pynioh jingnang-jingtip ia lade. Wat tharai ba ia ka por la pynsyrwa-ei haba la pynlut ia ka ha kaba ioh ka jingtip bad ka jingiashem bapaka ha kaba pynkhreh ia ka jingbam kaba tei ia ka jingkoit-jingkhiah, bad kaba bang. Kam pher katno slem phi la iashem ha kaba shet jingbam, lada phi dang don ki jingkitkhlieh ia ka long-ïing, ka dei ka kamram jong phi ban nang bha kumno yn sumar ia ki ha ka rukom badei-biang. — Christian Temperance and Bible Hygiene, sla 49. IIKK 367.1
Baroh Ar, Ka Jingbun Jaid Bad Ka Jingsynlar Ki Long Kiba Donkam. Ki sien-bam ki dei ban pher ka jaid jingbam. Kajuh ka jaid jingbam, ba la shet-la khreh ha kajuh ka rukom, kam dei ban don ha ka miej-bam kawei ka sien-bam hadien kawei pat ka sien-bam na kawei ka sngi sha kawei pat ka sngi. Ia ka jingbam la bam da ka jingsngew-bang, bad ia ka met-ka phad la tei kham bha, haba ia ka jingbam la pynpher bad pynbun jaid. — Ministry of Healing, sla 300. IIKK 367.2
Ia ki met jong ngi la tei-la pynlong na kaei kaba ngi bam; bad khnang ban thaw ki ksai-doh babha, ngi dei ban don ia ka jaid jingbam babha, bad dei ban pynkhreh ia ka da ka jingtbit kaban pyniadei biang-bha ia ka sha ki jingdonkam jong ka met-ka phad. Ka dei ka kamram bakynja niam ia kito kiba shet jingbam ba kin nang kumno yn pynkhreh ka jingbam kaba bha ia ka jingkoit-jingkhiah ha ki rukom babun jaid bad ba-iapher, khnang ba kan long baroh ar, kaba bang bad kaba tei jingkoit-jingkhiah. IIKK 367.3
Wat ha ki jingpynbeit ia ka miej-bam, ki rukom pynitynnad bad ki jingpynphuh bha ki don ka jingktah basniew. Ka jingpynkhreh bakoit —bakhiah ia ka jingbam ka kylla long kaba wan shadien. Ka jingai shibun jaid ki jingbam ka shim palalt eh ia ka por, ka pisa, bad ka pyntrei shitom ia ka bor-met, khlem da pyndep ia kano-kano ka jingbha. Ka lah ban long ka burom ban don palat ia hynriew jaid ki sien-bam ban bam ha kawei ka por bam, hynrei kane ka dustur ka long kaba pynjot ia ka koit-ka khiah. Ka dei ka rukom pyni-rong ia kaba ki briew shynrang bad kynthei kiba sngewthuh shisha ki dei ban pynrem, da baroh ar, da ki ktien bad ka nuksa. . . . Katno kan long kaba kham bha ia ka jingkoit-jingkhiah jong ka long-ïing lada ki jingpynkhreh ia ka miej-bam kin long kiba synslar shuh-shuh. — Najuh, sla 73. IIKK 367.4
Ka Jingmih Jong Ka Jingshet Sniew Eh. — Ka jingshet sniew eh ia ka jingbam ka pyntroin noh ia ki bor ka jingim jong ki hajar. Kham bun ki mynsiem ki la jah noh na kane ka daw ban ia kaba kiba bun ki tip-ki sngewthuh. Ka pynkulmar ia ka met-ka phad bad ka pynmih jingpang. Ha ki jinglong-jingman ba la wallam kumne, ia kiei-kiei kiba kynja bneng ym lah ban tip-ban sngewthuh. — Najuh, sla 49. IIKK 368.1
Ka jingbam kaba duna palat, ba la shet ruh malu-mala ka pynsniew ia ka snam da kaba pyntlot ia ki dkhot-met kiba thaw snam. Ka pynkulmar ia ka met-ka phad bad ka wanrah jingpang, da ka jingiatrei-lang ki thied jabieng ba la pynkhih jur bad ki jingkhie-bitar basniew. Kiba la iap na ka daw jong ka jingshet sniew palat ia ka jingbam ki don da ki hajar bad ki phew hajar. Halor shibun ki jingtep lah eh ban thoh: “La iap namar ka jingshet sniew palat ia ka jingbam,” “La iap na ka jinglehbeiñ ia ka nierbah.” — Ministry of Healing, sla 302. IIKK 368.2
Hikai Ia Ki Khun Jong Phi Kumno Ban Shet. — Wat leh-klet ban hikai ia ki khun jong phi kumno ban shet jingbam. Ha kaba leh kumta, phi ai ha ki ia ki aiñtynrai kiba ki dei ban don ha ka jingnang-jingstad bakynja niam jong ki. Ha kaba ai jinghikai ha ki khun jong phi ha ka sobjek physiology, bad kaba hikai ia ki kumno ban shet jingbam da ka jingsynlar bad ka jingtbit, phi siang ia ka nongrim na ka bynta ki tnat jingstad balarkam tam. Ia ka jingtbit la donkam ban shet u ruti uba bha bad uba khie sting bha. Don ka jinglong-niam ha ka jingshet bha ia ka jingbam, bad nga kylli artatien ia ka jinglong-niam jong ka kynhun briew kiba sah bieit eh bad kibym suidñiew ban nang kumno ban shet jingbam. — Testimonies, Vol. 2, sla 537. IIKK 368.3
Hikai Ia Ki Da Kaba Iaishah Bad Kaba Kmen Shisha. — Ki kmie ki dei ban ialam ia ki khun kynthei jong ki sha ka kamra shet jingbam lem bad ki hi haba ki dang rit, bad hikai ia ki ia ka jingnang-jingstad ban shet jingbam. Ka kmie kam lah ban khmih lynti ia ki khun kynthei jong ka ban sngewthuh ia ki jingmaïan jong ka jingpynlong ia ka ïing khlem da ioh ia ka jinghikai pynnang-pynstad. Ka dei ban hikai ia ki da kaba iaishah, da kaba ieit eh, bad pynlong ia ka jingtrei-kam kaba sngewtynnad katba ka lah ei da ka khmat kaba kmen shisha bad da ki ktien pynshlur jong ka jingmynjur bha. — Najuh, Vol. 1, sla 684. IIKK 369.1
Lada ki rem shisien, a rsien, lane laisien, to wat pynrem lane pynshitom ia ki. Ka jingduh jingkyrmen ka lah da trei ia ka kam jong ka bad ka pynshoi ia ki ban ong, “Kam myntoi; ngam lah satia ban leh ia kane ka kam.” Kane kam dei ka por ban mai bad pynrem. Ia ka mon la nang pyntlot. Ka donkam ia ka jingpynkhih mynsiem jong ki ktien ka jingpynshlur, kiba pynkmen, bad kiba ai jingkyrmen, kum, “Wat khuslai ia ki jingbakla ba phi la leh. Phi dang dei tang ka nongshah hikai, bad phi dei ban khmih lynti ia ki jingbakla. To pyrshang pat, te khlem pep phin sa jop shisha.” — Najuh, sla 684,685. IIKK 369.2
Kumno Ia Ka Jingsngewtynnad Bad Ia Ka Jingshitrhem Lah Ban Pynkhriat Noh. — Shibun ki kmie kim sngewthuh ia ka jingdonkam jong kane ka tnat jingtip, te ha ka jaka ban ialeh shitom ha kaba hikai ia ki khun jong ki bad ban iaishah ia ki jingrem bad ki jingbakla jong ki katba ki shah hikai, ki jied ban leh ia kiei-kiei baroh da lade hi. Bad haba ki khun kynthei jong ki ki bakla ha ki jingpyrshang jong ki, ki phah noh ia ki lem bad, “Ym don jingmyntoi; phim lah ban leh ia kane lane ia katai. Phi pynjynjar-pynshitom ia nga palat ban ia kaba phi iarap ia nga.” IIKK 369.3
Kumne ia ki jingpyrshang banyngkong jong ki nongshah hikai la pynphai noh, bad ka jingbakla banyngkong ka pynkhriat noh ia ka jingkwah bad ka jingshitrhem jong ki ban nang, bad ki sheptieng that ban pyrshang biang, bad kin tyrwa ban suh, ban thaiñ, ban pynkhuid ïing, kano-kano lait na kaba shet jingbam. Hangne ka kmie ka la leh bakla shibun eh. Ka la dei ban iai-hikai ia ki da kaba iaishah, khnang ba kin lah, da kaba iaitrei, ban ioh ia ka jingiashem kaban weng noh ia ka jingbymbiang bha bad pynbha pat ia ki jingleh kiba khlem jingtbit jong ka nongtrei kabym pat ioh bha ia ka jingiashem. — Najuh, sla 685. IIKK 369.4
Ka Jingpynkhreh Badonkam Tam Ki Kynthei Samla Ki Lah Ban Pynlong Na Ka Bynta Ka Jingim Kaba Trei-kam. — Ia ki ‘thei samla dei ban hikai paka bha ha kaba shet jingbam. La ki don hapdeng kano-kano ka jinglong-jingman ka jingim jong ki, hangne don ka jingtip kaba ki lah ban pyntrei-kam bha. Ka long ka tnat jong ka jingnang-jingstad kaba don ka jingktah beit halor ka jingim bakynja-briew, kyrpang eh ha ki jingim jong kito ia kiba la ieit thoiñ eh. — Najuh, sla 683, 684. IIKK 370.1
Nga ñiewkor ia ka nongsuh-jaiñ jong nga; nga kheiñ kordor ia ka nongthoh kaba bud beit ia ki jingthoh jong nga; hynrei ka nongshet jong nga, kaba nang bha kumno yn pynkhreh ia ka jingbam ban kyrshan ia ka jingim bad ban tei bha ia ka jabieng, ia ki shyieng, bad ia ki dohksah, ka bat ia ka kyrdan kaba donkam eh hapdeng ki nongiarap ha ka long-ïing jong nga. — Najuh, Vol. 2, sla 370. IIKK 370.2
Ki ‘thei samla ki tharai ba ka long kaba poh ban shet jingbam bad ban trei ia kiwei pat ki jaid kam ïing; te, namar kane ka daw, shibun ki kynthei kiba shong-kurim bad ki donkam ban sumar ia ki long-ïing ki don tang khyndiat eh ka jingtip ia ki kamram kiba shong skhem ha ka tnga bad ka kmie. — Ministry of Healing, sla 302. IIKK 370.3
Kumne Tei Ia Ka Kynroh Pyrshah Ia Ka Jingbiet Bad Ka Jingsniew. — Haba phi hikai ia ki (ki khun kynthei jong phi) ia ka jingtip-jingstad ha ka kam shet jingbam, phi tei sawdong jong ki ia ka kynroh kaban pyllait war ia ki na ka jingbieit bad ka jingsniew ha kaba, lymda leh ia kane, yn pynshoi ia ki ban iakyrsum. — Testimonies, Vol. , 2, sla 370. IIKK 370.4
Ki Shynrang Kumjuh Kum Ki Kynthei Ki Dei Ban Nang Ban Shet Jingbam. — Ki shynrang, kumjuh kum ki kynthei, ki donkam ban sngewthuh ia ka jingpynkhreh ia ka jingbam basynlar, kaba bha ia ka jingkoit-jingkhiah. Ka jingtrei-kam jong ki bunsien ka khot ia ki sha ki jaka ha kiba kim lah ban ioh ia ka jaid jingbam kaba tei bha ia ka koit-ka khiah; te, lada ki don ia ka jingtip-jingnang ban shet jingbam, kin lah ban pyndonkam ia ka na ka bynta ka jingthmu babha. — Ministry of Healing, sla 323. IIKK 370.5
Baroh ar, ki ‘rang samla bad ki ‘thei samla ki dei ban ioh jinghikai kumno ban shet jingbam ha ka rukom kaban pynduna ia ka jinglut-jingsep bad kyndiah noh na ka jingpyndonkam ia ka doh kum ka jingbam. — Counsels to Parents, Teachers, and Students, sla 313. IIKK 371.1
Pule Bniah Ia Ka Jingkunai Bha; Kiar Na Ka Jingpynsyrwa Ei. — Ha kawei-pa-kawei ka laiñ jong ka shet-ka tiew ka jingkylli kaba dei ban pyrkhat ka long, “kumno yn pynkhreh ia ka jingbam ha ka rukom ka mariang tynrai kabym rem dor?” Bad dei ban pule bniah ba ia kiba sah tam lyngkhot-lyngkhai na ka miej-bam yn ym pynlehnoh-ei. Pyrkhat bniah kumno, ba ha kano-re-kano ka rukom ia kine ki jingbam lyngkhot-lyngkhai ym dei ban bret pynduh noh. Kane ka jingtbit, ka jingkunai, bad ka jingleh sian ka long ka jingkyrkhu. Ha ki por bashit-basyaid jong ka aïom, to pynkhreh kham duna ka jingbam. Pyndonkam kham bun ki mar-bam baryngkhiang. Don shibun ki long-ïing baduk, kiba, wat la ki don ka jingbam kaba shu biang ban bam, bunsien yn lah ban pynshai ha ki balei ki long kiba duk; don shibun eh kiba khyndiat-khynsoit ia kiba la shu pynsep ei. — Ki Jingsneng Halor Ka Rukom Bam, sla 323, 324. IIKK 371.2
Ka Jingkylli Bashongkun na Ka Bynta Ka Jingpyrkhat. — “Namar kata lada phi bam ne lada phi dih, ne lada phi leh ei-ei ruh, to leh phi ia kiei-kiei baroh ia kaban pyndonburom ia U Blei.” Hato phi leh ia kane haba phi pynkhreh jingbam na ka bynta ki miej-bam jong phi bad phi khot ia ka long-ïing jong phi ban bam ia ka? Hato phi buh ha khmat ki khun jong phi tang ia ka jingbam kaba phi tip kan thaw ia ka snam babha tam? Hato ka dei kata ka jingbam kaban pynkhluit-pynshit ia ka met jong ki khyndiat eh? Hato ka dei kata kaban buh ia ki ha ka jingiadei babha tam bad ka jingim bad ka jingkoit-jingkhiah? Hato kane ka dei ka jingbam kaba phi da pyrkhat bniah ban buh ha khmat ki khun jong phi? Lane hato, khlem suidñiew ia ka lawei ba bha jong phi, phi ai ha ki ia ka jingbam kabym bha ia ka koit-ka khiah, kaba pynkhluit, kaba pynkhih? — Testimonies, Vol. , 2, sla 359, 360. IIKK 371.3